Саслоўна-прадстаўнічая манархія: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др дададзена Катэгорыя:Манархія з дапамогай HotCat
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
{{Арфаграфія}}
'''Саслоўна-прадстаўнічая манархія''' - — [[Форма дзяржаўнага кіравання|форма праўлення]], якая прадугледжвае ўдзел [[Саслоўе|саслоўных]] прадстаўнікоў у кіраванні дзяржавай, складанні законаў. Яна складваецца ва ўмовах палітычнай цэнтралізацыі. Розныя саслоўі былі прадстаўлены ў органах улады нераўнамерна. Частка з гэтых заканадаўчых органаў эвалюцыянавала ў сучасныя [[Парламент|парламенты]] .
 
=== У Заходняй і Цэнтральнай Еўропе ===
Класічныя прыклады саслоўна-прадстаўнічай манархіі дала гісторыя Заходняй Еўропы XIII, XIV і збольшага XV стагоддзяў.
 
У [[Іспанія|Іспаніі]], [[Каралеўства Англія|Англіі]], [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Германіі]], [[Каралеўства Францыя|Францыі]] саслоўна-прадстаўнічыя манархіі ўзніклі як раз тады, калі [[Феадалізм|феадальны строй]] прыйшоў у заняпад; саслоўна-прадстаўнічыя ўстановы насілі тут выразныя рысы храналагічнай блізкасці да феадальнай эпохі. Найбольш характэрнай рысай у гэтым сэнсе з'яўляеццаз’яўляецца само паходжанне складу саслоўна-прадстаўнічых збораў, асабліва ў пачатку перыяду, у XIII стагоддзі: у гэтыя зборы з'яўлялісяз’яўляліся не дэпутаты, не абраныя прадстаўнікі феадалаў, [[Клір|кліра]], гарадоў, а ўсе феадалы, усе [[Клір|клірыкі]], звязаныя [[Васалітэт|васальнымі]] адносінамі з каронай, а таксама гарадскія службовыя асобы (альбо адны гарадскія галовы, альбо яны ж са сваім сакратарыятам, альбо адзін сакратарыят). Апошнія ўдзельнічалі ў сходзе як прадстаўнікі самакіравання, як каралеўскія контрагенты, як адзін з двух бакоў, пазначаных у камунальнай грамаце іх горада. Абмяркоўваць з каралём грамадскія пытанні мелі права толькі тыя, хто мог указаць на якія-небудзь прамыя адносіны свае да караля. [[Архіепіскап|Архібіскупы]], [[Епіскап|біскупы]], [[Абат|абаты]] самастойных манастыроў былі каралеўскімі васаламі - — і ўсе яны мелі права на месца ў саслоўна-прадстаўнічых установах; сельскія святары (і ў вялікай большасці гарадскія), місіянеры, абаты беззямельных манастыроў не былі звязаныя ніякімі адносінамі з каралеўскай уладай - — і ніколі ў гэтыя зборы не траплялі. Свецкія феадалы, і дробныя, і буйныя, лічылі караля [[Сюзерэн|сюзерэнам]] іх земляў - — і яны ўсё маглі з'явіццаз’явіцца ў збор; наадварот, бяздомныя [[Рыцар|рыцары]], хоць бы іх феадальнае паходжанне было цвёрда ўсталявана, ніякага стаўлення да збору мець не маглі. Нарэшце, гарады толькі тады дасылалі сваіх прадстаўнікоў, калі карысталіся камунальнай свабодай, калі паспелі назапасіцца ад караля хартыяй на самакіраванне.
 
[[Файл:Polish_Sejm_under_the_reign_of_Sigismund_III_Vasa.JPG|міні|Сойм Рэчы Паспалiтай у 16 стагоддзі]]
Дзяржаўна-прававая ідэя саслоўна-прадстаўнічых устаноў была тая, што справы дзяржавы павінна вяршыць агульная воля, якая кіруе ўсёй зямлёй. Але бо, па феадальным праве, часціцы гэтай волі саступленыя гасударам 1) яго васалам, якія карыстаюцца ўладай у сваіх маёнтках, і 2) гарадам, якія атрымалі самакіраванне - — то для таго, каб воля была сапраўды агульнай, гасудар павінен быў сабраць вакол сябе ўсіх носьбітаў і прадстаўнікоў улады, усіх васалаў і самакіравальныя гарады. Такой сукупнасцю ўсіх земскіх улад і быў саслоўна-прадстаўнічы збор, пад старшынствам караля, у першы час, у XIII стагоддзі.
 
