Удзельнік:Чаховіч Уладзіслаў/Лондан: Розніца паміж версіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
clean up з дапамогай AWB |
clean up з дапамогай AWB |
||
Радок 1:
{{значэнні|Мальёрка (значэнні)}}
{{Гістарычная дзяржава
|назва = Каралеўства Мальёрка
|саманазва = {{lang-ca|Regne de Mallorca}}<br>{{lang-es|Reino de Mallorca}}
|статус = [[Каралеўства]]
|сцяг = Bandera del Reino de Mallorca.svg
|герб = Royal Coat of Arms of the Monarchs of Majorca since the 14th Century.svg
|карта = Crown of majorca.jpg
|апісанне =
|p1 = Дзяржава Альмахадаў
|flag_p1 = Flag of Morocco (1147-1269).svg
|p2 =
|flag_p2 =
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|утворана = [[1231]]
|ліквідавана = [[1344]] ([[1707]])
|s1 = Каралеўства Арагон
|flag_s1 = Siñal d'Aragón.svg
|s2 =
|flag_s2 =
|s3 =
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|сталіца = [[Перпіньян]]
|мова = [[Каталанская мова|Каталанскі]]
|форма_кіраванні = [[Манархія]]
|дынастыя = [[Барселонскі дом]], Мальёркская галіна
|рэлігія = [[Каталіцтва]]
|плошча = 4992 км<sup>2</sup>
|насельніцтва = 50000 ([[1239 год]])
|дадатковы_параметр1 = [[Сюзерэн]]
|змесціва_параметра1 = [[Каралеўства Арагон]]
|Этап1 = Заваяванне Мальёркі Хаймэ I Заваёўнікам
|Дата1 =
|Год1 = 1231
|Этап2 = Вылучэнне Мальёркі ў васальнае каралеўства
|Дата2 =
|Год2 = 1276
|Этап3 = Далучэнне каралеўства да Арагона
|Дата3 =
|Год3 = 1344
|Этап4 = Смерць Ізабелы, апошняй прадстаўніцы дынастыі
|Дата4 =
|Год4 = 1403
|Этап5 = Мальёрка разам з Арагонам становіцца часткай каралеўства [[Іспанія]]
|Дата5 =
|Год5 = 1616
|Этап6 = Мальёрка ператворана ў правінцыю Балеарскія астравы
|Дата6 =
|Год6 = 1716
|заўв =
}}
'''Каралеўства Мальёрка''' ({{lang-ca|Regne de Mallorca}}, {{lang-es|Reino de Mallorca}}, {{lang-fr|Royaume de Majorque}}) — сярэдневяковае каралеўства, васальнае каралеўству [[Арагон]], створанае [[спіс кіраўнікоў Арагона|каралём Арагона]] [[Хаймэ I Арагонскі|Хаймэ I Заваёўнікам]] пасля заваявання [[Балеарскія астравы|Балеарскіх астравоў]] у час [[Рэканкіста|Рэканкісты]] у паўночна-заходнім [[Міжземнамор'е]]. Сталіцай дзяржавы быў [[Перпіньян]] у вобласці [[Русільён]].
== Адукацыя каралеўства ==
[[Выява:Conquete de Majorque par Jacques Ier d’Aragon 01.jpg|thumb|180px|left|Заваяванне Мальёркі [[Хаймэ I Арагонскі|каралём Арагона Хаймэ I Заваёўнікам]] ([[1229 год]]).]]
[[Мальёрка]] была [[Заваяванне Мальёркі (1228—1231)|адваявана Хаймэ I]] у дынастыі [[Альмахады|Альмахадаў]] у [[1229 год|1229]]—[[1232 год]]ах. Яшчэ не да канца авалодаўшы востравам, Хаймэ ў [[1231 год]]у абвясціў Мальёрку каралеўствам, якія складаюцца ва ўніі з [[Арагон]]ом. Тады ж ён перадаў права сеньёра вострава Мальёркі свайму кузену, партугальскаму інфанту [[Педру I (граф Урхеля)|Педру Ўрхельскаму]] у абмен на [[графства Ўрхель]].
У [[1235 год]]у арагонцамі былі заваяваны астравы [[Івіса]] (Ібіца) і [[Фарментэра]], далучаныя да Мальёркі.
У [[1244 год]]у Педру памяняў права сеньёра Мальёркі на ўладанні ў Валенсіі, але ў [[1254 год]]у ён ізноў атрымаў Мальёрку. Педру памёр у [[1256 год]]у, пасля чаго Мальёрка зноў вярнулася пад прамое кіраванне караля Хаймэ.
