|
}}
[[Выява:Namarie-Ai laurie.jpg|thumb|right|290px|Першыя строчкі плача Namáriё запісаныя тэнвар і лацінскім алфавітам.]]
'''Квэ́нья''' (''Quenya'') - [[Выдуманыя мовы|выдуманая мова]], распрацаваная [[Джон Рональд Руэл Толкін|Дж. Р. Р. Толкінам]]. У легендарыўмелегендарыуме з'яўляецца адной з [[Эльфы, Міжзем'е|эльфійскіх]] моў - мову нолдар і ваньяр.
Слова ''квэнья'' перакладаецца як "гутарка, мова" ці супрацьпастаўляючыся іншым мовам "эльфійская гутарка, эльфійская мова".
| issn =0098-857X
}}</ref>
Толкін прысвяціў шмат увагі канструяванню мовы. Граматыка квэнья была перагледжана чатыры разы да таго, як яна набыла канчатковую форму. уУ той жа час, лексічная складаючаялексіка заставалася адносна стабільнай напрацягу ўсяго працэса сварэннястварэння.
ПарлельнаПаралельна з распрацоўкай мовы квэнья Толкін апісваў народ, які размаўляўгаварыў на гэтай мове - Эльдар ці [[Эльфы, Міжзем'е|эльфаў]], і таксама гісторыю, краіну і свет, у якім яны маглі б на ёй размаўляцьгаварыць ([[Міжзем'е]]). Вынаходніцтва мовы паўплывала на стварэнне трылогіі "[[Уладар пярсцёнкаў]]", якая стала класічным творам жанра [[фэнтэзі]].
У часычас, калі адбываліся падзеі, апісаныя ў "Уладары пярсцёнкаў", квэнья выйшаўвыйшла з паўсядзённага ўжытку і заняўзаняла уў культуры міжземМіжзем'я тое ж месца, што і [[лацінская мова|латынь]] у сярэднявяковайсярэдневяковай еўрапейскай культуры. Невыпадкова сам Толкін часта называў квэнья "эльфійскай латынню"<ref>''Вяртанне караля'', Дадатак Е, "Аб эльфах"</ref>. Асноўнай мовай зносін эльфаў стаў [[сіндарын]].
У абедзвюх эльфійскіх мовах дведзве сістэмы пісьменства - рунічная [[Кірт]] і алфавітная [[Тэнгвар]]. ДзяляДзеля транслітарацыі тэкстаў на квэнья і сіндарыне часта ўжываецца лацінскі алфавіт. Напрыклад: "Sin macil Elesarwa" - "Гэта меч ЭлессараЭлесара ([[Арагорн]]а)".
На гэты час на квэнья выдаецца некалькі часопісаў. Таксама ў [[ВелікабрытаніяВялікабрытанія|ВелікабрытанііВялікабрытаніі]] і [[ЗША]] абаронена некалькі дысертацый па граматыцы гэтай мовы.
У 2004 годзе, пасля выхаду на экраны апошняй серыі [[Уладар пярсцёнкаў,: Вяртанне кінатрылогіякараля|кінафільма "Уладар пярсцёнкаў"]], значна павялічылася цікаўнасцьцікавасць да эльфійскіх моў. Напрыклад, у ВелікабрытанііВялікабрытаніі ў мужчынскай школе [[Бірмінгем]]а "Тэрверс-Грын" (''"Turvers Green Boys" Technology College in Birmingam'') упершыню ў свеце вучням пачалі афіцыйна выкладаць эльфійскую мову<ref>{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/352003.stm|title=Do you speac Elf?|datepublished=4 марта 2004|last=Parkinson|first=Justin|lang=en|accessdate=20 июля 2008|archiveurl=http://www/webcitation.org/6179ne3Xy|archivedate=2011-08-22}}</ref>.
Большасць з валодаючыхкарыстальнікаў эльфійскіміэльфійскіх мовамімоў з'яўляюцца пріхільнікамі твораў Толкіна - [[ТолкіністыТалкіністы|толкіністаміталкіністамі]], дакладная іх колькасць не паддаецца ўліку.
== Унутраная гісторыя ==
=== Пармаквеста і тарквеста ===
ПадчасУ паўсядзённыхштодзённых размоўгутарках эльфаў [[ВАлінор|Валінора]] ўжывалася т. зв. ''тарквеста'' (''Tarquesta''), а ў навукенавуцы і падчас правядзення разнастайных цырымоній - ''пармаквеста'' (''Parmaquesta''). Пры гэтым нолдар і ваньяр размаўляляігаварылі на двух падобных дыялектах ''тарквесты'' - ''налдарын'' і ''ваньярын''.
