Прысцыян Цэзарэйскі: Розніца паміж версіямі

'''Прысцыян Цэзарэйскі''' ([[Лацінская мова|лац]]. Priscianus Caesariensis)  — рымскі [[Граматыка|граматык]], родам з [[Шэршэль|Цэзарэі]] ў [[Маўрэтанія Цэзарэйская|Маўрэтаніі]], жыў каля 500 года н. э. Найвялікшым з яго прац з'яўляеццаз’яўляецца Institutiones Grammaticae ("«Граматычныя настаўленні"») - — падручнік лацінскай мовы ў 18 тамах. У [[Сярэдневякоўе|Сярэднія стагоддзі]] ён з'яўляўсяз’яўляўся самым распаўсюджаным падручнікам па лацінскай мове і паслужыў падставай для найноўшых прац па лацінскай [[Філалогія|філалогіі]].

Падрабязнасці жыцця Прысыяна невядомыя. Лічыцца, што ён быў грэкам, нарадзіўся і вырас у Цэзарыі (сучасны [[Шэршэль|Шаршал]], [[Алжыр]]) - — сталіцы рымскай правінцыі [[Маўрэтанія Цэзарэйская|Маўрэтаніі]]. Калі верыць выбітнаму рымскаму пісьменніку і вучонаму [[Касіядор|Касіядору]]у, то Прысцыян займаўся выкладаннем лацінскай мовы ў [[Канстанцінопаль|Канстанцінопалі]]. Акрамя таго, Прысцыян вядомы як аўтар лацінскага вершаванага панегірыка імператару [[Анастасій I|Анастасію]] (491—518), напісанага каля 512  г.

Самая вядомая праца Прысцыяна, Institutiones Grammaticae, уяўляе сабой сістэматычнае даследаванне лацінскай граматыкі. Граматыка складаецца з 18 кніг. З іх у шаснаццаці разбіраецца фанетыка, словаўтварэнне і флектыўная сістэма мовы; астатнія два тамы адносяцца да сінтаксісу. У рукапісах «Граматычных настаўленняў» змешчана нататка, што праца была скапіраваная (526, 527  г.) Флавіем Тэадорам, пісцом імператарскага сакратарыята.

Граматыка Прысцыяна заснавана на ранніх працах грэчаскіх вучоных [[Герадыян|Герадыяна]]а і [[Апалоній Дыскол|Апалонія]]. Яе галоўнымі станоўчымі якасцямі з'яўляюццаз’яўляюцца паўната выкладу і багацце прыкладаў. Дзякуючы Прысцыяну захаваліся многія фрагменты з твораў старых лацінскіх аўтараў, якія ў адваротным выпадку маглі б быць страчаны назаўжды, у прыватнасці, Энія, Пакувія, Акцыя, Луцылія, Катона і Варрона. Але часцей за ўсё Прысцыян цытуе Вяргілія, [[Тэрэнцый|Тэрэнцыя]], [[Марк Тулій Цыцэрон|Цыцэрона]] і [[Плаўт|Плаўта]]а, а акрамя таго, [[Лукан|Лукана]]а, [[Гарацый|Гарацыя]], [[Ювенал|Ювенала]]а, Салюстыя, Стацыя, [[Авідзій|Авідзія]], Лівія і Персія.

На граматыку Прысцыяна неаднаразова спасылаліся некаторыя брытанскія пісьменнікі VIII стагоддзя - — Альдхельм, [[Беда Вялебны|Беда Высокашаноўны]], [[Алкуін]]. У IX стагоддзі франкскі манах [[Рабан Маўр]] з [[Фульда|Фульды]] выпусціў яе скарочаны варыянт. Існуе каля тысячы манускрыптаў, у аснове якіх ляжыць копія, зробленая Флавіем Тэадорам. Большасць копій утрымліваюць кнігі з першай па шаснаццатаю (іх часам завуць Priscianus major), некаторыя ўключаюць (разам з трыма кнігамі Ad Symmachum) толькі сямнаццатую і васямнаццатую кнігі (Priscianus minor). І толькі нямногія выданні змяшчаюць абедзве часткі. Самыя раннія манускрыпты датуюцца дзявятым стагоддзем, хаця некаторыя фрагменты былі напісаны раней.

