|
}}
{{Цёзкі2|Пазняк}}
'''Зяно́н Станісла́вавіч Пазня́к''' (нар. {{ДН|24|4|1944}}, [[вёска Суботнікі|в. Суботнікі]], {{МН|Іўеўскі раён|у Іўеўскім раёне|}}) — беларускі [[палітык]] і [[грамадскі дзеяч]], [[археолаг]], [[мастацтвазнаўца]], [[пісьменнік]]. [[Кандыдат навук|Кандыдат мастацтвазнаўства]] (1981). Адзін з заснавальнікаў «Мартыралогу[[Мартыралог Беларусі|Мартыралога Беларусі]]» (1988) і [[Беларускі Народнынародны Фронтфронт "Адраджэнне"«Адраджэньне»|Беларускага Народнага Фронту «Адраджэнне»]] (1989—1999), старшыня [[Кансерватыўна-Хрысціянская партыя — БНФ|Кансерватыўна-Хрысціянскай партыі — БНФ]] (з 1999).
== Біяграфія ==
== Біяграфічныя звесткі ==
Беларус, каталік. Унук беларускага дзеяча ў міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] [[Янка Пазняк|Янкі Пазняка]]. Бацька загінуў на фронце ў снежні [[1944]]. Скончыў Суботніцкую сярэднюю школу, мастацтвазнаўчае аддзяленне [[Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут|Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытута]] (1967), аспірантуру пры Інстытуце этнаграфіі, мастацтвазнаўства і фальклору [[АН БССР]] (1972). ▼
=== Раннія гады. Навуковая дзейнасць ===
З 1960-х шмат рабіў для захавання гістарычнай спадчыны, помнікаў архітэктуры і гісторыка-архітэктурнага асяроддзя. У [[1969]] разам з [[Лявон Баразна|Лявонам Баразной]] апублікаваў у газэце «Правда» артыкул «Заботясь о будущем», спрабуючы выратаваць ад знішчэння гістарычную [[вуліца Няміга|вуліцу Няміга]], што адтэрмінавала знішчэнне многіх гістарычна каштоўных будынкаў і кварталаў у цэнтры Мінска, у т.л. [[Траецкае прадмесце|Траецкага прадмесця]], [[Верхні Горад|Верхняга горада]] і [[Ракаўскае прадмесце|Ракаўскага прадмесця]]. ▼▲Беларус, каталік. Унук беларускага дзеяча ў міжваеннай[[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] ([[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] ) [[ ЯнкаЯн Пазняк|Янкі Пазняка]]. Бацька , якога ўлетку [[Мабілізацыя|мабілізавалі]] ў [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвоную армію]], загінуў на фронце ў снежні [[1944 ]] года. Скончыў [[Суботнікі|Суботніцкую ]] сярэднюю школу, мастацтвазнаўчае аддзяленне [[Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут|Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытута]] па спецыяльнасці тэатразнаўца (1967), аспірантуру пры Інстытуце этнаграфіі, мастацтвазнаўства і фальклору [[АН БССР]] (1972).
▲З 1960-х шмат рабіў для захавання гістарычнай спадчыны, помнікаў архітэктуры і гісторыка-архітэктурнага асяроддзя. У [[1969 ]] разам з [[Лявон Цімафеевіч Баразна|Лявонам Баразной]] апублікаваў у газэцемаскоўскай газеце «Правда» артыкул «Заботясь о будущем», спрабуючы выратаваць ад знішчэння гістарычную [[вуліца Няміга|вуліцу Няміга]], што адтэрмінавала знішчэнне многіх гістарычна каштоўных будынкаў і кварталаў у цэнтры Мінска, у т.л.тым ліку [[Траецкае прадмесце|Траецкага прадмесця]], [[Верхні Горад|Верхняга горада]] і [[Ракаўскае прадмесце|Ракаўскага прадмесця]].