=== Ваньярын ===
Дыялект квэнья, на якім размаўлялігаварылі ваньяр. На яго больш паўплываў валарын, што падцвяржаеццапацвяржае болшайболшая, чым у налдарыне, колькасць запазычванняўзапазычанняў. Сам квэнья на гэтым дыялекце меў назву '''квэндзя'''.
=== Тэлерын ===
[[Тэлеры]], якія прыбылі ў [[Эльдамар]], размаўлялі на мове, падобнай на квэнья, таму некаторыя эльфы лічылі тэлерын адным з яе дыялектаў. Самі тэлеры не падтрымлівалі гэтугэты кропкупункт гледжання.
=== Квэнья выгнаннікаў ===
Мова тых нолдар, якія вярнуліся ў [[Белерыянд]]. узніклаУзнікла пасля забароны [[Цінгал]]а і прыняцця нолдар у якасці азноўнайасноўнай мовы для зносін з іншымі эльфамі [[Сіндарын|сінарынасіндарына]]. Квэнья выгнаннікаў некалькіў нечым адрозніваецца ад кавеньяквэнья [[Аман]]аАмана дзякуючы запазычванню некаторых сіндарыескіхсіндарынскіх мловаўсловаў. Адрозненні назіраліся таксама і ў вымаўленні асобных гукаў.
=== Выкарыстоўванне квэнья іншымі народамі ===
На квэнья размаўлялігутарылі таксама ў [[Нуменор]]ы, таксама ў [[Гондар]]ы і [[Арнор]]ы. Падчас [[Трэцяя Эпоха Міжземья|Трэцяй эпохі]] квэнья захаваў той жа статус, што і [[лацінская мова]] ў Еўропе.
== Фаналогія ==
Склоны квэнья
* [[Намінатыў]] (Назоўны)
* Генытыў[[Генітыў]] (Родны)
* Пасесыў[[Пасесіў]] (Прыцяжальны)
* [[Датыў]] (Давальны)
* [[Акузатыў]] (Вінавальны)
* [[Лакатыў]] (МясцовыМесны)
* [[Алатыў]] (Уваходна-мясцовымесны)
* [[Аблатыў]] (Выходна-мясцовымесны)
* [[Інструментатыў]] (Творны)
* "Эльфінітыў", "Загадкавы Склон" - верагодней за ўсё з'яўляецца разнавіднасцю мясцовагамеснага склона абстрактнага выгляду, накшалт fёas - у душы.
Лікі
* адзіны[[Адзіночны лік]] - вызначае адну рэч
* Падвойны[[Парны лік]] - вызначае непадзельную пару рэчаў, напрыклад "рукі". Яшчэ адзіадзін характэрны прыклад - у квэнья пра лепшых сяброў гавораць "meldu" - гэта значыць "пара сяброў". Гэта паказвае, наколькі яны блізкія.
* [[Множны лік]] - вызначае некалькі рэчаў.
* Збіральны[[Зборны лік]] - вызначае непадзельную групу рэчаў, напрыклад "народ", ці вызначаную групу рэчаў, калі выкарыстоўваецца з вызначаным артыклем.
=== Назоўнікі ===
=== Дзеясловы ===
У квэнья нолдар-выгнаннікаў ёсць два спражэнниспражэнні дзеясловаў: першасныя (заканчваюцца ў аснове на зычны) і вытворныя (заканчваюцца ў аснове на галосны), таксама ёсць вялікая колькасць дзеясловаў-"выключэнняў", зразумець спражэнне якіх магчыма, толькі звярнуўшыся да іх этымалогіі, ці проста запомніць.
=== Прыназоўнікі ===
=== Займеннікі ===
== Пісьменства ==
== Выкарыстоўваемае пісьменства ==
Тэнгвар. У "знешнім" квэнья часцей выкарыстоўваецца лацінскі алфваіталфавіт, паводле сваіх правілаў, адлюстроўваючыміадлюстроўваючы тэнгвар, але таксама і са знакаміымізнакамітымі "двумадзвюма кропкамі", звычайна над канавымканцавым ці падзяляльныымпадзяляльным '''e''' але не толькі.
== Гл. таксама ==
| 