Вікіпедыя

Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др вікіфікацыя
Радок 1:
{{вызнч|1='''Гістарыяграфія гісторыі Беларусі}}:''' — раздзел агульнай [[гістарыяграфія|гістарыяграфіі]], прадметам якога з'яўляецца [[гісторыя Беларусі]].
 
Характэрнай праблемай раздзелу з'яўляюцца суадносіны паняццяў «беларуская гістарыяграфія» і «гістарыяграфія гісторыі Беларусі», з якіх другое больш шырокае паводле свайго сэнсу.
Радок 5:
{{таксама|*}}: [[Гістарыяграфія гісторыі ВКЛ]].
 
== Навука ==
===1920-я гг.===▼
Афармленне гістарыяграфіі гісторыі Беларусі як навукі пачалося ў 1920-я гады, адначасна з арганізацыяй першых навучальна-навуковых і навуковых цэнтраў у Беларусі — [[БДУ]] і [[Інбелкульт]]а. Адным з заснавальнікаў дысцыпліны лічыцца акадэмік [[У. І. Пічэта]] з яго манаграфіяй «''Введение в русскую историю (источники и историография)''» (1922, разгляд пытання гістарыяграфічнага вывучэння Беларусі ў 19—пач.20 ст., аналіз стану крыніцавай базы айчыннай гісторыі, параўнанне канцэптуальных падыходаў расійскіх і польскіх даследчыкаў да гісторыі Беларусі), артыкуламі ў зборніку «''400-лецце беларускага друку, 1525 – 1925''» (1924, гістарыяграфічны агляд публікацыяў, прысвечаных дзейнасці Скарыны), «''Новые работы по истории Белоруссии''» (1921, гістарыяграфічны аналіз працаў польскіх гісторыкаў [[С. Кутшэба|С. Кутшэбы]], [[Л. Калянкоўскі|Л. Калянкоўскага]] і інш.), «''Формы нацыянальнага і апазіцыйнага руху на Беларусі''» (1924, характарыстыка айчыннай гістарыяграфіі ў кантэксце развіцця нацыянальна-рэвалюцыйнага руху), «''Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ХV – XVI стст. у гістарыяграфіі''» (1926, гістарыяграфія літоўска-беларускага права 15—16 ст.).Яго вучнямі былі [[Канстантын Керныжцкі|К.Кернажыцкі]], [[Антон Бурдзейка|А. Бурдзейка]], [[Т. Забэла], [[Дзяніс Дудкоў|Дз. Дудкоў]], А.Таўсталес.▼
 
▲=== 1920-я гг. ===
Іншымі значнымі постацямі перыяду лічацца [[В. Д. Дружчыц]] (гістарыяграфія беларускага феадальнага горада), [[У. М. Ігнатоўскі]] (гістарыяграфія Кастрычніцкай рэвалюцыі), А. І. Цвікевіч (манаграфія «''Заходнерусізм»: нарысы з гісторыі грамадскай мыслі на Беларусі ў ХІХ і пачатку ХХ ст.''», 1929), [[М. І. Каспяровіч]] («''Краязнаўства (нарысы)''», 1929, аналіз трох плыняў краязнаўчага вывучэння Беларусі: польскай, рускай і беларускай).▼
▲Афармленне гістарыяграфіі гісторыі Беларусі як навукі пачалося ў 1920-я гады, адначасна з арганізацыяй першых навучальна-навуковых і навуковых цэнтраў у Беларусі  — [[БДУ]] і [[Інбелкульт]]а. Адным з заснавальнікаў дысцыпліны лічыцца акадэмік [[У. І. Пічэта]] з яго манаграфіяй «''Введение в русскую историю (источники и историография)''» (1922, разгляд пытання гістарыяграфічнага вывучэння Беларусі ў 19—пач.20 ст., аналіз стану крыніцавай базы айчыннай гісторыі, параўнанне канцэптуальных падыходаў расійскіх і польскіх даследчыкаў да гісторыі Беларусі), артыкуламі ў зборніку «''400-лецце беларускага друку, 1525 – 19251525—1925''» (1924, гістарыяграфічны агляд публікацыяў, прысвечаных дзейнасці Скарыны), «''Новые работы по истории Белоруссии''» (1921, гістарыяграфічны аналіз працаў польскіх гісторыкаў [[С. Кутшэба|С. Кутшэбы]], [[Л. Калянкоўскі|Л. Калянкоўскага]] і інш.), «''Формы нацыянальнага і апазіцыйнага руху на Беларусі''» (1924, характарыстыка айчыннай гістарыяграфіі ў кантэксце развіцця нацыянальна-рэвалюцыйнага руху), «''Распрацоўка гісторыі літоўска-беларускага права ХV – — XVI  стст. у гістарыяграфіі''» (1926, гістарыяграфія літоўска-беларускага права 15—16 ст.). Яго вучнямі былі [[Канстантын Керныжцкі|К.Кернажыцкі]], [[АнтонАндрэй Бурдзейка|А. Бурдзейка]], [[Т. Забэла], [[Дзяніс Дудкоў|Дз. Дудкоў]], А. Таўсталес.
 