У [[1260 год]]у памёр старэйшы сын караля Хаймэ I, Альфонса. У [[1262 год]]у Хаймэ напісаў завяшчанне, па якім пасля яго смерці каралеўскі дамен павінен быць паасобны паміж яго сынамі. Інфант [[Педра III Арагонскі|Педра]] павінен быў атрымаць Арагонскае каралеўства, куды ўваходзілі ўласна Арагон, Валенсія і Барселона. А для іншага сына, [[Хаймэ II (кароль Маёркі)|Хаймэ]] ([[1243]]—[[1311]]), бацька рэструктураваў каралеўства Мальёрка, якому зараз быў дан [[Васалітэт|васальны]] статус. Акрамя Балеарскіх астравоў у яго ўвайшлі [[Каталонія|каталонскія]] графствы [[графства Русільён|Русільён]] і [[графства Сердань|Сердань]], а таксама ўладанні ў [[Аксітанія (гістарычная вобласць)|Аксітаніі]] — [[сеньярыя Манпелье]], віконцтва [[Карла (камуна ў Францыі)|Карла]] у Аверні і баронства [[Амела (камуна ў Францыі)|Амела]] каля [[Манпелье]]. Спадчына Хаймэ II было невялікім і слабым, але істотным, паколькі маладое каралеўства размяшчалася ў міжземнаморскім стратэгічным анклаве паміж двума вялікімі каралеўствамі — [[Францыя|Францыяй]] і Арагонам, якія ўвесь час ваявалі. Усведамляючы далікатнасць каралеўства Мальёрка, Хаймэ I планаваў заваяванне [[Сардзінія|Сардзініі]], каб далучыць і яе да новага каралеўства. Таксама ён вёў перамовы пра шлюб сына Хаймэ з Беатрысай, дачкой графа [[Амадэй V Савойскі|Амадэя V Савойскага]], але гэтыя планы не былі рэалізаваны.
== Кіраванне Хаймэ II ==
[[Выява:Blason ville fr Foix (Ariege).svg|100px|thumb|left|Герб каралёў Мальёркі]]
Хаймэ II атрымаў у спадчыну каралеўства пасля смерці бацькі ў [[1276 год]]у. Сталіцай каралеўства стаў [[Перпіньян]] у Русільёне.
Стаўшы каралём, Хаймэ адмовіўся плаціць даніну старэйшаму брату, Педра III, каралю Арагона. Заняты рознымі ўнутранымі праблемамі каралеўства, ён толькі ў [[1279 год]]ва ўрэгуляваў адносіны з Арагонам прызнаўшы сябе васалам Педра. У тым жа годзе манархі ў Перпіньяне заключылі дагаворы, па якім адраджаўся палітычны і эканамічны кантроль каралёў Арагона над Мальёркай, аднавіўшы аб'яднаную юрысдыкцыю [[Арагонская карона|Арагонскай кароны]]. Гэта пагадненне павінна было абумовіць трывалую сувязь паміж каралеўствамі.
Пасля заваявання ў [[1282 год]]у каралём Педра III Арагонскім Сіцыліі, якая належала [[Карл I Анжуйскі|Карлу I Анжуйскаму]], [[папа рымскі]] [[Марцін IV (папа рымскі)|Марцін IV]] адлучыў Педра ад царквы, што аўтаматычна рабіла яго ізгоем сярод еўрапейскіх манархаў і вызваляла яго падданых ад прысягі. Хаймэ вырашыў скарыстацца гэтым, каб выйсці з падпарадкавання Арагону. У [[1283 год]]у ён прызнаў французскага караля [[Філіп III Смелы|Філіпа III Смелага]] сеньёрам графства Манпелье, а таксама дазволіў французскім арміі і флоту свабодны праход праз [[Русільён]].
