Беларуска-літоўскія летапісы: Розніца паміж версіямі

{{вызнч|1='''Беларуска-літоўскія летапісы}}''', да сяр. 19 ст. {{вызн2|1='''літоўскія летапісы}}''', пазней часта {{вызн2|1=заходнярускія'''заходнерускія летапісы}},''' — [[летапіс]]ы, у якіх выкладзена гісторыя [[ВКЛ|Вялікага княства Літоўскага]], і якія напісаныя на тэрыторыі гэтай [[дзяржава|дзяржавы]].<ref>Такая [[дэнамінацыя, назва|дэнамінацыя]] была прапанаваная [[Мікалай Улашчык|М.  М.  Улашчыкам]].</ref> Беларуска-літоўскія летапісы, як з'ява агульнадзяржаўнага летапісання, складаліся з сярэдзіны 13 ст. да сярэдзіны 16 ст. З сяр. 17 ст., праз 100 гадоў пасля спынення агульнадзяржаўнага летапісання, у розных гарадах Беларусі пачалі складацца хронікі, прысвечаныя пераважна падзеям у гэтых гарадах  — гарадскія хронікі. Цэнтрам б.беларуска-л.літоўскага летапісання прызнаецца Смаленск тых часоў, калі горад знаходзіўся ў складзе ВКЛ. Існаванне летапісання ў Наваградку эпохі 13 ст. не выключаецца<ref>Улашчык, С.238.</ref>.

Да сяр. 19 ст. такія летапісы называліся «літоўскімі», пазней пачалі прапаноўвацца шматлікія іншыя назвы, такія, як «беларускія аб Вялікім княстве Літоўскім» ([[О. М. Бадзянскі]], [[1846]]), «беларускія» ([[М. І. Кастамараў]], [[1861]], [[В. А. Чамярыцкі]], [[1969]]), «літоўска-рускія» ([[І. А. Ціхаміраў]], [[1901]]), «заходнярускіязаходнерускія» ([[А. А. Шахматаў]], [[1901]]), «летапісы Вялікага княства Літоўскага» ([[Р. К. Батура]] і [[У. Ц. Пашута]], [[1977]]). Найчасцей у 20 ст. такія летапісы называліся літоўскімі або заходнярускімізаходнерускімі.

Фактычна, яшчэ раней да сюжэтаў «літоўскіх» летапісаў звяртаўся [[А. Л. Шлёцэр]], але палічыў іх існаванне нябылым, бо ў яго час самі гэтыя летапісы не былі вядомымі, а меліся толькі спасылкі на іх [[М. Стрыйкоўскі|М. Стрыйкоўскага]], і апроч таго, ШлёцарШлёцэр атаясамліваў ВКЛ з этнічнай Літвой, а магчымасць існавання граматнасці звязваў з прыняццем хрысціянства (у этнічнай Літве  — [[1386]]), а пад «літоўскімі» разумеў помнікі, пісаныя на літоўскай мове, якіх, сапраўды, не існавала. Таксама існаванне летапісаў, пісаных жыхарамі ВКЛ, адмаўляў Крашэўскі.

З сяр. 19 ст. вывучэнне «літоўскіх» летапісаў актывізуецца, хоць і ненадоўга. Апроч выдання Нарбутам «Хронікі Быхаўца» ([[1846]]), Бадзянскі выдаў урыўкі з [[летапіс Рачынскага |летапісу Рачынскага]] ([[1846]]), [[А. Н. Папоў]]  — частку [[Слуцкі летапіс|Слуцкага (Увараўскага) летапісу]] ([[1854]]). У «Лекцыях па рускай гісторыі» Кастамарава ([[1861]]) «беларускім» летапісам прысвячаецца невялікі раздзел. Аднак, пасля гэтага ў вывучэнні гэтай праблемы настаў перыяд застою, які так збянтэжыў Расійскую акадэмію навук, што ва ўмовы конкурсу прац на 10-ю [[прэмія графа Уварава|прэмію графа Уварава]] ([[1868]]) было ўнесена пажаданне, каб спаборнікі прысвяцілі свае даследаванні «заходнярускімзаходнерускім» летапісам ({{таксама}}: [[заходнерусізм]]).

