Шляхта: Розніца паміж версіямі

=== Доступ у саслоўе шляхты ===

Вядомыя князі, ваяводы, кашталяны, гетманы, канцлеры - — [[Радзівілы]], [[Сапегі]], [[Глябовічы]], [[Хадкевічы]], [[Пацы (род)|Пацы]], [[Вішнявецкія]], [[Агінскія]], [[Астрожскія]], [[Кішкі]], [[Завішы]], [[Тышкевічы]], [[Валовічы]], [[Гальшанскія]].

== Шляхцянкі - — выхаванне і адукацыя ==

У другой палове XVIII ст. роля жанчыны ў грамадскім асяроддзі [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] пад уплывам [[Францыя|Францыі]] павышаецца. Перадавая частка шляхты пачала прытрымлівацца думкі, што для трывалай шляхецкай сям’iсям'i i стабiльнага грамадства неабходна была выхаваная i адукаваная жанчына. Ад яе залежыў сямейны дабрабыт і выхаванне будучага пакалення. Пашыраецца дзейнасць [[манаскі ордэн|манаскіх ордэнаў]], якія займаліся выхаваннем шляхцянак, жаночыя пансіёны, школкі. Набывае папулярнасць замежная адукацыя. Але дамінуючай заставалася хатняя адукацыя.

=== Хатняя адукацыя ў заможняй і сярэдняй шляхце ===

Доўгі час шляхцянак навучалі толькі хатнія настаўнікі, якіх па сваім жаданні і фінансавых магчымасцях наймалі бацькі. Выбар асоб, на якіх ускладваліся абавязкі выхавацеля і настаўніка, часцей за ўсё падаў на выпускнікоў навучальных устаноў, што ўтрымліваліся [[каталіцтва|каталіцкай]], [[уніяцтва|уніяцкай]] і [[праваслаўе|праваслаўнай]] цэрквамі, або колішніх студэнтаў, слухачоў буйных універсітэтаў [[Еўропа|Еўропы]]. Так, Я. Пашкоўскі (1684-17571684—1757), выпускнік [[Віленская акадэмія|Віленскай акадэміі]], вучыў дзяцей [[М.-К. Радзівіл Рыбанька|М.-К. Радзівіла Рыбанькі]]. Буйнымі філосафамі, педагогамі, пісьменнікамі і дзяржаўнымі дзеячамі былі настаўнікі дзяцей віленскага ваяводы [[Я. Гільзен|Я. Гільзена]]а, надворнага маршалка [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] Сцыпіна дэ Кампа, падскарбія надворнага літоўскага, гродзенскага старасты [[А. Тызенгаўз|А. Тызенгаўза]]а, [[Соф’я Чартарыйская|Соф’іСоф'і Чартарыйскай]] і [[Ганна Сапега|Ганны Сапегі]] з роду [[Замойскія|Замойскіх]].

Сярэдняя шляхта таксама звярталася да паслуг хатніх настаўнікаў. Аднак у поле яе зроку хутчэй за ўсё траплялі выпускнікі калегіумаў або іншых навучальных устаноў не вельмі высокага рангу. У XVIII ст. грамадская думка Вялікага княства Літоўскага пачала развівацца пад значным уплывам Францыі. Французскі ўплыў адчуваўся і ў адукацыі. Праявай франкаманіі было з’яўленнез'яўленне ў шляхецкіх дамах вялікай колькасці замежных гувернёраў і гувернантак, якія навучалі гаспадарскіх дзяцей розным навукам і суправаджалі іх ад самага дзяцінства і часам нават перадаваліся, нібы ў спадчыну, ад старэйшых дзяцей да малодшых.

'''Хатняя адукацыя Соф’іСоф'і Замойскай'''

Соф’яСоф'я Замойская з роду Чартарыйскіх была малодшая ў сям’ісям'і, яе выхаваннем займалася гувернантка панна Petit, якая выхоўвала яшчэ яе старэйшую сястру. Панна Petit вучыла Соф’юСоф'ю французскай мове, геаграфіі, гісторыі і Катэхізісу. Пра сваю адукацыю Соф’яСоф'я зазначала, што яна была вельмі павярхоўная, за поспехамі і недахопамі яе ніхто з бацькоў не сачыў, а панна-выхавацелька была ўжо ў даволі сталых гадах, каб актыўна займацца навучаннем гаспадарскай дачкі. У Соф’іСоф'і яшчэ было некалькі настаўнікаў: англійскай мове яе навучала жонка камердынера, быў настаўнік па ігры на фартэпіяна, таксама настаўнік танцаў.