«Малыя» працы Прысцыяна – — 6 граматычных і 2 паэтычныя:

* Partitiones xii versuum Aeneidos principalium - — аналіз першых дванаццаці радкоў [[Энеіда|Энеіды]] Вяргілія, які ўяўляе сабой цікавы ўзор антычнай методыкі навучання. Пры разборы выкарыстоўваецца методыка "«пытанне-адказ"». Спачатку аўтар разглядае метр твора, затым кожную страфу, і нарэшце ўважліваму і канструктыўнаму разбору падвяргаецца кожнае слова.

* De accentibus (Пра націскі)  — пазнейшы трактат некалькі іншай будовы і стылю, прыпісаны Прысцыяну («Псеўда-Прысцыян»).

* Гэты артыкул (раздзел) змяшчае тэкст, узяты (перакладзены) з адзінаццатага выдання "«Брытанскай энцыклапедыі"», які перайшоў у грамадскі здабытак.

* Prisciani grammatici Caesarensis Institutionum grammaticarum libri XVIII // Grammatici Lalini. Vol. II-IIIII—III / Rec. H. Keil / Ed. M. Hertzil.  — Lips., 1855—1859.

* Prisciani institutionum grammaticalium librorum I-XVII—XVI, indices et concordantiae / Curantibus Cirilo Garcia Roman, Marco A. Gutierrez Galindo.  — Hildesheim, New York: Olms-Weidmann, 2001.

* Priscianus Periegesis // GGM.  — V. II.  — P. 190—191.

* Coyne P. Priscian'sPriscian’s De laude Anastasii imperatoris.  — McMaster Univ., 1988.

* Прысцыян. Панегірык Анастасію / Празаіч. пер. Н.  Н.  Болгава // Класічная і візантыйская традыцыя. 2014. - — Белгарад, 2014. - — С. 279-286279—286. ISBN 978-5-9905516-8-8

* Прысцыян. Фрагменты / Пер. з лац.  і заўвагі Н.  Н.  Болгава, А.  М.  Болгавай // Hypothekai: Журн. па гісторыі антыч. пед. культуры. - — Вып. 3: Адукацыя ў Поз. Антычнасці. - — М .: Аквілон, 2019. - — С. 121-145121—145.

* Priscien. Transmission et refondation de la grammaire, de l’antiquité aux modernes / éd. M. Baratin, B. Colombat, L. Holtz.  — Brepols Publishers, 2009. ISBN 978-2-503-53074-1

* Croke B. Poetry and Propaganda: Anastasius I as Pompey // Greek, Roman and Byzantine studies.  — 2008.  — 48.  — P. 447—466.

* Salamon M. Priscianus und sein Schülerkreis in Konstantinopel // Philologus.  — 1979.  — 123.  — S. 91—96.

* Davis M. T. Priscian and the West // Byzantine Studies Conference.  — Chicago, 1982.

* Болгаў Н. Н., Болгава А.  М.  Прысцыян Граматык і яго спадчына // Hypothekai: Журн. па гісторыі антыч. пед. культуры. - — Вып. 3: Адукацыя ў Поз. Антычнасці. - — М .: Аквілон, 2019. - — С. 104-120104—120.

* Болгаў К.  Н.  Прысцыян і выніковая сістэматызацыя лацінскай граматыкі ў Канстанцінопалі VI ст. // Каразінськi чытання (гiст. навукi). - — Харкаў, 2012. С. 132-133132—133.

* Болгаў К.  Н.  Выніковая сістэматызацыя лацінскай граматыкі ў Канстанцінопалі VI ст. // Праблемы гісторыі і археалогіі Украіны. - — Харкаў, 2012. - — С. 82-83.

* Болгаў К.  Н.  Лацінскі эпічны панегірык ў Ранняй Візантыі: (Прысцыян і Карып) // Моладзь – — навуцы. 2012. - — Пскоў, 2012. - — Т. 1. - — С. 93-95.

* Болгаў Н. М. «Панегірык імператару Анастасію» Прысцыяна // Сафія Кіеўская: Візантыя. Русь. Украіна. - — Віп. ІV: Зб. навук. праць, прысвяч. 170-годдзю з дня народж. Н. П.  Кандакова (1844-19251844—1925). – — К., 2014. – — С. 270–293270—293.

* Болгава А. М., Агаркова Ю.  Н.  Рытарычная структура панегірыкаў Пракопа Газскага і Прысцыяна // Класічная і візантыйская традыцыя. 2014. - — Белгарад, 2014. - — С. 177-185177—185. ISBN 978-5-9905516-8-8