Штэфан Гель

Категория:Персоналии по алфавиту Категория:Учёные по алфавиту Штэфан Вальтэр Гель (ням.: Stefan Walter Hell; нар. 23 снежня 1962, Сынтана, Румынія) — нямецкі фізік, адзін з дырэктараў Інстытута біяфізічнай хіміі таварыства Макса Планка. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі (2014) «за развіццё флуарэсцэнтнай мікраскапіі высокага разрознення».

Штэфан Гель
ням.: Stefan Hell
Дата нараджэння	23 снежня 1962(1962-12-23)[…] (61 год)
Месца нараджэння	Арад, жудзец Арад, Румынія
Грамадзянства	Германія  Румынія
Род дзейнасці	фізік, выкладчык універсітэта, хімік
Навуковая сфера	хімія, фізіка і мікраскапія[d]
Месца працы	Гётынгенскі ўніверсітэт Гайдэльбергскі ўніверсітэт Max Planck Institute for Biophysical Chemistry[d]
Навуковая ступень	доктарская ступень[d]
Альма-матар	Гайдэльбергскі ўніверсітэт Carl-Bosch-Gymnasium[d] Nikolaus Lenau High School[d]
Навуковы кіраўнік	Siegfried Hunklinger[d]
Член у	Леапальдзіна Гётынгенская акадэмія навук Гайдэльбергская акадэмія навук[d] BBAW[d] Нацыянальная акадэмія навук ЗША
Узнагароды	Нобелеўская прэмія па хіміі (2014) Kavli Prize in Nanoscience[d] (2014) Berthold Leibinger Innovationspreis[d] Прэмія Кёрбера[d] (2011) German Future Prize[d] (2006) прэмія імя Лейбніца[d] (2008) прэмія Ота Гана[d] (2009) прэмія Карла Цэйса[d] (2002) Ernst Hellmut Vits Award[d] (2010) Hansen Family Prize[d] (2011) Helmholtz Prize[d] (2001) Meyenburg Prize[d] (2011) State Award of Lower Saxony[d] (2008) медаль Каруса[d] (2013) медаль Онсагера[d] (2016) Karl Heinz Beckurts Award[d] (2002) Зала славы нямецкіх даследаванняў[d] (2014) Wissenschaftspreis der Fritz-Behrens-Stiftung[d] (2012) медаль Вільгельма Экснера[d] (2016) Markgräfler Gutedelpreis[d] (2016) член Амерыканскай асацыяцыі садзейнічання развіццю навукі[d] (2018) Кельвінаўская лекцыя[d] (2016) ганаровы доктар Швейцарскай вышэйшай тэхнічнай школы Цюрыха[d] (2018) Glenn T. Seaborg Medal[d] (2015)
Сайт	nanobiophotonics.mpibpc.mpg.de
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Замежны член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (2016), член Папскай акадэміі навук (2019).

Біяграфія

З сям’і банацкіх швабаў. Вучыўся ў сярэдняй школе ў Тымішаара. У 1979 годзе эміграваў з бацькамі ў ФРГ.

Штэфан Гель паступіў у Гейдэльбергскі ўніверсітэт (ФРГ) у 1981 годзе, а ў 1990 годзе ў гэтым жа універсітэце атрымаў ступень доктара філасофіі па фізіцы. Яго навуковым кіраўніком быў праф. Зігфрыд Хунклінгер (Siegfried Hunklinger) — спецыяліст па фізіцы цвёрдага цела, — а тэмай дысертацыйнай працы стала «выява празрыстых мікраструктур у канфакальным мікраскопе».

Некаторы час Штэфан Гель быў самастойным вынаходнікам і працаваў над паляпшэннем глыбіні рэзкасці (восевага аптычнага разрознення) у канфакальнай мікраскапіі, што пасля прывяло да вынаходству т. зв. 4Pi-микроскопа. «Разрозненне» — гэта самая галоўная ўласцівасць любога мікраскопа, заснаваная на здольнасці паасобна назіраць два падобных аб’екта, якія знаходзяцца на вельмі блізкіх адлегласцях адзін ад аднаго.

