Розніца паміж версіямі "Дзяржава Само"

{{вызнч|1='''Дзяржава Сама}}''' ({{lang-sl|Samova ríša}}, {{lang-sk|Samova država, Samova plemenska zveza}}, {{lang-pl|Państwo Samona}}, {{lang-cs|Sámova říše}}; [[623]] — [[658]]) — першае вядомае палітычнае ўтварэнне [[славяне|славян]], звесткі пра яго стварэнне і гісторыігісторыю бедныя і носяць паўлегендарны характар. Назву атрымала ад імя заснавальніка — франкскага купца {{вызнч|1='''Сама}}'''. У склад дзяржавы ўваходзілі тэрыторыі сучасных [[Чэхія|Чэхіі]], [[Славакія|Славакіі]], часткова [[Германія|Германіі]] (землі [[Лужыцкія сербы|лужыцкіх сербаў]]), [[Польшча|Польшчы]], [[Славенія|Славеніі]] і [[Харватыя|Харватыі]]. Неўзабаве пасля смерці Сама яго дзяржава распалася.

{{Зместзмест злева}}

Адзінымі крыніцамі абпра Сама і яго дзяржаведзяржаву з'яўляеццаяўляюцца [[Хроніка Фрэдэгара]] (''Gesta Dagoberti I regnis Francorum'') і пазнейшая [[Зальцбургская хроніка]] (''Conversio Bagoariorum et Carantanorum''). Хроніка Фрэдэгара лічыцца больш надзейнай, Зальцбургская хроніка ўтрымліваезмяшчае значную колькасць напаўлегендарныхпаўлегендарных звестак, але, паколькі тыябо звесткі вельмі раннія, таксама лічыцца неабходнай крыніцай ведаў адпра СамавайСамаву дзяржаведзяржаву.

{{вызн2|1='''С{{*|а}}ма}}''' ([[Славацкая мова|славацк.]] і [[Славенская мова|славенск.]]: ''Samo'', [[Польская мова|польск.]]: ''Samon'', [[Чэшская мова|чэшск.]]: ''Sámo''); (кан. [[6 ст.]] - [[658]]) — гандляр з [[Франкская імперыя|Франкскай імперыі]], першы пэўна вядомы славянскі ўладар. У [[623]] г. заснаваў у [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнай Еўропе]] першае вядомае палітычнае утварэнне [[Славяне|славян]].

У [[Хроніка Фрэдэгара|Хроніцы Фрэдэгара]] ён завецца «''homo nomen Samo, natione Francos, de pago Senonago''» («чалавек на імя Сама, франк з мясцовасці Сенанага»). «''Senonago''» верагодней за ўсё атаясамліваецца з сёнешняй тэрыторыяй Сэнс дэпартамэнта Ён на паўднёвы ўсход ад [[Парыж]]а, але «''natione Francos''» магчыма разумець па рознаму –— «[[Франкі|франк]] па нацыянальнасці», «народжаны ў Франкскай імперыі» або «падданы/жыхар Франкскай імперыі».

Зараз існуе дзве гіпотэзы аб этнічнай прыналежнасці Сама. Першая зыходзіць з таго, што ён галараманец, раманізаваны жыхар [[Галія|Галіі]] -— былой правінцыі [[Рымская імперыя|Рымскай имперыі]], а імя «''Сама»'' кельцкага паходжання. Другая, заснаваная на Зальцбургскай хроніцы «Conversio Bagoariorum et Carantanorum», зыходзіць з таго, што слова «''сама»'' трэба разглядаць у якасьціякасці [[Старажытнаславянская мова|старажытнаславянскага]] тытулу[[тытул]]у. У такім разе «''Сама»'' значыць «''самаўладзец»''. Да таго жТаксама, у [[Славянскія мовы|славянскіх мовах]] слова «''сама»'' мае самастойны сэнс і некаторыя даследчыкі лічаць «''Сама»'' скарачэннем ад «''Самаслаў»''. Аднак большасьцьбольшасць даследчыкаў аддае перавагу першай гіпотэзе.

Славянскія землі на якіх утварылася гэтая дзяржава Сама ў канцыкан. [[6 ст.]] нахадзіліся пад уладайуладаю [[Аварскі каганат|Аварскага каганатукаганата]]. ВядомаВядомыя шматпаўстанні паўстанняў славянславянаў супраць [[авары|авараў]]. У 603 г. пасля смерці аварскага кагана [[Баян, каган аварскі|Баяна]] ў каганаце пачалася міжусобная барацьба. Шматлікія славянскіяСлавянскія землі пачалі паўстанне за вызваленне ад больш як пяцідзесятігадовай50-гадовай залежнасці.