Пазней выбарчы пачатак стала пракладаць сабе шлях у германскіх [[Ландтаг|ландтагах]], у французскіх [[Генеральныя штаты (Францыя)|Генеральных штатах]] . Найперш адбіўся гэты прынцып у прадстаўніцтве гарадоў: замест гарадскіх уладаў на сходы пачалі з'яўляццаз’яўляцца спецыяльна для таго абраныя гарадскія дэпутаты. У [[Каралеўства Венгрыя|Вугоршчыне]] (у эпоху [[Людовік Венгерскі|Людовіка Вялікага]], у XIV стагоддзі), [[дваране]], з'яўляючысяз’яўляючыся на [[Камітат (адміністрацыйная адзінка)|камітацкія]] зборы ў велізарным ліку, выраблялі такія бясчынствы і так абцяжарвалі справаводства, што прыйшлося прадпісаць, каб прыязджалі надалей не ўсе дваране, а толькі іх дэпутаты. Па іншых прычынах (а часцей за ўсё без прычын, якія ясна паддаюцца ўліку) такія ж змены адбыліся ў нямецкіх ландтагах і ў Генеральных штатах. У [[Парламент Англіі|ангельскім парламенце]] наяўнасць выбарчага прынцыпу (разам з асабістым - — у [[Палата лордаў|верхняй палаце]] ) можна канстатаваць з першых часоў яго існавання.
 
Надзвычай разнастайны лёс саслоўна-прадстаўнічых устаноў у розных еўрапейскіх краінах. Можна сказаць, што толькі адна агульная рыса характарызуе іх: прыблізна адзін і той жа час з'яўленняз’яўлення на свет. Ва ўсім астатнім, пачынаючы з іх палітычных правоў і канчаючы іх гісторыяй, яны мала падобныя паміж сабой. У Іспаніі, дзе саслоўна-прадстаўнічыя ўстановы ( [[картэсы]] ) былі ўжо ў росквіце ў XII стагоддзі, т.е. е. некалькі раней, чым у іншых месцах, яны выгаварылі сабе права легальнага супраціву сілай, у выпадку парушэння каралём саслоўных правоў і прывілеяў. Такога права ўзброенага супраціву не мелі ні французскія Генеральныя штаты, ні нямецкія ландтагі, але мелі ангельскі парламент і вугорскія саслоўныя зборы.
 
Чым больш ранейшы феадальны, асабісты характар папаўнення саслоўна-прадстаўнічых устаноў замяняўся выбарчым прынцыпам, тым цвярдзей і самаўладней дзейнічала каралеўская ўлада на ўсім кантыненце Еўропы. Збор дэпутатаў ад уладальных асоб, ад земскай улады аказвалася значна менш аўтарытэтным, чым сама гэтая земская ўлада "«ў плоці"», і права ўзброенага супраціву на кантыненце вельмі хутка (ужо ў XIV стагоддзі) адышло ў вобласць паданняў. Страта гэтага права, як і іншых найважнейшых правоў, тлумачыцца сацыяльнай розніцай, якая з самага пачатку панавала ў саслоўных сходах, якая абвастрылася з цягам часу і зрабіла іх бяссільнымі перад тварам каралеўскай улады. У Іспаніі вышэйшая шляхта (brazo de nobles) не ўмела сысціся не толькі з гарадскімі прадстаўнікамі, але і з простымі рыцарамі (caballeros); у Францыі дваране вышуквалі выпадкі абразіць сярэдняе саслоўе; у нямецкіх землях духоўныя і свецкія ўладальнікі заўсёды пераносілі ў ландтагі свае суседскія, памешчыцкія сваркі. Дзякуючы гэтаму ўнутранаму антаганізму каралі ўсё больш і больш паднімалі галаву, бачачы сябе жаданымі і прызванымі пасярэднікамі ў гэтай міжсаслоўнай барацьбе. Усё больш і больш генеральныя штаты Францыі, ландтагі Германіі прымалі толькі дарадчы характар.
 