▲Іншымі значнымі постацямі перыяду лічацца [[В. Д. Дружчыц]] (гістарыяграфія беларускага феадальнага горада), [[У. М. Ігнатоўскі]] (гістарыяграфія Кастрычніцкай рэвалюцыі), А.  І.  Цвікевіч (манаграфія «''Заходнерусізм»„Заходнерусізм“: нарысы з гісторыі грамадскай мыслі на Беларусі ў ХІХ і пачатку ХХ ст.''», 1929), [[М. І. Каспяровіч]] («''Краязнаўства (нарысы)''», 1929, аналіз трох плыняў краязнаўчага вывучэння Беларусі: польскай, рускай і беларускай).
 
=== 1930-я гг. ===
У 1930-х гадах вызначальнай гістарыяграфічнай працай (не толькі беларускай, але і [[савецкая гістарыяграфія|агульнасавецкай]] гістарыяграфіі) сталася манаграфія [[В. К. Шчарбакоў|В.  К.  Шчарбакова]] «Класавая барацьба і гістарычная навука на Беларусі» (1934), дзе было сабрана шмат гістарычных даследаванняў таго часу, але ў асноўным, жорстка крытыкаваліся публікацыі 1920-х гг. і ранейшыя, а таксама падводзілася ідэалагічная база пад безальтэрнатыўны курс развіцця навукі. Праца стала водападзелам паміж адносным ідэйным лібералізмам 1920-х і жорсткай ідэйнай аднабаковасцю 1930-х гадоў.
 
{{таксама|*}}: [[рэпрэсіі ў БССР, 1929-1930]].
 
=== 1940-я, 1950-я, 1960-я гг. ===
У 1942 [[У. І. Пічэта]] прапанаваў першы абагульняльны гістарыяграфічны агляд працаў па гісторыі Беларусі (кніга «''25 лет исторической науке в СССР''»). Таксама ён спрабаваў стварыць сінтэтычную «''Гісторыю БССР''» са старажытных часоў да адмены прыгоннага права (рукапіс захоўваецца ў Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь, 50 старонак займае гістарыяграфічны агляд).
 
Далейшы агляд развіцця беларускай савецкай гістарыяграфіі быў прадстаўлены [[А. П. П'янкоў|А. П. П'янковым]] у зборніку «''Наука в БССР за 30 лет''» (1949), а ў артыкуле «''Основные этапы в развитии белорусской историографии''» П'янкоў упершыню ў беларускай гістарычнай навуцы ўзняў праблему перыядызацыі беларускай савецкай гістарыяграфіі.
 
