Тудаўляне: Розніца паміж версіямі

{{вызнч|1='''Тудаўляне}} ''' — этнаграфічная група [[беларусы|беларусаў]] у заходняй частцы былога Ржэўскага павета Цвярской губерні.<ref>А. Белы...Белы…</ref>

У вузкім сэнсе  — жыхары старажытных валасцей: Стары Туд, Малады Туд і Туд-Скаваратынь паабапал ракі Туд, правага прытока [[Рака Волга|Волгі]]. У шырокім сэнсе назва «тудаўляне» ўжывалася этнографамі ХІХ ст. для абазначэння ўсяго [[беларуская мова|беларускамоўнага]] насельніцтва правабярэжжа Верхняй Волгі.

У VII-IXVII—IX ст. гэты рэгіён, вядомы па «Аповесці мінулых гадоў» як Акоўскі лес, быў заселены [[крывічы|смаленскімі крывічамі]]. У XII-XIVXII—XIV ст. уваходзіў у склад Таропецкага і Ржэўскага княстваў. 3 першай трэці XIV ст. тут праходзіла мяжа [[ВКЛ|Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ)]] з [[Вялікае княства Маскоўскае|Маскоўскім]] і [[Вялікае княства Цвярское|Цвярскім]] княствамі, былі пабудаваны «гради литовстии: Селук, Осечен, Горышин, Рясна, Сижка, Туд», якія часта пераходзілі з рук у рукі. Тудаўляне канчаткова засталіся па-за межамі ВКЛ пасля ўдакладнення межаў паводле Палянаўскага міру [[1634]], але з прычыны адноснай ізаляванасці краю (лясістасць складала каля 3/4 тэрыторыі) доўгі час захоўвалі адметна беларускія рысы: мову, абрады («[[бабіна каша]]» і інш.), гульні («каралі», «проса»). Адрозніваліся ад суседняга велікарускага насельніцтва і насовамі  — верхнім расхінным адзеннем з белага даматканага палатна, адкуль паходзіла іх мянушка «белакафтаншчына». Ужываліся і іншыя мянушкі  — «польшча», «шаплякі» (паколькі беларускія гукі «дз», «ц», мяккі «с» падаваліся велікарускаму насельніцтву шапялявымі). У тудаўлянаў не існавала якой-небудзь саманазвы, хаця яны і ўсведамлялі сваё адрозненне ад уласна рускіх.

Яшчэ ў пачатку XX ст. тудаўляне захоўвалі шэраг бытавых і лінгвістычных асаблівасцяў, якія збляжалі іх з беларусамі <ref>http://www.narodru.ru/phorum-list1-theme13901.htm</ref>. У [[1903]] тудаўлянаў даследаваў [[Я. Карскі]], які вызначыў іх колькасць у 45 тыс., у 1925-26 яны падрабязна вывучаліся Н. Грынковай. У ХХ ст. адрозненні тудаўлянаў ад суседняга рускага насельніцтва практычна сцёрліся, хаця асобныя моўныя і іншыя рысы, уласцівыя беларусам адзначаліся ржэўскім краязнаўцам І. Вішняковым яшчэ ў сярэдзіне 1960-х г.<ref>А. Белы...Белы…</ref>

<!--Складалі ў першай палове [[XVIII]] стагоддзя каля 10 % насельніцтва [http://by.ethnology.ru/win/belinreg.htm]. Па паходжанні з'яўляюцца асіміляванымі [[беларусы|беларусамі]] [http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Chesn/07.php] альбо нашчадкамі праславянского аўтахтоннага насельніцтва [http://www.veche.tver.ru/index.shtml?news=5283].

У шырокім сэнсе назоў тудаўляне ўжывалася этнографамі XIX стагоддзя для абазначэння ўсяго насельніцтва правабярэжжа Верхняй [[Рака Волга|Волгі]] з гаворкамі, блізкімі [[беларуская мова|беларускай]] і [[польская мова|польскай]] моў [http://www.karavan.tver.ru/html/n332/article4.htm].-->

|* Белы А. Тудаўляне«Краіна вытокаў» // ЭГБ, тСпадчына. 6, кн1993. І№ 3;

|* Квашнин-Самарин Н. Д.  Исследование об истории княжеств Ржевского и Фоминского. Тверь, 1887;

|* Попов В. М.  Замечания о северно-смоленских и ржевских говорах // Изв. Отд-ния рус. яз. и словесности. СПб., 1913. Т. 18, кн. 3;

|* Успенский В. Литовские пограничные городки...городки… Тверь, 1892;