Займаўся мастацтвазнаўствам. У 1974 пазбаўленны працы ў Інстытуце мастацтвазнаўства, з 1976 займаўся археалогіяй. Працаваў старшым навуковым супрацоўнікам у аддзеле археалогіі Інстытута гісторыі АН БССР, вывучаў перыяд позняга Сярэднявечча ў Беларусі, займаючыся раскопкамі [[Мінск]]а, [[Лоскі замак|Лоска]] і інш. У 1981 абараніў дысертацыю па гісторыі беларускага тэатра, з прычыны канфлікту з кіраўніцтвам інстытута абарона адбылася ў [[Ленінград]]зе. ▼
▲Займаўся мастацтвазнаўствам. У 1974 пазбаўленныгодзе праз палітычна-адміністрацыйныя рэпрэсіі пазбаўлены працы ў [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы НАН Беларусі|Інстытуце мастацтвазнаўства ]], з 1976 года займаўся археалогіяй. Працаваў старшым навуковым супрацоўнікам у аддзеле археалогіі [[Інстытут гісторыі НАНБ|Інстытута гісторыі АН БССР ]], вывучаў перыяд позняга Сярэднявечча[[Сярэдневякоўе|сярэднявечча]] ўна Беларусі, займаючыся раскопкамі [[Мінск]]а, [[Лоскі замак|Лоска]] , Мядзеля і іншых беларускіх гарадоў і іншмястэчак. У 1981 годзе абараніў дысертацыю па«Праблемы гісторыістанаўлення і развіцця беларускага прафесійнага тэатра пачатку XX стагоддзя (1900—1917 гг.)», з прычыны канфлікту з кіраўніцтвам інстытута абарона адбылася ў [[Ленінград]]зе.
У [[1988]] адкрыў і археалагічна даследаваў масавыя пахаванні людзей у [[Курапаты|Курапатах]]. У чэрвені 1988 у газеце «Літаратура і мастацтва» апублікаваў артыкул «[[Курапаты — дарога смерці]]» аб растрэлах у прыгарадзе Мінска тысяч мірных грамадзян у сталінскую эпоху. Масавая дэманстрацыя памяці ахвяр сталінізму («Дзяды-88») 30.10.1988 была разагнаная ўладамі з ужываннем дубінак і слёзатачывых газаў. Вынікам стаў рост апазіцыйных настрояў і ўтварэння Аргкамітэта па стварэнні Беларускага народнага фронту, начале якога стаў З. Пазняк. Старшыня [[БНФ Адраджэньне|Беларускага народнага фронту «Адраджэньне»]] (1989—1999) і [[партыя БНФ|партыі БНФ]] (1993—1999). ▼
=== Палітычная дзейнасць ===
Пазней Зянон Пазняк сказаў:<ref name="svaboda.org">[https://www.svaboda.org/a/29898956.html svaboda.org]</ref>
▲У [[1988 ]] годзе адкрыў і археалагічна даследаваў масавыя пахаванні людзей у [[Курапаты|Курапатах]] каля Мінска. У чэрвені 1988 угода ў газеце « [[Літаратура і мастацтва (газета)|Літаратура і мастацтва]]» апублікаваў артыкул «[[Курапаты — дарога смерці]]» . абПасля растрэлахпублікацыі уартыкула, прыгарадзе30 Мінскакастрычніка тысяч1988 мірныхгода грамадзянў уМінску сталінскуюадбыўся эпоху.[[Мітынг-рэквіем Масавая«Дзяды» дэманстрацыя30 памяцікастрычніка ахвяр1988 сталінізмугода|мітынг-рэквіем («Дзяды -88» )]], 30.10.1988які былабыў разагнаная ўладамі з ужываннем дубінак і слёзатачывых газаў. Вынікам стаў рост апазіцыйных настрояў і ўтварэнняўтварэнне Аргкамітэтаарганізацыйнага камітэта па стварэнні Беларускага народнага фронту, началена чале якога стаў З.Зянон Пазняк. Старшыня [[ БНФБеларускі народны фронт «Адраджэньне »|Беларускага народнага фронту «Адраджэньне»]] (1989—1999) і [[партыя БНФ|партыі БНФ]] (1993—1999). <ref name="svaboda.org">[https://www.svaboda.org/a/29898956.html svaboda.org]</ref>
{{Цытата|
Дачыненьні з электаратам у той час складаліся такім чынам, што калі не казаць праўду, то трэба было казаць хлусьню. Фронт адкінуў [[КПСС]] і здабыў Незалежнасьць краіны на ідэях праўды, служэньня народу і Айчыне.
