Дзяржава Само: Розніца паміж версіямі

'''Дзяржава Сама''' ({{lang-sl|Samova ríša}}, {{lang-sk|Samova država, Samova plemenska zveza}}, {{lang-pl|Państwo Samona}}, {{lang-cs|Sámova říše}}; [[623]] — [[658]])  — першае вядомае палітычнае ўтварэнне [[славяне|славян]], звесткі пра яго стварэнне і гісторыю бедныя і носяць паўлегендарны характар. Назву атрымала ад імя заснавальніка  — франкскага купца '''Сама'''. У склад дзяржавы ўваходзілі тэрыторыі сучасных [[Чэхія|Чэхіі]], [[Славакія|Славакіі]], часткова [[Германія|Германіі]] (землі [[Лужыцкія сербы|лужыцкіх сербаў]]), [[Польшча|Польшчы]], [[Славенія|Славеніі]] і [[Харватыя|Харватыі]]. Неўзабаве пасля смерці Сама яго дзяржава распалася.

[[Выява:King Samo.jpg|thumb|Сама  — кароль славян, выява ў Зноемскай ратодзе (1019–1034[[1019]]—[[1034]])</br />Здымак у ультрафіялетавым святле. © F. Sysel a K. Dvořáková, 1999.]]

'''С{{*|а}}ма''' ([[Славацкая мова|славацк.]] і [[Славенская мова|славенск.]]: ''Samo'', [[Польская мова|польск.]]: ''Samon'', [[Чэшская мова|чэшск.]]: ''Sámo''; кан. [[6 ст.]] - — [[658]])  — гандляр з [[Франкская імперыя|Франкскай імперыі]], першы пэўна вядомы славянскі ўладар. У [[623]]  г. заснаваў у [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнай Еўропе]] першае вядомае палітычнае утварэнне [[Славяне|славян]].

У [[Хроніка Фрэдэгара|Хроніцы Фрэдэгара]] ён завецца «''homo nomen Samo, natione Francos, de pago Senonago''» («чалавек на імя Сама, франк з мясцовасці Сенанага»). ''Senonago'' верагодней за ўсё атаясамліваецца з сёнешняй тэрыторыяй Сэнс дэпартамэнта Ён на паўднёвы ўсход ад [[Парыж]]а, але ''natione Francos'' магчыма разумець па рознаму  — «[[Франкі|франк]] па нацыянальнасці», «народжаны ў Франкскай імперыі» або «падданы/жыхар Франкскай імперыі».

Зараз існуе дзве гіпотэзы аб этнічнай прыналежнасці Сама. Першая зыходзіць з таго, што ён галараманец, раманізаваны жыхар [[Галія|Галіі]]  — былой правінцыі [[Рымская імперыя|Рымскай имперыі]], а імя ''Сама'' кельцкага паходжання. Другая, заснаваная на Зальцбургскай хроніцы «Conversio Bagoariorum et Carantanorum», зыходзіць з таго, што слова ''сама'' трэба разглядаць у якасці [[Старажытнаславянская мова|старажытнаславянскага]] [[тытул]]у. У такім разе ''Сама'' значыць ''самаўладзец''. Таксама, у [[Славянскія мовы|славянскіх мовах]] слова ''сама'' мае самастойны сэнс і некаторыя даследчыкі лічаць ''Сама'' скарачэннем ад ''Самаслаў''. Аднак большасць даследчыкаў аддае перавагу першай гіпотэзе.

Славянскія землі на якіх утварылася дзяржава Сама ў кан. [[6 ст.]] нахадзіліся пад уладаю [[Аварскі каганат|Аварскага каганата]]. Вядомыя паўстанні славянаў супраць [[авары|авараў]]. У [[603 ]] г. пасля смерці аварскага кагана [[Баян, каган аварскі|Баяна]] ў каганаце пачалася міжусобная барацьба. Славянскія землі пачалі паўстанне за вызваленне ад больш як 50-гадовай залежнасці.

Каля [[620 ]] г. Сама з гандлёвым караванам адправіўся на ўсход. Дасягнуўшы месца дзе Усходні гандлёвы шлях перасякаўся з [[Бурштынавы шлях|Бурштынавым шляхам]]  — Мараўскага поля, сутокі [[Рака Марава|Маравы]] і [[Дунай|Дунаю]], Сама спыніўся лагерам. Планы Сама змяніліся, ён вырашыў накіравацца ў Італію і, каб падарожжа стала выгоднейшым, пачаў купляць у славянаў аварскіх рабоў, якія карысталіся вялікім попытам у Ламбардыі. Сама ўмацаваў лагер, побач з ім сталі спыняцца драбнейшыя групы купцоў. Сама не валодаў славянскай мовай, бо ў гэтым пакуль не было патрэбы, карыстаўся паслугамі тлумачоў.

Сама перастаў спяшацца ў Італію, стаў ахоўваць пераправы праз рэкі і гандлёвыя шляхі, а купцы за гэта плацілі. Месца і справа Сама спадабаліся. Умацоўваўся яго фінансавы і ваенны патэнцыял, калі праз год ён яшчэ раз перамог аварскае войска ў баі, слава пра Сама разнеслася па ўсёй Еўропе. Сама стаў князем у славянскіх землях, кантралюемая ім тэрыторыя пашыралася, а ваенны поспех не пакідаў. Ад абарончай тактыкі ў барацьбе з аварамі ён перайшоў да наступальнай, пачаў нападаць на аварскія атрады і паселішчы. Адно яго імя наводзіла на авараў жах. Пасля паражэнняў авараў ад Сама з-пад іх улады вызваліліся харваты, прыальпійскія славяне.

