'''Фартэпія́на''' — агульная назва клавішна-струнных [[музычны інструмент|музычных інструментаў]] — [[раяль|раяляў]] і [[піяніна]]. Назва паходзіць ад [[Італьянская мова|італьянскага]] ''forte'' — «гучна» і ''piano'' — «ціха». У большасці еўрапейскіх моваўмоў, адрознау адрозненні ад [[Беларуская мова|беларускай]], слова ''fortepiano'' абазначае толькі [[старадаўняе фартэпіяна]], тады як сучаснае фартэпіяна абазначаецца як ''piano'', ''klavier'' і г.д.
==Гісторыя==
Папярэднікамі фартэпіяна былі [[клявэсынклавесін]] і [[клавикордклавікорд]]ы. Іх недахопамі былі хутка згасаючайзгасальны гук, і пастаянны ўзровень гучнасці, што выключала адзін з выразных сродкаў музыкі - дынаміку. Механіка сучаснага фартэпіяна была вынайдзенайвынайдзеная італьянскім майстрам КрыстафераКрыстаферам каля 1709 Падобныя сістэмы, відавочна незалежна ад Крыстафера былі распрацаваны Марыус ў Францыі (1716) і Шретера ў Нямеччыне (1717-21). Гук у фартэпіяна у адрозненне ад яго папярэдніка клавесін, здабываўся НЕ щипком а ударам, пашырае дынамічныя магчымасці і ўзбагацілі выразныя і тэхнічныя сродкі гульні. Дзякуючы гэтаму да канца XVIII ст. фартэпіяна практычна цалкам выцясніла клавесін і клавикорды.
Першыя музычныя творы для фартэпіяна з'явіліся ў XVIII стагоддзі (ГайднаГайдн, Моцарт). У ходзе развіцця да інструмента былі дададзеныя педалі. Для хатняга музіцыравання ў 1826 г. пабудаваныбыло пабудавана піяніна. У XX стагоддзі з'явіліся прынцыпова новыя інструменты - электронныя піяніна і [[сінтэзатар]]а.▼
▲Першыя музычныя творы для фартэпіяна з'явіліся ў XVIII стагоддзі (Гайдна, Моцарт). У ходзе развіцця да інструмента былі дададзеныя педалі. Для хатняга музіцыравання ў 1826 г. пабудаваны піяніна. У XX стагоддзі з'явіліся прынцыпова новыя інструменты - электронныя піяніна і [[сінтэзатар]]а.
== Механіка==
Гук у фартэпіяна здабываецца ударам малаточкімалаточка па струне. Струны з дапамогай калкоў нацягнутыя на рэзанансную дэку (у піяніна дэка знаходзіцца ў вертыкальным становішчы, у раяль - у гарызантальным. Для кожнага гуку існуе хор струнаў: тры для сярэдняга і высокага дыяпазонаў, дзве або адна - для ніжняга. Дыяпазон большасці фартэпіяна складае 86 паўтонаў ад ля субконтроктавы да да 5 актавы (больш старыя інструменты могуць абмяжоўвацца нотай ля 4 актавы зверху; рэдка сустракаюцца і інструменты з больш шырокім дыяпазонам - ад фа субконтроктавы. У нейтральным становішчы струны, акрамя апошніх паўтара-двух актаў, датыкальнае з дэмпферам. Пры націсканні клавіш у дзеянне прыводзіцца прыладу з рычагоў, папружак і малаточкі, званае фартэпіяннай механікай. Пасля націску ад адпаведнага хору струнаў аддзяляецца дэмпферам, каб струна магла вольна гучаць, і па яго ўдарае малаточак, обитійаббіты ФильцФільцам (лямцомлямцам).