=== Падарожжа як неабходны дадатак адукацыі ===

Неабходным дадаткам хатняй адукацыі шляхецкіх дзяцей зрабіліся падарожжы па Еўропе. Традыцыя ад’язджацьад'язджаць за мяжу з мэтай атрымання адукацыі сфармавалася яшчэ ў часы [[Рэнесанс|Адраджэння]]. А ў другой палове XVIII ст. яна не толькі захавалася, але і распаўсюдзілася, што было абумоўлена пашырэннем палітычных і гандлёвых сувязяў і большай адкрытасцю грамадства — – з’явайз'явай, характэрнай для [[Новы час|Новага часу]]. Замежныя падарожжы давалі магчымасць шляхцянкам удасканаліць валоданне мовамі, пашырыць свае веды па геаграфіі і гісторыі, пазнаёміцца з еўрапейскімі славутасцямі і адначасова паказаць свае здольнасці. Заможнія шляхцянкі з Вялікага княства Літоўскага імкнуліся абавязкова наведаць [[горад Парыж|Парыж]], [[горад Вена|Вену]], [[горад Берлін|Берлін]], [[горад Рым|Рым]].

== [[Кляштар|Кляштарнае]]нае выхаванне шляхцянак ==

=== Значнасць [[кляштар|кляштароў]]оў для развіцця жаночай асветы ===

Значнасць арганізацыі ў Вялікім княстве Літоўскім жаночых кляштароў для развіцця жаночай асветы была велізарнай. Большасць з манаскіх ордэнаў мелі ў статуце палажэнне аб асветніцкай дзейнасці. Менавіта таму практычна заўсёды адкрыццё ў горадзе ці мястэчку кляштара азначала з’яўленнез'яўленне там школы (часцей за ўсё пачатковай). Дзякуючы гэтаму ўжо ў сярэдзіне XVII ст. у Вялікім княстве Літоўскім сфармавалася асобная сістэма жаночай адукацыі. А на пачатку XVIIІ ст. дзейнічала некалькі жаночых манаскіх ордэнаў: [[бернардзінскі ордэн|бернардзінкі]], [[бенедыкцінскі ордэн|бенедыкцінкі]], [[брыгіцкі ордэн|брыгіткі]], [[дамініканскі ордэн|дамініканкі]], [[кармеліцкі ордэн|кармеліткі]], [[марыявіцкі ордэн|марыявіткі]], [[візіцкі ордэн|візіткі]]. Але колькасць іх была не вялікай. Жаночых кляштароў на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага было значна менш, чым мужчынскіх. Адпаведна і магчымасцей аддаць сваіх дачок на выхаванне манашкам у мясцовай шляхты было значна менш. Адначасова існавалі і невялікія школкі, разлічаныя на дзяцей збяднелых шляхціцаў, якія ўтрымліваліся за кошт кляштара, а часцей фундатара.

Навучанне ў кляштары праводзілі самі манашкі, якія выкладалі шэраг найбольш неабходных прадметаў – — чытанне, пісьмо, лічэнне, рукадзелле, а таксама танцы і музыку. Вывучэнне [[Святое Пісанне|Святога Пісання]] займала найбольш часу і лічылася самым неабходным у адукацыі. Але агульны ўзровень адукацыі быў даволі нізкім і нярэдка абмяжоўваўся толькі сярэднявечнай схаластыкай. Толькі ў сярэдзіне XVIIІ ст. вучэбныя праграмы большасці кляштароў былі некалькі зменены.

* Гардзіенка Н. С.  Кляштарнае выхаванне шляхцянак у Вялікім княстве Літоўскім у XVIII ст // [[Адукацыя і выхаванне]]. 2001. №4№ 4.

* Лойка П. А. [http://rsijournal.net/page.php?id=205 Шляхецка-сялянскія міжсаслоўныя адносіны на беларускіх землях другой палове XVI  — першай палове XVII cт. ] // Журнал Российские и славянские исследования, Вып. 4 - — 2009  г.

* Самусік А. Ф.  Жаночая асвета на беларускіх землях у канцы XVI – — першай палове XIX ст. // [[Адукацыя і выхаванне]]. 1998. №  9.

* Сліж Н. Статус жанчыны-шляхцянкі ў ВКЛ (XVI-XVIIIXVI—XVIII ст.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. 1996. №  4.

* Чарапанава Л. А.  Гендэрныя аспекты адукацыі і выхавання // [[Адукацыя і выхаванне]]. №4№ 4.