У 1950-я—1970-я гады выходзілі пераважна гістарыяграфічныя агляды, якія мелі схематычны, сціслы характар  — калектыўны артыкул [[У. М. Перцаў|У.  М.  Перцава]], [[І. С. Краўчанка|І.  С.  Краўчанкі]] і [[З. Ю. Капыскі|З.  Ю.  Капыскага]] у зборніку «''Навука ў Беларускай ССР за 40 год''» (1958), асобны раздзел у брашуры [[А. П. Ігнаценка|А.  П.  Ігнаценкі]] «''Введение в историю БССР''» (1965; адно з першых, у пасляваенны час, звяртанняў да дасавецкага перыяду ў вывучэнні гісторыі Беларусі), калектыўны артыкул З.  Ю.  Капыскага, [[Я. М. Карпачоў|Я.  М.  Карпачова]], І.  С.  Краўчанкі, [[І. Я. Марчанка|І.  Я.  Марчанкі]], [[А. Р. Мітрафанаў|А.  Р.  Мітрафанава]] ў зборніку «''Навука БССР за 50 год''» (1968), два юбілейныя гістарыяграфічныя зборнікі, у 1970  — «''Достижения исторической науки в БССР за 50 лет (1919 – 1969 1919—1969 гг.)''» (пад рэдакцыяй І.  С.  Краўчанкі і З.  Ю.  Капыскага ), у 1979  — «''Достижения исторической науки в БССР за 60 лет''» (1979, новы аўтарскі калектыў: [[З. Ю. Капыскі]], [[П. Ц. Петрыкаў]], [[Л. Д. Побаль]], [[М. В. Біч]], [[П. А. Селіванаў]], [[В. А. Палуян]], [[Э. Ф. Языковіч]], [[А. П. Купрэева]] і інш.).
 
=== 1970-я і 1980-я гг. ===
У 1970-я гг. пачалася падрыхтоўка спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі па спецыяльнасці «''Гістарыяграфія і крыніцазнаўства''». Была абаронена дысертацыя на суісканне вучонай ступені кандыдата гістарычных навук ([[Э. Р. Іофэ]], 1974).
 
Абагульненнем даваеннага перыяду развіцця беларускай савецкай гістарыяграфіі стала манаграфія [[У. М. Міхнюк]]а «''Становление и развитие исторической науки Советской Белоруссии (1919 – 1941 1919—1941 гг.)''» (1985). Вынікі навуковага вывучэння гісторыі БССР і гісторыі Камуністычнай партыі Беларусі былі падведзеныя ў абагульняльнай працы У.  М.  Міхнюка і [[П. Ц. Петрыкаў|П.  Ц.  Петрыкава]] «''Историческая наука БССР, 80-е годы''» (1987).
 
У 1970-я  — 1-й пал. 1980-х гг. пачалася гістарыяграфічная распрацоўка раду кірункаў і тэмаў беларускай гістарычнай навукі. Праблемы беларускага крыніцазнаўства даследаваў [[М. М. Улашчык]]: манаграфіі «''Очерки по археографии и источниковедению истории Беларуси феодального периода''» (1975) і «''Введение в изучение белорусско-литовского летописания''» (1985). Адным з першых і дасюль актуальных даследчыкаў гістарычнай думкі на Беларусі ў 16—19 ст. стаў [[Г. А. Каханоўскі]] з працай «''Археалогія і гістарычнае краязнаўства Беларусі ў XVI – — ХIХ стст.''» (1984).
 