У перыяд з 1991 да 1993 год Штэфан Гель працаваў у Еўрапейскай лабараторыі малекулярнай біялогіі ў Гейдэльбергу, дзе яму атрымалася прадэманстраваць прынцыповыя магчымасці 4Pi-мікраскапіі. Пазней (у 1993—1996 гадах) Гель быў кіраўніком групы на факультэце медыцынскай фізікі ва Універсітэце Турку (Фінляндыя), дзе ён распрацаваў новыя прынцыпы аптычнай мікраскапіі заснаванай на эфекце( выбарчага) вымушанага гашэння флуарэсцэнцыі (т. зв. мікраскапія STED-stimulated emission completion). Разам з гэтым, на працягу 6 месяцаў у 1993—1996 гадах Штэфан Гель працаваў па запрашэнні ў Оксфардскім універсітэце.

У 1996 годзе ён атрымаў званне прафесара фізікі ад Гейдэльбергскага ўніверсітэта, а 15 кастрычніка 2002 года быў прызначаны дырэктарам у Інстытуце біяфізічнай хіміі таварыства Макса Планка, дзе заснаваў аддзел нанабіяфатонікі.

У 2003 годзе Гель становіцца кіраўніком аддзела «Аптычнай нанаскапіі» ў «Нямецкім цэнтры па даследаванні рака» і Інстытуце медыцынскіх даследаванняў Таварыства Макса Планка у Гейдэльбергу. Адкрыццё і наступнае развіццё мікраскапіі STED і падобных ёй метадаў аптычнай «нанаскапіі» дазволіла істотна палепшыць самую важную ўласцівасць флюарэсцэнтнага мікраскопа — яго адрознівальную здольнасць, першапачаткова абмежаваную значэннем паловы даўжыні хвалі выкарыстоўванага святла (>200 нанаметраў). Штэфан Гель быў першым каму атрымалася паказаць — у тэорыі і на практыцы — што аптычны дазвол флуарэсцэнтнага мікраскопа не залежыць ад дыфракцыі і палепшыць яго да значэнняў істотна меншых, чым даўжыні хваль бачнага святла (да некалькіх дзесяткаў нанаметраў). З таго часу, як Эрнст Карл Абэ апублікаваў свой прынцып у 1873 годзу, гэта лічылася немагчымым. Адкрыццё праф. Ш. Геля і яго значэнне для навукі ў цэлым і, асабліва, для натуральных навук і медыцыны, былі адзначаны «Нямецкай прэміяй будучыні» (Deutscher Zukunftspreis), якая ўручаецца штогод і прысуджана прафесару Гелю 23 лістапада 2006 года, калі ён стаў дзесятым лаўрэатам гэтай прэміі.

У 2014 годзе стаў лаўрэатам прэміі Каўлі у галіне нанатэхналогій і Нобелеўскай прэміі па хіміі (сумесна з Эрыкам Бетцыгам і Уільямам Мернерам) за стварэнне флуарэсцэнтнага мікраскопа, які дазволіў зрабіць мноства адкрыццяў у іншых галінах навукі.

Узнагароды

• Прэмія Карла Цэйса (2002)
• Прыз Юліўса Шпрынгера па прыкладной фізіцы (2007)
• Прэмія імя Лейбніца (2008)
• Прэмія Ота Гана (2009)
• Прэмія Кёрбера (2011)
• Прэмія Каўлі (2014)
• Нобелеўская прэмія (2014)
• Медаль Вільгельма Экснера (2016)
• Onsager Medal, Нарвежскі універсітэт прыродазнаўчых і тэхнічных навук (2016)

Спасылкі

• Старонка на сайце інстытута біяфізічныя хіміі Макса Планка (ням.)
• Навіны на сайце інстытута біяфізічныя хіміі Макса Планка (англ.)