Канстытуцыя 3 мая 1791 года: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дрНяма тлумачэння праўкі
Adlerzz (размовы | уклад)
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
'''Канстытуцыя 3 мая''' ({{lang-pl|Ustawa rządowa, Konstytucja 3 maja}}), асноўны закон [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], прыняты Чатырохгадовым сеймам [[3 мая]] [[1791]] у [[Варшава|Варшаве]]. Была першым у [[Еўропа|Еўропе]] і другім у свеце (пасля Канстытуцыі [[ЗША]]) асноўным законам, зафіксаваным пісьмова.
 
== Значныя і адметныя новаўвядзенні ==
Абвясціла суверэннасць Рэчы Паспалітай як унітарнай дзяржавы, ліквідавала падзел на [[Каралеўства Польскае|Карону]] і [[ВКЛ]]. Адначасова кароль захаваў тытул вялікага князя літоўскага. У ВКЛ засталося судаводства, свой скарб, роўнае прадстаўніцтва ў сейме і яго камісіях. Месцам правядзення сеймаў вызначана Варшава, але яны маглі адбывацца раз у 3 гады ў [[Гродна|Гродне]]. Абвясціла нязменнасць кардынальных правоў, захавала карпаратыўнасць і адзінаўладдзе за шляхецкім саслоўем, шляхецкія правы і прэрагатывы абвяшчала непарушнымі. Грамадзянскія свабоды распаўсюджваліся на прывілеяваныя станы шляхты, духавенства, чыноўнікаў. Адначасова рабіліся ўступкі жыхарам гарадоў дзяржаўнай юрысдыкцыі, у ліку якіх асабістая недатыкальнасць, права набыцця зямлі, шляхецтва, заняцця ніжэйшых адміністрацыйна-судовых і царкоўных пасад. Абвешчана свабода веравызнанняў з захаваннем дзяржаўнасці каталіцтва. Епіскапы пераведзены на дзяржаўнае ўтрыманне. Дэкларавалася апека права і ўрада над феадальна-залежнымі сялянамі.
 
АбвясцілаЗгодна з гэтай Канстытуцыяй, абвяшчалася суверэннасць Рэчы Паспалітай як унітарнай дзяржавы, ліквідавалаліквідаваўся падзел на [[Каралеўства Польскае|Карону]] і [[ВКЛ]]. Адначасова кароль захаваў тытул вялікага князя літоўскага. У ВКЛ засталося судаводства, свой скарб, роўнае прадстаўніцтва ў сейме і яго камісіях. Месцам правядзення сеймаў вызначана Варшава, але яны маглі адбывацца раз у 3 гады ў [[Гродна|Гродне]]. Абвясціла нязменнасць кардынальных правоў, захавала карпаратыўнасць і адзінаўладдзе за шляхецкім саслоўем, шляхецкія правы і прэрагатывы абвяшчала непарушнымі. Грамадзянскія свабоды распаўсюджваліся на прывілеяваныя станы шляхты, духавенства, чыноўнікаў. Адначасова рабіліся ўступкі жыхарам гарадоў дзяржаўнай юрысдыкцыі, у ліку якіх асабістая недатыкальнасць, права набыцця зямлі, шляхецтва, заняцця ніжэйшых адміністрацыйна-судовых і царкоўных пасад. Абвешчана свабода веравызнанняў з захаваннем дзяржаўнасці каталіцтва. Епіскапы пераведзены на дзяржаўнае ўтрыманне. Дэкларавалася апека права і ўрада над феадальна-залежнымі сялянамі.
Заканадаўчая ўлада аддадзена 2-палатнаму сейму (палата дэпутатаў і сенат), выканаўчая — каралю і радзе з 6 міністраў, падсправаздачных сейму. Міністраў назначаў кароль. Палата дэпутатаў складалася з 204 паслоў (з іх 24 прадстаўлялі гарады з дарадчым голасам), выбраных на 2 гады на мясцовых сейміках. Выбарчы голас атрымалі асобы шляхецкага стану з 19 гадоў, якія мелі гадавы даход болmi за 100 злотых і былі запісаны ў земскія кнігі. Сенат складаўся з 132 саноўнікаў, у т.л. караля, быў пазбаўлены права заканадаўчай ініцыятывы, але меў права адкладальнага вета. Ліквідавана права ліберум вета ([[liberum veto]]), усе пастановы сейма павінны былі прымацца большасцю галасоў, уведзена спадчыннасць трона. Выканаўчай адміністрацыяй на мясцовым узроўні былі парадкавыя камісіі, якія выбіраліся мясцовымі сеймікамі. Земскія і гродскія суды аб'ядноўваліся ў зямянскія суды. Пажыццёвасць пасад скасоўвалася, змянялася іх выбарнасцю на дзяржаўным утрыманні. Канстытуцыя абвяшчалася нязменнай на 25 гадоў. Перагледзець яе мог толькі канстытуцыйны сейм.
 
== Дзяржаўны лад Рэчы Паспалітай па Канстытуцыі 3 мая 1791 года ==
Скасавана ў [[1793]] у выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай.
 
Заканадаўчая ўлада аддадзена 2-палатнаму сейму (палата дэпутатаў і сенат), выканаўчая — каралю і радзе з 6 міністраў, падсправаздачных сейму. Міністраў назначаў кароль. Палата дэпутатаў складалася з 204 паслоў (з іх 24 прадстаўлялі гарады з дарадчым голасам), выбраных на 2 гады на мясцовых сейміках. Выбарчы голас атрымалі асобы шляхецкага стану з 19 гадоў, якія мелі гадавы даход болmiбольш за 100 злотых і былі запісаны ў земскія кнігі. Сенат складаўся з 132 саноўнікаў, у т.л. караля, які быў пазбаўлены права заканадаўчай ініцыятывы, але меў права адкладальнага вета. Ліквідавана права ліберум вета ([[liberum veto]]), усе пастановы сейма павінны былі прымацца большасцю галасоў, уведзена спадчыннасць трона. Выканаўчай адміністрацыяй на мясцовым узроўні былі парадкавыя камісіі, якія выбіраліся мясцовымі сеймікамі. Земскія і гродскія суды аб'ядноўваліся ў зямянскія суды. Пажыццёвасць пасад скасоўвалася, змянялася іх выбарнасцю на дзяржаўным утрыманні. Канстытуцыя абвяшчалася нязменнай на 25 гадоў. Перагледзець яе мог толькі канстытуцыйны сейм.
 
== Наступствы ==
 
Агульна кажучы, Канстытуцыя характарызуецца як прагрэсіўная. Архаічныя законы ([[liberum veto]]), якімі карысталася [[Каралеўства Польскае|Карона]], а пасля Люблінскай уніі - і [[ВКЛ|Вялікае Княства]], прывялі аб'яднаную краіну да палітычнага крызісу. Адмена гэтых законаў і упарадкаванне сістэмы дзяржаўнага кіравання безумоўна лічыцца станоўчым наступствам Канстытуцыі. Поўнае ўключэнне ВКЛ ў склад Польшчы разглядаецца сучаснымі літоўскімі і беларускімі гісторыкамі як страта [[ВКЛ|Вялікім Княствам]] суверэнітэту.
 
Аднак ніякія з якасцяў Канстытуцыі 3 мая ўжо не маглі выратаваць Рэч Паспалітую ад трагедыі. Канстытуцыя была прынятая занадта позна, ужо пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай ([[1772]]) і незадоўга да другога падзелу ([[1793]]), падчас якога і была скасаваная.
 
[[Катэгорыя:Рэч Паспалітая]]