Асноўная ўвага кіравалася на гістарыяграфічныя праблемы гісторыі савецкага часу: гістарыяграфія беларускага савецкага сялянства ([[У. М. Міхнюк]]), гістарыяграфія [[КПЗБ]] і Заходняй Беларусі ([[І. П. Хаўратовіч]])ам, гістарыяграфія Кастрычніцкай рэвалюцыі ([[Н. І. Стужынская]]) і інш. Выходзілі працы, якія адлюстроўвалі тагачаснае сусветнае ідэалагічнае процістаянне: манаграфіі [[М. Г. Жаркоў|М.  Г.  Жаркова]] «''Против буржуазной фальсификации истории Октября''» (1975), [[В. Ф. Раманоўскі|В.  Ф.  Раманоўскага]] «''Против фальсификации истории Белоруссии периода Великой Отечественной войны''» (1975), [[І. А. Брадко]] «''Критика буржуазных фальсификаций истории образования БССР''» (1987). Такія працы выходзілі ва ўмовах ідэйнага аднадумства і метадалагічнага манапалізму, але з іншага боку, давалі шырокаму колу айчынных даследчыкаў магчымасць азнаёміцца з гістарычнымі даследаваннямі і канцэптуальнымі палажэннямі замежнай гістарыяграфіі.
 
=== 1980-я і 1990-я гады ===
Пасля пачатку працэсаў «[[перабудова|перабудовы]]» набыла актуальнасць праблема вывучэння развіцця гістарычнай навукі БССР у пасляваенны перыяд. Яна была развязана ў кандыдацкіх дысертацыях [[В. Ц. Леанавец|В.  Ц.  Леанаўца]] «''Организация и развитие исторической науки в БССР (1961 — 1970 1961—1970 гг.)''» (1987), [[Л. П. Храпко]] «''Развитие исторической науки в БССР (1945 – — конец 1950-х годов)''» (1989), [[І. І. Шаўчук]]а «''Развитие исторических наук в БССР (70-е годы)''» (1989). У калектыўнай працы «''Очерки истории науки и культуры Беларуси IX – — начала XX вв.''» (пад рэдакцыяй [[П. Ц. Петрыкаў|П.  Ц.  Петрыкава]], 1996) навукоўцы Беларусі і Украіны ўпершыню вывучылі асноўныя тэндэнцыі і этапы развіцця гуманітарных і прыродазнаўчых навук у Беларусі. Сярод вучэбных дапаможнікаў гэтага перыяду па гістарыяграфіі гісторыі Беларусі называецца праца [[З. Ю. Капыскі|З.  Ю.  Капыскага]] і [[В. У. Чапко]] «''Историография БССР (эпоха феодализма): Учеб. пособие''» (1986), у якой апісваецца вывучэнне феадальнага перыяду гісторыі Беларусі ад летапісання па савецкі час, прычым крытыка кіруецца толькі ў бок гістарыяграфіі 19  — пач. 20 ст.
 
=== 1990-я і 2000-я гады ===
З пачатку 1990-х гг. у Беларусі пачалася падрыхтоўка спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі па спецыяльнасці 07.00.09 «Гістарыяграфія, крыніцазнаўства і метады гістарычнага даследавання». За 1991—2003  гг. былі абаронены 5 доктарскіх і 25 кандыдацкіх дысертацыяў.
 
Новае бачанне вытокаў і этапаў развіцця беларускай гістарычнай думкі было прапанавана [[Д. У. Караў|Д.  У.  Каравым]] у працы «''Белорусская историография в конце XVIII – — начале ХХ вв.''» (1996). З сучасных працаў замежных даследчыкаў па гістарыяграфіі гісторыі Беларусі вызначаецца кніга нямецкага гісторыка [[Р. Лінднэр]]а «''Гісторыкі і ўлада: нацыятворчы працэс і гістарычная палітыка ў Беларусі ХІХ – — ХХ ст.''» (2003), дзе прасочаны працэс станаўлення беларускай нацыі і нацыянальнай гісторыі ў апошні перыяд Расійскай імперыі, у 1921 – 1944 1921—1944 гг., у перыяд паміж Другой сусветнай вайной і «адлігай», у «позне- і постсавецкую эпоху».
 