У маі [[1284 год]]а папа Марцін абвясціў пра звяржэнне Педра III і падаў арагонскую карону [[Карл Валуа|Карлу Валуа]], другому сыну Філіпа III Французскага<ref>Карл Валуа даводзіўся па сваёй маці Ізабеле Арагонскай пляменнікам Педра III</ref>. Паколькі Педра III не збіраўся падпарадкоўвацца вердыкту папы і не адмаўляўся ад арагонскай і сіцылійскай карон, Марцін IV абвясціў супраць караля [[Арагонскі крыжовы паход|крыжовы паход]]. Армія Філіпа III і Карла Валуа, пройдучы Русільён і пераваліўшы [[Пірэнеі]], уварвалася ў Каталонію. У [[1285 год]]у французы пасля доўгай аблогі ўзялі [[Жырона|Жырону]] — першы буйны горад Каталоніі. Тут папскі легат каранаваў Карла Валуа ў якасці караля Арагона. Паколькі далёка не ўсе васалы падтрымалі Педра III, яго становішча было крытычным. Але неўзабаве ход вайны змяніўся: сіцылійскі флот пад камандаваннем [[Ражэр Лорыя|Ражэра дэ Лорыя]] разбіў французаў, што пазбавіла Філіпа III магчымасці атрымліваць падмацаванні і харч з Францыі, а ў лагеры самай французскай арміі пачалася эпідэмія дызентэрыі. Французы прасілі ў Педра III перамір'і, каб мець магчымасці адступіць за [[Пірэнеі]]. Але Педра III адмовіў у перамір'і і ўладкаваў ворагам засаду ў перавала Панісар (Panissars), у якой французы былі разбіты. [[5 кастрычніка]] [[1285 год]]а Філіп III памёр у Перпіньяне, яго сын [[Філіп IV Прыгожы]] аддаў перавагу спыніць баявыя дзеянні. Зараз ужо Педра перайшоў Пірэнеі і заняў Русільён, а Хаймэ зноў прызнаў сябе васалам Арагона і, асцерагаючыся брата, бег пад абарону французаў у [[Нарбона|Нарбону]], — аднак, яго дзеці патрапілі ў рукі Педра. Педра пачаткаў падрыхтоўку да экспедыцыі на Мальёрку, але падчас яе падрыхтоўкі памёр.
Вызначаны паход ажыццявіў старэйшы сын Педра, [[Альфонса III Арагонскі]]. У [[1285 год]]у ён захапіў Мальёрку, а ў [[1286 год]]у — Івісу. Акрамя таго, у [[1287 год]]у ён канчаткова адваяваў у арабаў апошні з Балеарскіх востраў — [[Менорка|Менорку]]. Балеарскія астравы знаходзіліся пад кантролем Альфонса аж да яго смерці ў [[1291 год]]у. Пад кіраваннем Хаймэ заставаліся толькі Русільён, Сердань і Манпелье.
Новы кароль Арагона, [[Хаймэ II Арагонскі|Хаймэ II Справядлівы]], прызнаў рашэнне папы рымскага [[Баніфацый VIII (папа рымскі)|Баніфацыя VIII]] пра вяртанне Балеарскіх астравоў Хаймэ II Мальёркскаму (дагавор у Анагні, [[1285 год]]). Таксама па дагаворы ён вызваліў якія змяшчаліся пад вартавых дзяцей Хаймэ Мальёркскага. У [[1298 год]]у Хаймэ II Арагонскі дамогся таго, каб Хаймэ II Мальёркскі прызнаў сябе васалам караля Арагона. Пасля чаго Хаймэ II больш не ваяваў.
За час свайго кіравання Хаймэ II Мальёркскі паспрабаваў умацаваць сваё каралеўства. Ён правёў палітыку сельскагаспадарчай каланізацыі, стварыў грашовую сістэму, наладзіў вытворчасць тканак. Ён пачаў будаўніцтва палацаў і замкаў. У Перпіньяне Хаймэ пабудаваў пабудаваў каралеўскі палац, а ў [[Пальма-дэ-Мальёрка|Пальме-дэ-Мальёрка]] — палац Альмудэну.
== Кіраванне Санча I Ціхага ==
Пасля смерці Хаймэ II у 1311 годзе яго спадчыннікам стаў другі сын, [[Санча I (кароль Маёркі)|Санча II ''Ціхі'']] ([[1277]]—[[1324]]). Ён стаў спадчыннікам прастола ў [[1299 год]]у, калі яго старэйшы брат [[Хаймэ Маёркскі|Хаймэ]] стаў [[францысканцы|францысканцам]] і адрокся ад правоў на трон. У 1302 годзе ён ажаніўся з Марыі, дочкі [[кароль Неапаля|караля Неапаля]] [[Карл II Анжуйскі|Карла II]], што ўмацавала нядаўна заключаны мір паміж [[Анжу-Сіцылійскі дом|Анжуйскім]] і Арагонскім хатамі.
Першую палову свайго кіравання ён працягваў палітыку бацькі, умацоўваючы стабільнасць каралеўства. Аднак ён сутыкнуўся з цяжкасцямі з прычыны патрабаванняў горада Пальма-дэ-Мальёрка пра большую аўтаномію.
Пасля скасавання ордэна [[Тампліеры|Тампліераў]] Санча далучыў іх уладанні ў каралеўстве. Аднак ён не пераследваў тампліераў, якія жылі ў яго землях.