Каля 620 г. Сама падрыхтаваўз каравангандлёвым ікараванам адправіўся на ўсход. Дасягнуў ёнДасягнуўшы месца, дзе Усходні гандлёвы шлях перасякаўся з [[Бурштынавы шлях|Бурштынавым шляхам]] -— Мараўскага поля, калясутокі таго месца, дзе[[Рака Марава|Маравы]] ўпадае ўі [[Дунай|Дунаю]], іСама спыніўся там лагерам. Планы ягоСама змяніліся, і ён вырашыў накіравацца ў Італію, а для тагоі, каб падарожжа стала схаднейшымвыгоднейшым, ёнпачаў вырашыў набыцькупляць у славянславянаў аварскіх рабоў, якія карысталіся вялікім попытам у Ламбардыі. Сама ўмацаваў свой лагер і стаў набываць у падарожных гандляроў і навакольных славянаў рабоў. З часам, побач з ім сталі спыняцца драбнейшыя групы купцоў, і так утварыўся даволі вялікі лагер. Сама не валодаў славянскай мовай, бо ў гэтым пакуль не было асобай патрэбы, а меў зносіны са славянамікарыстаўся празпаслугамі тлумачоў.

АднойчыПраз данейкі гэтагачас месцада лагера, але на супрацлеглым беразе, наблізіўся загон аварскай кавалерыі, абпра якімякі стала вядома загадзя з-за характэрнага шуму. Каб напасці на купецкі лагер, аварам трэба было пераправіцца праз раку, а брод быў даволі далёка. Часуі часу на гэтапераправу авары страцілі даволі шмат, так штотаму Сама паспеў дамовіцца з славянамі абпра супольнайсупольную абаронеабарону і наступнымнаступны падзелепадзел здабычы. Славянскі атрад быў пастаўлены ў засаду, у лясным гушчары на шляху руху авараў Сама паставіў атрады лучнікаў, таму калі авары вырваліся з лесу і распачалі бой з аддзеламатрадам Сама, яны ўжо былі моцна пабітыя стрэламі. А каліКалі на іх з тылу рушылі славяне, то ўсё было хутка скончана. Сама падзяліў са сваімі баявымі таварышамі багатую здабычу, а славапагалоска абпра яго подвігах і ваенным поспехупоспех разнеслася па навакольных землях., Дада ягоСама пацягнуліся людзі, і яго войска сталапачала расці.

Сама перастаў спяшацца ў Італію. Ён, стаў ахоўваць пераправы праз рэкі і гандлёвыя шляхі, а купцы за гэта плацілі яму. Месца і справа Сама спадабаліся. Умацоўваўся яго фінансавы і ваенны патэнцыял, калі праз год ён яшчэ раз здолеў перамагчыперамог аварскае войска ў баі, слава абпра Сама разнеслася па ўсёй Еўропе. Сама стаў князем у славянскіх землях, кантралюемая ім тэрыторыя стала пашыралася, а ваенны поспех не пакідаў яго. Ад абарончай тактыкі ў барацьбе з аварамі ён перайшоў да наступальнай, і сам стаўпачаў нападаць на аварскія атрады і паселішчы. Адно яго імя стала наводзіцьнаводзіла на авараў жах. Пасля такіхпаражэнняў паразавараў ад Сама з-пад уладыіх авараўулады вызваліліся харваты, прыальпійскія славяне.

Кароль [[Аўстразія|Аўстразіі]] Дагаберт I уважліва сачыў за развіццём падзей на ўсходзе. Ён вырашыў, што землі, спустошаныя жорсткімі войнамі, не акажуць занадта моцнага супраціву яго войску. Агульнай мяжы ў Аўстразіі са славянскімі землямі не было, паміж імі ляжалі шырокія нічыйныя землі. Славяне не нападалі на заходнія каралеўствы, але Дагаберт асцярагаўсяасцерагаўся іх і жадаўхацеў нанесці папераджальны ўдар. Да таго жПагатоў знайшлася ўдалая падстава. На Мараўскім полі быў разрабаваны нейкі франкскі караван. Купцу пашчасціла выратавацца, і ён адправіўся са скаргай да Дагаберта. Кароль абяцаў яму сваю дапамогу і адправіў да Сама пасла на імя СіхарыйСіхарыя, які валодаў славянскай мовай.

Сіхарый прыбыў да Сама і запатрабаваў сустрэчы з князем, але ведаючы, хто такі Сама, то іён размаўляў ён па-франкску, і быў апрануты ў вопратку франкаўпа-франкску. Сама, які ўжо вывучыў славянскую мову і прытрымваўсятрымаўся славянскіх звычаяў, не прыняў пасла. Тады Сіхарый апрануўся па-славянску і прыйшоў да князя. На гэты раз Сама прыняў Сыхарыя, якіале той паставіўся ўладарагаспадара без павагі і стаў патрабаваць кампенсацыі страт за разрабаваны караван. Сама пагадзіўся са справядлівасцю яго патрабаванняў і пагадзіўся кампенсаваць усю прычыненую шкоду, калі Дагаберт кампенсуе ўсе страты славянскіх купцоў на тэрыторыі Аўстразіі. Сіхарый не меў такіх паўнамоцтваў і стаў адказваць унікліва, Сама з'едліва высмейваў яго адказы, і справа дайшла да сваркі паміж імі, падчас якой Сіхарый дазволіў сабе абразлівыя выразыабразы ў адрас Сама. УладарГаспадар паклікаў сваіх слуг і загадаў выкінуць пасла за валы лагера, што ітыя былоі выкананазрабілі.

