Казімір IV Ягелончык: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др афармленне
Радок 1:
[[Выява:Kazimierz Jagiellonczyk.jpg|thumb|Казімір Ягелончык, малюнак [[Ян Матэйка|Я. Матэйкі]]]]
{{вызнч|1=Казімір–Андрэй}}'''Казімір {{вызн|1=Андрэй Ягайлавіч (Ягелончык}}, Ягелон)''' ([[30 лістапада]] [[1427]], [[Горад Кракаў|Кракаў]] - — [[7 чэрвеня]] [[1492]], [[Гродна]]), [[вялікія князі літоўскія|вялікі князь літоўскі]] ([[1440]]–1492-1492), [[каралі Польшчы|кароль польскі]] ([[1447]]–1492-1492). Малодшы сын [[Ягайла|Ягайлы]] і [[Соф’я Гальшанская|Соф’іСоф'і Гальшанскай]].
 
Абраны вялікім князем незалежніцкай партыяй на чале з [[Ян Гаштольд|Янам Гаштольдам]] пасля забойства [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] (1440). Пры абранні абяцаў вярнуць [[ВКЛ]] [[Валынь]] і [[Падолле]] захопленыя [[Польшча]]й, што пазней і выканаў. У [[1444]] вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ [[Дарагічынская зямля|Дарагічынскую зямлю]]. Пасля смерці свайго старэйшага брата [[Уладзіслаў III Варненчык|Уладзіслава]], караля польскага, быў запрошаны на польскі сталец. Але Казімір доўгі час не пагаджаўся, яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ, якія не жадалі нават [[персанальнай уніі]] з Польшчай, але пасля ўсёж–такіўсёж-такі пад уплывам маці даў згоду. У [[чэрвень|чэрвені]] 1447 абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў [[1453]]. У [[1454]] Казімір ажаніўся з [[Альжбета Аўстрыйская|Альжбэтай]], дачкой памёрлага імператара [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]] [[Альберт II|Альберта II]]. У Казіміра і Альжбэты было трынаццаць дзяцей.
 
== Унутраная палітыка ==
Намагаўся ўмацаваць велікакняжацкую ўладу, аднак гэтага не атрымалася, вымушаны быў пашырыць правы феадалаў і шляхты. У [[1441]] падушыў выступ смаленскіх гараджан, а ў [[1490]]-[[1492]]  гг. выступы сялян на поўдні ВКЛ і Польшчы.
У 1447 выдаў г. зв. [[Казіміраў прывілей]], якім пашырыў правы феадалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя феадалы. Пры Казіміры вырасла роля [[паны-рада|паноў–радыпаноў-рады]] і ўзмацніўся яе ўплыў на дзейнасць вялікага князя.
У [[1457]] выдаў прывілей, паводле якага жыхары ВКЛ маглі вольна выязджаць за мяжу, акрамя варожых краін, у тым ліку для набыцця адукаціі. Аказваў матэрыяльную дапамогу студэнтам з дзяржаўнага скарбу. У [[1468]] выдаў [[Судзебнік, 1468|Судзебнік]], першую спробу кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ. У [[1471]] ліквідаваў [[Удзельнае княства|удзельныя княствы]]. Прадстаўнікі незалежніцкай партыі, незадаволеныя збліжэннем з Польшчай, у [[1480-я|1480-х]] гадах арганізавалі змову супраць Казіміра, але яна была выкрытая. Выданнем [[Няшаўскі статут|Няшаўскага статуту]] Казімір пачаў час палітычнага панаваньня ў Польшчы [[шляхта|шляхецкага стану]].
 
== Знешняя палітыка ==
 
Пры Казіміры васалам Польшчы стала [[Мазавецкае княства]], было далучанае [[Асвенцымскае княства]]. У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі ([[1454]][[1466]]) па [[Торуньскі дагавор, 1466|Торуньскім дагаворы (1466)]] Польшча вярнула [[Памор’е]], атрымала [[Заходняя Прусія|Заходнюю Прусію]], а [[Тэўтонскі ордэн]] трапіў у [[васалітэт|васальную залежнасць]]. Казіміру давялося амаль штогод адбіваць татарскія наезды. Добра прыняў намер наўгародскіх баяр на чале з [[Марфа Барэцкая|Марфай Барэцкай]] далучыць [[Ноўгарад]] да ВКЛ, але [[Іван III]] пасля доўгай аблогі захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.
 
== Нашчадкі ==
Радок 31:
 
* [[Дагавор ВКЛ і Маскоўскай дзяржавы, 1449]]
 
== Літаратура ==
* Беларуская энцыклапедыя. Т. 7. — Мн., 1998.
* Беларуская энцыклапедыя. Т. 18. — Мн., 2004. — С. 229.
* Беларусь: энцыкл. давед. — Мн., 1995.
* Мыслiцелi i асветнiкi Беларусi: Х — ХІХ стагоддзі: энцыкл. давед. — Мн., 1995. — С. 86.
* Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 4. — Мн., 1997.
 
{{Вялікія князі літоўскія}}