Санча таксама паспрабаваў утаймаваць апазіцыйных арыстакратаў Русільёна, якія паўсталі супраць яго бацькі падчас крыжовага паходу на Арагон. Так, у [[1321 год]]у ён пазбавіў большыя часткі ўладанняў [[віконт дэ Кастэльну|віконта Кастэльну]] [[Жаспэ V дэ Кастэльну|Жаспэ V]]. Пры гэтым арыстакратыя, якая падтрымала бацькі, змагла павялічыць свае ўладанні за кошт што патрапілі ў няміласць.
Пачынаючы з [[1315 год]]а Санча, не які меў дзяцей, сутыкнуўся з прэтэнзіямі караля Арагона Хаймэ II, што жадаў пасля смерці Санча далучыць Мальёрку да Арагона. У сваім завяшчанні Санча прызнаў спадчыннікам свайго пляменніка [[Хаймэ III (кароль Маёркі)|Хаймэ]]. Гэта завяшчанне было прызнана каралём Арагона ў абмен на выплату вялікага абавязку, які Санча набыў падчас уварвання ў Сардзінію, што пагрузіла каралеўства ў сур'ёзны фінансавы крызіс.
[[Файл:Photo panoramique de la cathédrale de perpignan.jpg|thumb|centre|600px|<center>Перпіньянскі сабор — галоўны храм Мальёркскага каралеўства.</center>]]
== Далучэнне каралеўства да Арагона ==
[[Хаймэ III (кароль Маёркі)|Хаймэ III ''Смелы'']] ([[1315]]—[[1349]]) быў сынам інфанта [[Фернанда Маёркскі|Фернанда]] (1278—1316), князя Ахейскага з [[1314 год]]а. Пасля гібелі бацькі Хаймэ атрымаў у спадчыну правы на [[княства Ахейскае]]. Пасля смерці караля Санча ў 1324 годзе Хаймэ атрымаў у спадчыну яго каралеўства. Рэгентам пры малалетнім каралю стаў малодшы брат Санча, [[Філіп Маёркскі|Філіп]]. Аднак ён, быўшы духоўным тварам, не карыстаўся падтрымкай арыстакратыі. На апякунства выказаў прэтэнзіі граф [[Гастон II дэ Фуа]], стрыечны брат Філіпа і Санча, якога падтрымалі былыя саветнікі Санча. Гэта заблытаная сітуацыя была вырашана толькі пасля таго, як Хаймэ III стаў паўналетнім.
Хаймэ быў вымушаны праводзіць палітыку, якая навязваецца яму Арагонам. Яму навязалі ўдзел у вайне з [[Генуя|Генуяй]] ([[1329]]—[[1336]]), якая прывяла да страты шматлікіх эканамічных рынкаў для каралеўства. Для таго, каб кампенсаваць фінансавыя страты, Хаймэ быў вымушаны падняць падаткі.
Акрамя таго новы кароль Арагона [[Педра IV Арагонскі|Педра IV]] у [[1341 год]]у разарваў адносіны з Мальёркай. У [[май|маі]] [[1343 год]]а Педра ўварваўся на Балеарскія астравы і заваяваў іх, разбіўшы армію Хаймэ каля [[Санта-Понса|Санта-Понсы]]. У [[1344 год]]у Педра захапіў Русільён і Сердань, далучыўшы большую частку каралеўствы да Арагона. У руках Хаймэ засталіся толькі французскія ўладанні. Але ў [[1349 год]]у ён прадаў іх каралю Францыі [[Філіп VI (кароль Францыі)|Філіпу VI]], каб набраць армію, з якой ён уварваўся на Мальёрку. [[25 кастрычніка]] [[1349 год]]а ў [[Бітва пры Льюкмаёры|бітве пры Льюкмаёры]] Хаймэ быў разбіты і загінуў, а яго малалетнія дзеці, [[Хаймэ IV (кароль Мальёркі)|Хаймэ IV]] ([[1337 год|1337]]—[[1375]]) і [[Ізабела Маёркская|Ізабела]] ([[1337 год|1337]]—[[1403]]), былі вывезены ў палон у [[Барселона|Барселону]]. Мальёрка канчаткова ўвайшла ў склад Арагона, а затым у склад Іспанскага каралеўства.