Сярэднявечны феадальны лад увесь быў пахаваны на дагаворным пачатку: яно даволі прыкметна адчуваецца ў Германіі XIII - XIVXIII—XIV стагоддзях, не кажучы ўжо пра іспанскія дзяржавы і Англіі, дзе яно адыгрывала самую рашучую ролю (у Іспаніі яно стала знікаць з пачатку XV стагоддзя, а ў Англіі развілося далей і паўплывала на выпрацоўку найноўшых уяўленняў аб правах парламента). У Францыі генеральныя штаты з самага пачатку не засноўваліся ў сваіх дзеяннях на якой бы там ні было дамоўнай ідэі. Дагаворны пачатак выяўляўся ў неабходнасці згоды саслоўна-прадстаўнічага збору на выданне тых ці іншых новых законаў або адмену старых. Згаджаючыся з прапанаванымі ім мерапрыемствамі, саслоўна-прадстаўнічыя зборы разам з тым усталёўвалі на вядомы тэрмін падаткі , якія меў права патрабаваць кароль. З прычыны саслоўнай варожасці, каралеўская ўлада ўжо ў XV стагоддзі наносіць і ў Іспаніі, і ў Германіі , і ў Францыі жорсткія ўдары саслоўна-прадстаўнічым зборам, якія не ў сілах аказаць асабліва актыўнага супраціву.
 
У XVI стагоддзі [[Абсалютная манархія|абсалютызм]] перамагае на ўсім кантыненце; рэлігійна-нацыянальная барацьба гэтага стагоддзя таксама моцна садзейнічае заняпаду саслоўна-прадстаўнічых збораў і засяроджванню ўсёй паўнаты дзяржаўнай улады ў руках каралёў. У XVII ст. саслоўна-прадстаўнічыя сходы ў Францыі перастаюць нават збірацца, а ў германскіх дзяржавах зусім страчваюць свой ранейшы характар актыўнай палітычнай сілы. У Іспаніі саслоўна-прадстаўнічыя сходы былі задушаны канчаткова [[Філіп II Габсбург|Філіпам II]], яшчэ ў XVI стагоддзі.
 
Толькі ў Англіі [[Палата абшчын|ніжняя палата]] і ў XIII, і ў XIV, і ў XV стагоддзях, нягледзячы на свой пярэсты склад, цвёрда адстойвала свае правы і, нягледзячы на існаванне вядомага антаганізму ў адносінах да [[Палата лордаў|палаты лордаў]], ніколі не працягвала рукі дапамогі каралеўскай улады супраць спадчынных заканадаўцаў. Англійскі парламент, з прычыны гэтага, перайшоў цэлым у новыя часы і з'явіўсяз’явіўся адзінай установай, у жыцці якой можна прасачыць ператварэнне дамоўнага феадальнага прынцыпу ў канстытуцыйнае права апошніх стагоддзяў.
 
=== Прыклады ===
 
* [[Рэч Паспалітая]] - — [[Сойм Рэчы Паспалітай|Сойм]]
* [[Руская дзяржава|Рускае царства]] - — [[Земскі сабор]]
* [[Каралеўства Францыя|Францыя]] - — [[Генеральныя штаты (Францыя)|Генеральныя штаты]]
* [[Нідэрланды]] - — [[Генеральныя Штаты Нідэрландаў|Генеральныя штаты]]
* [[Свяшчэнная Рымская імперыя]] - — [[Рэйхстаг (Свяшчэнная Рымская імперыя)|Рэйхстаг]]
* [[Харватыя]] - — [[Харвацкі Сабар|Сабор]]
* [[Іспанская імперыя]] - — [[Картэсы]]
* [[Ісландыя]] - — [[Альтынг]]
* [[Каралеўства Англія]] - — [[Парламент Англіі|Парламент]]
 
=== Гл. таксама ===
Радок 43 ⟶ 44:
* {{ВРЭ|Сословно-представительная монархия|id=3637925}}
* {{Крыніцы/БіЕ|Сословная монархия}}
* [http://www.labex.ru/page/ist_gospr_9.html «Саслоўна-прадстаўнічая манархія ў Расіі»] Архивная копия // ''Катрич С. В.'' Тэхналогія выкарыстання заканадаўства ў дзелавым адміністраванні. Прававыя асновы менеджменту ў Расіі. Навучальны дапаможнік. М .: Справа, 2004. - — 784 с. ( копия (рус.) (недаступная спасылка) . Дата абарачэння: 29 лістапада 2008. Архівавана 21 ліпеня 2015 гады. )
{{вонкавыя спасылкі}}