ПазнаўшыДазнаўшыся абпра няўдачыняўдачу пасольства, Дагаберт вырашыўкаля разабрацца630 з непакорлівым і дзёрзкім славянскім уладаромг. Каля 630 ён сабраў войска і па вясневясною трыма калонамі рушыў на дзяржаву Сама. У некалькіх дробных сутычках у памежных землях алеманы і лангабарды атрымаліўзялі перамогіперамогу над славянамі. Але на шляху калоны ўзначальваемайна чале з Дагабертам была памежная крэпасць Вагасцісбург, у якойдзе засеў Сама са сваёй дружынай[[дружына]]й. ДагабэртДагаберт аблажыў крэпасць, але Сама са сваімі людзьмі вышаўвыйшаў за валы і навязаў франкам бой. ПаПаводле легендзепадання бой доўжыўся трое сутак, пасля чаго франкі збеглі, кінуўшы свой лагер, харчыхарч і здабычу. Сама не абмежаваўся гэтай перамогай і стаў здзяйсняць набегі на заходнія землі, даходзячы да Цюрынгіі. Слава і магутнасць Сама настолькі ўзраслі, што сербскі князь Дрэван выйшаў з васальнага падначалення Дагаберту і прызнаў уладу Сама.

Славяне пачалі напады на землі франкаў і часцяком атрымлівалі перамогі, праўда, усе гэтыя бітвы былі дробнымі. У гэтых акалічнасцяхабставінах, саксы, якія жылі недалёка ад дзяржавы Сама і праз землі якіх славяне пранікаліпраходзілі на захад, прапанавалі свае паслугі Дагаберту. За паніжэнне даніны яны абавязаліся ахоўваць межы Аўстразіі ад набегаў славян, ды і іншыхінш. ворагаў. Дагаберт прыняў іх прапанову, але не шмат ад таго выйграў., Славянеславяне па-ранейшаму пранікаліпраходзілі ў яго зямлі і рабавалі іх.

Дагаберт не мог зладзіццазладзіць са славянскім нашэсцем. Тады ў справу ўступіў герцаг Цюрынгіі Радульф, якога таксама непакоілі набегі ваяроў Сама. ЁнРадульф здолеў разбіць славян і выгнаў іх атрады са ўсіх франкскіх земляў. Але доўга карыстацца плёнам гэтай перамогі яму не прыйшлося.хутка Радульф пасварыўся з дараднікамі Зігіберта, пасля чаго ён абвясціў сябе суверэнным гаспадаромуладаром свайго герцагства. Ямуі яму сталі патрэбныя саюзнікі, аславяне хтож акрамябылі Самаці мог быцьне лепшым саюзнікам у барацьбе супраць Зігіберта і Дагаберта. Так славянская дзяржава стала саюзнікам і апорай герцагства Цюрынгія.

У апошнія гады жыцця Сама яго дзяржава не вялавёў буйных войнаў, ворагі баяліся яго войска і вайсковыхвайсковага здольнасцяўшчасця. Памёр Сама ў 658 г., вартага пераемніка ў яго не было і яго дзяржава распалася. У Сама было 12 жонак-славянак і ад іх 22 сыны і 15 дачок. Паводле паданняў, нашчадкамі Сама з'яўляюцца [[Дынастыя Майміравічаў|Майміравічы]] — гаспадары [[Вялікамараўская дзяржава|Вялікамараўскай дзяржавы]] і [[Дынастыя Пржэмыславічаў|Пржэмыславічы]] — гаспадары [[Чэхія|Чэшскай дзяржавы]]. Пацверджанняў гэтаму няма, але гледзячы на шматлікасць сыноў і дачок гэтападобнае можна дапусціць. Магчыма, яго нашчадкі ўладарылі і ў іншых славянскіх дзяржавах, якія ўтварыліся пасля распаду Дзяржавы Сама.

|* Labuda Gerard. Pierwsze państwo słowiańskie Państwo Samona. Poznań, 1949.

|* The fourth book of the Chronicle of Fredegar. Greenwood Press, 1981. ''Глядзіце'': [http://www.vostlit.info/Texts/rus4/Fredegar/frametext.htm аматарскі рускі пераклад] — Эл.рэсурс vostlit.info; [http://students.gf.nsu.ru/medieval/latin/chron-f.html урывак з хронікі на арыгінальнай лаціне] пра стасункі франкаў з вендамі.