Іншыя значныя падзеі: першыя навуковыя канферэнцыі па пытаннях гістарычнага краязнаўства і генеалогіі Беларусі (1988, 1990; {{таксама}}: «[[Наш радавод]]»), пачатак распрацоўкі асобных аспектаў дасавецкай гістарыяграфіі Беларусі: гістарыяграфія шляхты ВКЛ ([[Н. У. Казлоўская]]), гістарыяграфія заходнерусізма ([[А. У. Літвінскі]]).
Радок 49 ⟶ 50:
Падобную перыядызацыю прапаноўваў і [[А. П. Ігнаценка]] ([[брашура]] {{lang-ru|«Введение в историю БССР»}}), але абмежаваўся выдзяленнем 2 перыядаў: 1921—1941 і пасляваеннага.
 
У [[1990]] пераасэнсаваны аналіз праблемы перыядызацыі быў прапанаваны [[П. Ц. Петрыкаў|П.  Ц.  Петрыкавым]], з вызначэннем 4 перыядаў:
* 1917—1920-я гады: станаўленне навуковай марксісцка-ленінскай канцэпцыі гісторыі Беларусі, барацьба з яўрэйскімі гісторыкамі-марксістамі і беларускімі нацыянальнымі гісторыкамі;
* 1930-я  — 1-я пал. 1950-х: поўнае панаванне марксісцка-ленінскай канцэпцыі гісторыі Беларусі, глыбокае вывучэнне даследчыкамі прац К.Маркса, Ф.Энгельса і У. І. Леніна. Адначасова, падначаленне гістарычнай навукі «многім ненавуковым і валюнтарысцкім пастулатам»;
* сяр. 1950-х  — 1-я пал. 1980-х: «ачышчэнне гістарычных ведаў ад дагматычных установак сталінізму», выданне калектыўных і манаграфічных прац, але «культ асобы аднаго чалавека быў трансфарміраваны ў культ КПСС»;
* з 1986 (ХХVI з'езд КПСС): адмаўленне ад догмаў і стэрэатыпаў, памылковых канцэпцыяў у гістарычнай навуцы.
 
Пасля абвяшчэння незалежнасці Беларусі пачалося фармаванне нацыянальнай канцэпцыі гісторыі і нанова паўстала праблема універсальнай перыядызацыі гісторыі гістарычнай навукі.
 
Такая перыядызацыя ''не была'' прапанаваная ў цэлым выглядзе аўтарамі артыкула «Гістарыяграфія гісторыі Беларусі» у 3-м томе Энцыклапедыі гісторыі Беларусі (1996; [[Г. В. Штыхаў]], [[Д. У. Караў]], [[З. Ю. Капыскі]], [[М. В. Біч]], [[М. П. Касцюк]], [[Г. Г. Сяргеева]]). Аўтары вылучылі летапісны перыяд, 16 ст.  — пач. 20 ст. і савецкі перыяд.
 
Таксама ў навейшы час свае варыянты перыядызацыі прапаноўвалі:
* [[В. Галубовіч]]: 4 перыяды, у кожным з якіх дадаткова вылучаецца рад «гістарыяграфічных сюжэтаў»  — гістарыяграфія гісторыі Беларусі 9—13 ст., [[гістарыяграфія гісторыі ВКЛ]], гістарыяграфія гісторыі Беларусі 19—пач. 20 ст., гістарыяграфія гісторыі Беларусі 20 ст.
* [[В. Астрога]] (2002): 7 перыядаў, пачынаючы з 1918, з прац [[Аляксандр Цвікевіч|А.  І. Цвікевіч Цвікевіча]]а і [[М. В. Доўнар-Запольскі|М.  В.  Доўнар-Запольскага]]. Кожны перыяд падзяляецца на мноства дробных этапаў. Гэтая перыядызацыя прыблізна адпавядае асноўным перыядам грамадска-палітычнага развіцця БССР. Другая палова 1990-х гадоў вызначаецца ў ёй як «перыяд абыякавасці дзяржавы да сваёй гістарычнай спадчыны».
* [[П. Ц. Петрыкаў]] (2003): 4 перыяды  — легендарна-апісальны (12—канец 18 ст.), апісальна-навуковы (канец 18—19 ст.), навукова-дыялектычны (1910—1980-я гады), плюралістычны (з 1990-х гадоў). У аснове перыядызацыі  — пануючы метад даследавання мінулага, а апошні перыяд больш звязаны са зменамі ў грамадска-палітычным жыцці Беларусі. Аўтар скептычна ставіцца да метадалагічнай канцэпцыі [[М. П. Касцюк]]а і [[М. В. Біч]]а.
 