Хаймэ IV насіў тытул караля Мальёркі, аднак ніякай магчымасці вярнуць каралеўства ў яго не было. Ён здолеў заваяваць частку [[Ахейскае княства|Ахейскага княства]], правы на якую атрымаў у спадчыну праз сваю бабулю, Ізабелу дэ Сабран. Памёр Хаймэ бяздзетным у [[1375 год]]у. Яго сястра, Ізабела, выйшла замуж за маркіза [[Джавані II Манферацкі|Джавані II Манферацкага]], перадаўшы [[Манферацкі дом|Манферацкаму дому]] правы на Мальёркскае каралеўства.
У [[1716 год]]у [[Дэкрэты Нуэва-Планта|спецыяльным дэкрэтам]] Мальёрка была абвешчана часткай іспанскай правінцыі Балеарскія астравы.
{|class="graytable"
|+
| width="29%"|[[Выява:Almudaina.jpg|center|250px]]
| width="5%"|
| width="29%"|[[Выява:Palau del Reis de Mallorca.Perpignan.JPG|center|200px]]
| width="5%"|
| [[Выява:Laseudenit.jpg|center|270px]]
|-
| align="center" |Каралеўскі [[палац Альмудэна]] у горадзе Пальма
|
| align="center"|Капэла каралеўскага палаца ў Перпіньяне
|
| align="center"|[[Сабор у Пальме]] — пахавальня каралеўскай дынастыі
|}
== Спіс каралёў Мальёркі ==
* '''[[1231]]—[[1276]]''': '''[[Хаймэ I Арагонскі|Хаймэ I ''Заваёўнік'']]''' ([[1208]]—[[1276]]), кароль Арагона, граф Барселоны і сеньёр Манпелье з [[1213]], кароль Мальёркі з [[1231]], Валенсіі з [[1238]], граф Урхеля [[1231]]—[[1236]]
* '''[[1276]]—[[1311]]''': '''[[Хаймэ II (кароль Маёркі)|Хаймэ II]]''' ([[1243]]—[[1311]]), кароль Мальёркі, граф Русільёна і Сердані, сеньёр Манпелье
* '''[[1311]]—[[1324]]''': '''[[Санча I (кароль Маёркі)|Санча I ''Ціхі'']]''' ([[1277]]—[[1324]]), кароль Мальёркі, граф Русільёна і Сердані, сеньёр Манпелье
* '''[[1324]]—[[1344]]''': '''[[Хаймэ III (кароль Маёркі)|Хаймэ III ''Смелы'']]''' ([[1315]]—[[1349]]), кароль Мальёркі, граф Русільёна і Сердані, сеньёр Манпелье, князь Ахейскі з [[1316]]
== Тытулярныя каралі Мальёркі ==
* '''[[1344]]—[[1349]]''': '''[[Хаймэ III (кароль Маёркі)|Хаймэ III]]'''
* '''[[1349]]—[[1375]]''': '''[[Хаймэ IV (кароль Маёркі)|Хаймэ IV]]''' ([[1337]]—[[1375]]), тытулярны кароль Мальёркі, князь Ахейскі
* '''[[1375]]—[[1403]]''': '''[[Ізабела Маёркская|Ізабела]]''' ([[1337]]—[[1403]]), тытулярная каралева Мальёркі
== Заўвагі ==
{{заўвагі}}
== Літаратура ==
* A Mediterranean emporium — The Catalan kingdom of Majorca, by David Abulafia, ISBN 0-521-89405-0
* {{книга|заглавие=Хроника Карденьи I. Хроника Карденьи II. Анналы Толедо I. Анналы Толедо II. Анналы Толедо III.|ответственный=под ред. С.А. Куприенко|место=К.|издательство=Blok.NOT|год=2011|страниц=101}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://www.homar.org/genealog/iv_europa_i/ibe16c.htm Genealogía, Reyes y Reinos: Reino de Mallorca]{{ref-es}}
* [https://web.archive.org/web/20050416062004/http://usuarios.lycos.es/guerradesucesion/pagina2.htm La Conquista de Mallorca en mapas y cuadros]{{ref-es}}
* [https://web.archive.org/web/20060822072327/http://es.geocities.com/asteroide936/regnemallorques.html Reino de Mallorca (Islas Baleares)]{{deadlink |url=http://es.geocities.com/asteroide936/regnemallorques.html |id=20060822072327}}{{ref-es}}
{{Каралі Іберыі}}
[[Катэгорыя:Дзяржавы ў гісторыі Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Францыі]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя вобласці Францыі]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя вобласці Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Каталоніі]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя дзяржавы Пірэнейскага паўвострава]]
[[Катэгорыя:Спісы кіраўнікоў Іспаніі]]
[[Катэгорыя:Былыя каралеўствы]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Балеарскіх астравоў]]
| |||