Ужо ў першым туры выбараў 4 сакавіка [[1990 ]] года абраны дэпутатам [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўнага Савета БССР ]] [[Вярхоўны Савет БССР 12-га склікання|12-га склікання]]. З маятраўня 1990 года па студзень 1996 года — дэпутат [[Вярхоўны Савет Беларусі|Вярхоўнага Савета]] XII склікання, кіраўнік дэпутацкай [[Апазіцыя Беларускага народнага фронту «Адраджэньне»|апазіцыі БНФ]]. Дабіваўся адкрыцця праўды пра маштабы [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]], зацвярджэннювыступаў за вяртанне [[ белБела-чырвона-белы сцяг| белбела-чырвона-белага сцяга]] і герба [[ герб Пагоня| герба Пагоні]] як дзяржаўных сімвалаў Беларусі, удзельнічаў у распрацоўцы сацыяльна-эканамічнага заканадаўства. У [[1992 ]] годзе пад кіраўніцтвам З.Зянона Пазняка фракцыяй БНФ у ВСВярхоўным РБСавеце створана Канцэпцыя эканамічнага развіцця Беларусі<ref>Апублікавана ў «Народнай газеце» ад 16 красавіка 1992.</ref> . На патрабаванне дэпутатаў Апазіцыі БНФ 24 жніўня 1991 года была скліканая нечарговая сесія Вярхоўнага Савета, на якую дэпутаты БНФ пад кіраўніцтвам Пазняка вылучылі пакет законапраектаў аб вяртанні незалежнасці Беларусі. 25 жніўня 1991 году Вярхоўны Савет прагаласаваў за наданне [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР|Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце]] статусу канстытуцыйнай сілы, што азначала вяртанне незалежнасці Беларусі. ▼Праціўнікі Фронту стаялі на ідэях [[СССР]], КПСС, калгасаў і супраць незалежнасьці краіны.
}}
У 1994 годзе Зянон Пазняк ажаніўся з аднапартыйкай Галінай Вашчанка . Для 50-гадовага Пазняка гэта быў першы шлюб. ▼▲Ужо ў першым туры выбараў 4 сакавіка [[1990]] года абраны дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР. З мая 1990 па студзень 1996 — дэпутат [[Вярхоўны Савет Беларусі|Вярхоўнага Савета]] XII склікання, кіраўнік [[Апазіцыя Беларускага народнага фронту «Адраджэньне»|апазіцыі БНФ]]. Дабіваўся адкрыцця праўды пра маштабы [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]], зацвярджэнню [[бел-чырвона-белы сцяг|бел-чырвона-белага сцяга]] і [[герб Пагоня|герба Пагоні]] як дзяржаўных сімвалаў, удзельнічаў у распрацоўцы сацыяльна-эканамічнага заканадаўства. У [[1992]] пад кіраўніцтвам З. Пазняка фракцыяй БНФ у ВС РБ створана Канцэпцыя эканамічнага развіцця Беларусі<ref>Апублікавана ў «Народнай газеце» ад 16 красавіка 1992.</ref>.
▲У 1994 годзе Зянон Пазняк ажаніўся з аднапартыйкай Галінай Вашчанка. Для 50-гадовага Пазняка гэта быў першы шлюб.
[[Выява:Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (1994). Першы тур. Зянон Пазняк.svg|thumb|left|250px|Вынікі Зянона Пазняка на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі, 1994|выбарах прэзідэнта Беларусі 1994 года]]]]
З.Зянон Пазняк вылучаўся кандыдатам у прэзідэнты Рэспублікі БеларусьБеларусі на [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі, (1994)|выбарах 1994 года]], атрымаў у першым туры 12,82 % галасоў, заняўшы трэцяе месца, і не трапіў у другі тур.