У 1880-я гады невялікія часткі сваіх прац па гісторыі Украіны прысвяцілі «літоўскім» («рускім», «руска-літоўскім») летапісам гісторыкі [[М. Малчаноўскі]], [[Е. Аганоўскі]], [[В. Б. Антановіч]] і [[М. Дашкевіч]] ([[1885]]), пазней  — [[М. С. Грушэўскі]] ([[1895]]).

У [[1901]] выйшла напісаная яшчэ ў [[1881]] праца І.  А.  Ціхамірава «Аб саставе заходнярускіх, гэтак званых літоўскіх летапісаў», а ў [[1910]] і [[1912]]  — дзве працы [[Я. Якубоўскі |Я. Якубоўскага]].

Дакастрычніцкі перыяд гістарыяграфіі беларуска-літоўскага летапісання завершылазаве́ршыла напісаная яшчэ да 1917 манаграфія [[Ф. Сушыцкі|Ф. Сушыцкага]] ([[1921]]—[[1929]]) «Заходне-рускія летапісы як помнікі літаратуры», якая выявілася непераўзыйдзенай як у сэнсе поўнасці выкарыстання першакрыніц (у пар. з 1980-мі гг. не ўлічвалася толькі «[[Хроніка Літоўская і Жмойская]]»), так і літаратуры аб іх, аднак, не ўлічвала прац Якубоўскага. Пад гэты час склалася класіфікацыя б.-л. летапісаў на 2 ці 3 групы, прычым Хроніка Быхаўца заўсёды называлася поўным [[спісак|спіскам]]. Сушыцкі падзяліў летапісы на кароткія (Супрасльскі (асноўны з кароткіх), Слуцкі (Увараўскі), Нікіфараўскі,Акадэмічны, Віленскі летапісы, летапіс Дуброўскага), складаныя (Румянцаўскі, Красінскага (абодва  — асноўныя складаныя), Археалагічнага таварыства, Ціханравава, Рачынскага, Яўрэінаўскі, Патрыяршы), поўныя (Хроніка Быхаўца). Таксама да дакастрычніцкіх прац належала манаграфія А.  А.  Шахматава «Агляд рускіх летапісных зводаў XIV—XVI вв.» (выд. 1938), адна з частак якой цалкам прысвячалася б.-л. летапісам.

Першым пасля 1917 да б.беларуска-л.літоўскіх летапісаў звярнуўся [[У. Пічэта]], які выдзяліўвыдзеліў «літоўска-беларускія летапісы» як адзін з асобных відаў крыніц у працы «Уводзіны ў рускую гісторыю» (1922), і наогул увёў паняцце «крыніцы па гісторыі Беларусі».

У пасляваенныя гады асноўныя даследаванні б.-л. летапісаў адбываліся ў Літве і Беларусі. Так, у 1968 выйшла манаграфія [[М. Ючас]]а «Літоўскія летапісы» (асноўная ўвага звернута на легендарныя часткі летапісаў і іх крытыку, на разбор «Хроніку Быхаўца», на «Кроніку» Стрыйкоўскага і яе крытыку). У 1969 выйшла праца [[В. А. Чамярыцкі|В.  А.  Чамярыцкага]] «Беларускія летапісы як помнік літаратуры», дзе была прапанавана новая класіфікацыя летапісаў на 4 групы, паводле прыналежнасці да асобных [[звод]]аў. У 1-ю групу былі аднесены летапісы Віленскі, Дуброўскага, Origo regis, Пагодзінскі, БАН №34№ 34.4.32, ЦГАДА №  20/25, дзе захаваўся «Летапісец вялікіх князёў літоўскіх», у 2-ю групу (1-ы звод)  — Нікіфараўскі, Акадэмічны, Супрасльскі, Слуцкі, у 3-ю (2-і звод)  — Красінскага, Патрыяршая Б (адзін з летапісных урыўкаў са зборніка №790№ 790 ГІМ), Ціханравава, Познанскі (Рачынскага), Яўрэінаўскі, у 4-ю (3-і звод)  — Хроніку Быхаўца.