Сіхарый прыбыў да Сама і запатрабаваў сустрэчы з князем, але ведаючы хто такі Сама, ён размаўляў і быў апрануты па-франкску. Сама, які ўжо вывучыў славянскую мову і трымаўся славянскіх звычаяў, не прыняў пасла. Тады Сіхарый апрануўся па-славянску і прыйшоў да князя. Сама прыняў Сыхарыя, але той паставіўся гаспадара без павагі і стаў патрабаваць кампенсацыі страт за разрабаваны караван. Сама пагадзіўся са справядлівасцю патрабаванняў і пагадзіўся кампенсаваць прычыненую шкоду, калі Дагаберт кампенсуе ўсе страты славянскіх купцоў на тэрыторыі Аўстразіі. Сіхарый не меў такіх паўнамоцтваў і стаў адказваць унікліва, Сама з'едліва высмейваў яго адказы, і справа дайшла да сваркі паміж імі, падчас якой Сіхарый дазволіў сабе абразы ў адрас Сама. Гаспадар паклікаў сваіх слуг і загадаў выкінуць пасла за валы лагера, што тыя і зрабілі.

Дазнаўшыся пра няўдачу пасольства, Дагаберт каля [[630 ]] г. сабраў войска і вясною трыма калонамі рушыў на дзяржаву Сама. У некалькіх дробных сутычках у памежных землях алеманы і лангабарды ўзялі перамогу над славянамі. Але на шляху калоны на чале з Дагабертам была памежная крэпасць Вагасцісбург, дзе засеў Сама са сваёй [[дружына]]й. Дагаберт аблажыў крэпасць, але Сама са сваімі людзьмі выйшаў за валы і навязаў франкам бой. Паводле падання бой доўжыўся трое сутак, пасля чаго франкі збеглі, кінуўшы свой лагер, харч і здабычу. Сама не абмежаваўся гэтай перамогай і стаў здзяйсняць набегі на заходнія землі, даходзячы да Цюрынгіі. Слава і магутнасць Сама настолькі ўзраслі, што сербскі князь Дрэван выйшаў з васальнага падначалення Дагаберту і прызнаў уладу Сама.

Славяне пачалі напады на землі франкаў і часцяком атрымлівалі перамогі, праўда, усе гэтыя бітвы былі дробнымі. У гэтых абставінах, саксы, якія жылі недалёка ад дзяржавы Сама і праз землі якіх славяне праходзілі на захад, прапанавалі свае паслугі Дагаберту. За паніжэнне даніны яны абавязаліся ахоўваць межы Аўстразіі ад набегаў славян і інш. ворагаў. Дагаберт прыняў іх прапанову, але не шмат выйграў, славяне па-ранейшаму праходзілі ў яго зямлі і рабавалі іх.

Дагаберт не мог зладзіць са славянскім нашэсцем. Тады ў справу ўступіў герцаг Цюрынгіі Радульф, якога таксама непакоілі набегі ваяроў Сама. Радульф здолеў разбіць славян і выгнаў іх атрады са ўсіх франкскіх земляў. Але хутка Радульф пасварыўся з дараднікамі Зігіберта, пасля чаго ён абвясціў сябе суверэнным уладаром свайго герцагства і яму сталі патрэбныя саюзнікі, славяне ж былі ці не лепшым саюзнікам супраць Зігіберта і Дагаберта. Так славянская дзяржава стала саюзнікам і апорай герцагства Цюрынгія.

У апошнія гады жыцця Сама не вёў буйных войнаў, ворагі баяліся яго войска і вайсковага шчасця. Памёр Сама ў [[658 ]] г., вартага пераемніка ў яго не было і дзяржава распалася. У Сама было 12 жонак-славянак і ад іх 22 сыны і 15 дачок. Паводле паданняў, нашчадкамі Сама з'яўляюцца [[Дынастыя Майміравічаў|Майміравічы]]  — гаспадары [[Вялікамараўская дзяржава|Вялікамараўскай дзяржавы]] і [[Дынастыя Пржэмыславічаў|Пржэмыславічы]]  — гаспадары [[Чэхія|Чэшскай дзяржавы]]. Пацверджанняў гэтаму няма, але гледзячы на шматлікасць сыноў і дачок падобнае можна дапусціць. Магчыма, яго нашчадкі ўладарылі і ў іншых славянскіх дзяржавах, якія ўтварыліся пасля распаду Дзяржавы Сама.

* Грацианский Н. П.  Славянское царство Само (К критике известий «Хроники Фредегара») // ИЖ. 1943. №  5-6.

* Пичета В. Н. П. Грацианский и его труды по истории славянских народов // Вопросы истории. 1946. №  7. С. 96—99;

* The fourth book of the Chronicle of Fredegar. Greenwood Press, 1981. ''Глядзіце'': [http://www.vostlit.info/Texts/rus4/Fredegar/frametext.htm аматарскі рускі пераклад]  — Эл.рэсурс vostlit.info; [http://students.gf.nsu.ru/medieval/latin/chron-f.html урывак з хронікі на арыгінальнай лаціне] пра стасункі франкаў з вендамі.