У студзені 1995 года, пасля ўварвання расійскіх войскаў у [[Чачня|Чачню]], апазіцыя БНФ у Вярхоўным Савеце выступіла ў падтрымку народа Чачні. Наваабраны Прэзідэнт Беларусі [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|Аляксандр Лукашэнка]] ў адказ заявіў, што Зянон Пазняк заклікае беларусаў ехаць ваяваць. Апошні падаў у суд, Вярхоўны Суд прызнаў рацыю Пазняка і абавязаў Лукашэнку абвергнуць сказанае і выбачыцца; зроблена гэта не было<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=229384 nashaniva.by]</ref>. ▼
▲У студзені 1995 года, пасля ўварвання расійскіх войскаў у [[ ЧачняЧачэнская Рэспубліка Ічкерыя|Чачню]], апазіцыя БНФ у Вярхоўным Савеце выступіла ў падтрымку народа Чачні[[Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя|Ічкерыі]]. НаваабраныНоваабраны Прэзідэнт Беларусі [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|Аляксандр Лукашэнка]] ў адказ заявіў, што Зянон Пазняк заклікае беларусаў ехаць ваяваць. АпошніПазняк падаў у суд, Вярхоўны Суд прызнаў рацыю Пазняка і абавязаў Лукашэнку абвергнуць сказанае і выбачыцца; зроблена гэта не было<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=229384 nashaniva.by]</ref>.
Напярэдадні [[Рэферэндум у Беларусі (1995)|рэфэрэндуму 1995 года]], які быў ініцыяваны прэзідэнтам А. Лукашэнкам і тычыўся пазбаўлення «Пагоні» і бел-чырвона-белага сцяга статусу дзяржаўных сімваляў, а беларускай мовы — статусу адзінай дзяржаўнай мовы, эканамічнай інтэграцыі з Расіяй і права прэзідэнта распускаць парламент, дэпутаты апазіцыі БНФ абвясцілі галадоўку на знак пратэсту. Уначы з 11 на 12 красавіка яны былі гвалтоўна выдаленыя з [[Дом урада (Мінск)|будынку Вярхоўнага Савета]]. Як згадвае яго паплечнік, былы дэпутат [[Сяргей Навумчык]]: ''«Пазьняка ўдарылі нагой у грудзі, выціскалі вочы, білі аб сьцяну»''<ref>''Навумчык С.'' Дзевяноста пяты. — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2015</ref>. ▼
▲Напярэдадні [[Рэферэндум у Беларусі (1995)| рэфэрэндумурэфэрэндума 1995 года]], які быў ініцыяваны прэзідэнтам А.Аляксандрам Лукашэнкам і тычыўся пазбаўлення «Пагоні » і белбела-чырвона-белага сцяга статусу дзяржаўных сімваляўсімвалаў, а [[Беларуская мова|беларускай мовы ]] — статусу адзінай дзяржаўнай мовы, эканамічнай інтэграцыі з [[Расія|Расіяй ]] і права прэзідэнта распускаць парламент, дэпутаты апазіцыі БНФ пад кіраўніцтвам Зянона Пазняка абвясцілі галадоўку на знак пратэсту. Уначы з 11 на 12 красавіка яны былі гвалтоўна выдаленыя з [[Дом урада (Мінск)| будынкубудынка Вярхоўнага Савета]]. Як згадваеўспамінае яго паплечнік, былы дэпутат [[ Сяргей Іосіфавіч Навумчык|Сяргей Навумчык]]: ''« ПазьнякаПазняка ўдарылі нагой у грудзі, выціскалі вочы, білі аб сьцянусцяну»''<ref>''Навумчык С.'' Дзевяноста пяты. — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2015</ref>.
На парламенцкіх выбарах у маі 1995 года балатаваўся па Ангарскай акрузе ў г. Мінску. Прайграў у другім туры і не атрымаў дэпутацкі мандат<ref>[https://eurobelarus.info/files/22/86/Vopreki_ochevidnosti.pdf Вопреки очевидности/Владимир Мацкевич. — Невский простор, 2006. — 210 с.] — с.78-80</ref>.