== Гістарычныя звесткі ==
 
=== Храналогія ===
{{вызнч|1=Да 12 ст.}}: накапленне гістарычных звестак аб Беларусі.
Радок 80 ⟶ 82:
{{вызнч|1=2-я пал. 16 — канец 19 ст.}}: фармаванне вытокаў беларускай гістарыяграфіі ў межах польскай гістарычнай думкі.
** 2-я пал. 16 ст.: далучэнне культурна-гістарычных працэсаў у ВКЛ да заходнееўрапейскай культурнай традыцыі ([[М. Стрыйкоўскі]]);
** 17  — 1-я пал. 18 ст.:манаполія ордэна езуітаў на гістарычнае выхаванне моладзі, ''тэалагічная гістарыяграфія'' ([[А. Віюк-Каяловіч]]);
** 2-я пал. 18 ст.: вылучэнне гісторыі ў асобную навучальную дысцыпліну, фармаванне «манархічнай» школы [[А. Нарушэвіч]]а.
* канец 18  — пач. 1860-х гадоў: з'яўленне [[беларускае крыніцазнаўства|беларускага крыніцазнаўства]], фармаванне «рамантычнай» школы [[І. Лялевель|І. Лялевеля]], зварот да гісторыі Беларусі расійскай дваранскай гістарыяграфіі, фармаванне плеяды «краёвых» («мясцовых») даследчыкаў «гісторыі Літвы» (браты Тышкевічы, [[Т. Нарбут]], [[А. Кіркор]] і інш.).
* пачатак 1860-х гг.  — пач. 20 ст.: вывучэнне гісторыі Беларусі даследчыкамі [[заходнерусізм|заходнерускага]] ([[М. В. Каяловіч]] і інш.) і ліберальнага ([[М. К. Любаўскі]] і інш.) кірункаў, афармленне беларускай нацыянальнай гістарыяграфічнай канцэпцыі ([[М. В. Доўнар-Запольскі]], [[В. Ю. Ластоўскі]]).
* 1919  — 1980-я гг.: беларуская савецкая гістарыяграфія;
** 1919  — 1920-я гг.: пераходны этап ад абмежаванага канцэптуальнага плюралізму да ўстанаўлення марксісцкай метадалогіі, актуалізацыя гісторыка-рэвалюцыйнай тэматыкі;
** 1930-я  — сяр. 1950-х гг.: манаполія марксісцка-ленінскай метадалогіі, прыярытэт гісторыі сацыяльна-эканамічных адносінаў і рэвалюцыйнага руху;
** 2-я пал. 1950-х  — 1980-я гг.: адносны плюралізм у метадалогіі гістарычнай навукі, пашырэнне яе дакументальнай і крыніцазнаўчай асновы, з’яўленнез'яўленне калектыўных абагульняльных працаў па гісторыі Беларусі, актуалізацыя гісторыі партызанскага і падпольнага руху на тэрыторыі Беларусі перыяду Вялікай Айчыннай вайны, гісторыі сельскай гаспадаркі і сялянства, гісторыі прамысловасці, гарадоў і рабочага класа і іншых кірункаў.
* 1990-я гг.  — пач. 21 ст.: пераход да нацыянальнай гістарыяграфічнай канцэпцыі, плюралізм у метадалагічных падыходах.
 
== Гл. таксама ==
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Гістарыяграфія_гісторыі_Беларусі"