На парламенцкіх[[Выбары ў мясцовыя Саветы дэпутатаў Беларусі (1995)|мясцовых выбарах]] у лістападзечэрвені 1995 года балатаваўся па Ангарскай акрузе ў гМінску. Прайграў у другім туры і не атрымаў дэпутацкі мандат<ref>[https://eurobelarus.info/files/22/86/Vopreki_ochevidnosti.pdf Вопреки очевидности/Владимир Мацкевич. — Невский простор, 2006. — 210 с.] — с.78-80</ref>. На [[Парламенцкія выбары ў Беларусі (1995)|парламенцкіх выбарах]] у лістападзе 1995 года балатаваўся ў [[Смаргонь|Смаргоні]]. Паводле афіцыйных дадзеных набраў 47 % галасоў, ягоны супернік — 40 %, але 13 % прагаласавалі супраць абодвух кандыдатаў, і выбары не адбыліся<ref>''Навумчык С.'' Дзевяноста пяты. — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2015. — С. 264</ref>.
=== Эміграцыя ===
У сакавіку [[1996]] года, пазбягаючы магчымага арышту, пакінуў Беларусь разам з Сяргеем Навумчыкам, праз месяц вярнуўся ў Мінск на [[Чарнобыльскі шлях-96]], затым зноў пакінуў краіну. Некаторы час знаходзіўсябыў ва [[Украіна|Украіне]], [[Чэхія|Чэхіі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], пасля быў запрошаны ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], дзе ўрадам яму 24 жніўня 1996 года быў дадзены палітычны прытулак. У эміграцыі займаецца палітычнай дзейнасцю, сустракаецца з грамадскасцю і журналістамі розных краін. ЖывеЖыў з сям’ёй у [[Варшава|Варшаве]] (Польшча). З 1996 выдаегода ўвыдаваў у [[Варшава|Варшаве]] бюлетэнь «[[Беларускія ведамасці (часопіс)|Беларускія ведамасьці]]».
З.Зянон Пазняк вылучаўся кандыдатам у прэзідэнты Рэспублікі Беларусь на альтэрнатыўных, непрызнаных [[Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (1999)|выбарах 1999 года]], якія прызначылі дэпутаты Вярхоўнага Савета, верныя Канстытуцыі 1994 года. Але фактычна выбары не адбыліся. Восенню 1999 года крызіс, які ўзнік пасля вострай крытыкі Зянона Пазняка на адрас старшыні ЦВК [[Віктар Іосіфавіч Ганчар|Віктара Ганчара]], скончыўся расколам БНФ на дзве структуры: [[Партыя БНФ|партыю БНФ]] пад кіраўніцтвам [[В.Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]] і [[Кансерватыўна-Хрысціянская партыя — БНФ|Кансерватыўна-Хрысціянскую партыю — БНФ]] на чале з Зянонам Пазняком.
Для прадухілення небяспекі, якая навісла ў гэты час над [[Курапаты|Курапатамі]], Зянон Пазняк заклікаў да стварэння Народнаганароднага Мемарыялумемарыяла і прапанаваў ідэю Крыжовагакрыжовага шэсця на [[Дзяды]]. Канцэпцыя Мемарыялумемарыяла — тэхналогія, колькасць і размяшчэнне крыжоў — абмяркоўвалася ў лютым-сакавіку 2000 года, у тым жа годзе адбылося першае Крыжоваекрыжовае шэсце.
15.6.2001 была зарэгістравана ініцыятыўная група па зборы подпісаў для вылучэння яго кандыдатам у прэзідэнты Рэспублікі Беларусь у колькасці 1429 чал., кіраўнік ініцыятыўнай групы Сяргей Папкоў. Паводле звестак выбарчых штабоў, ініцыятыўная група З. Пазняка сабрала 104 600 подпісаў, але частка іх згубілася з-за таго, што подпісы рэгістравалі ў раёнах, дзе яны былі сабраныя, а не па месцы жыхарства іх уладальнікаў. У выніку ЦВК зарэгістравала толькі 75 818 подпісаў<ref>http://rec.gov.by/sites/default/files/pdf/Archive-Elections-PRB2001-Soob3.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20171209103335/http://www.rec.gov.by/sites/default/files/pdf/Archive-Elections-PRB2001-Soob3.pdf |date=9 снежня 2017 }} Сообщение об итогах выдвижения гражданами Республики Беларусь кандидатов в Президенты Республики Беларусь(по результатам заседания Центральной комиссии 8 августа 2001 года)</ref>, а З. Пазняк заклікаў сваіх прыхільнікаў нікога не падтрымліваць.
| 