Вайна пунсовай і белай ружы: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
JerzyKundrat (размовы | уклад) др Вайна пунсовай и белай ружы перанесена ў Вайна пунсовай і белай ружы |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 1:
[[File:Choosing the Red and White Roses.jpg|thumb|Выява сцэны з драмы Шэкспіра ''Кароль Генрых VI'', дзе фракцыі абіраюць пунсовыя або белыя ружы]]
'''Вайна пунсовай и белай ружы''' серыя дынастычных грамадзянскіх войн за сталец Англіі, якая вялася паміж галінамі каралеўскага дома Плантагенетаў: дамамі Ланкасцер і Ёрк. Яны вяліся некалькімі эпізодамі паміж 1455 і 1485 г. Канчатковую перамогу атрымаў дом Ланкасцераў на чале з Генрыхам Цюдорам, пасля чаго дынастыя апошняга кіравала ў Англіі і Уэльсе 117 гадоў.
Радок 4 ⟶ 6:
Гаручым элементам выступалі шматлікія прафесійныя салдаты, якія пасля паражэння ў вайне з Францыяй знаходзячыся ў вялікіх колькасцях у межах Англіі, уяўлялі сур'ёзную небяспеку для каралеўскай улады. Вайна была для гэтых людзей звыклым рамяством, таму яны ахвотна наймаліся на службу да буйных англійскіх баронаў, якія значна папоўнілі за іх рахунак свае войскі. Такім чынам, аўтарытэт і ўлада караля былі значна падарваны ўзрослай ваеннай моцай вяльможаў.
==Сімвалы==
[[Выява:Lancashire rose.svg|thumb|left|100px|[[Ланкасцеры]]]]
[[Выява:Yorkshire rose.svg|thumb|right|100px|[[Ёркі]]]]
Назва «вайна Руж» не выкарыстоўвалася на працягу вайны. Ружы былі адметнымі значкамі дзвюх варагуючых партый. Хто менавіта іх спажыў упершыню, у дакладнасці невядома. Калі Белая ружа, сімвалізуючая [[Багародзіца|Багародзіцу]], выкарыстоўвалася як адметны знак яшчэ першым герцагам Ёркскім [[Эдмунд Лэнглі|Эдмундам Лэнглі]] у [[XIV]] стагоддзі, то пра ўжыванне Пунсовай ланкасцерцамі да пачатку вайны нічога не вядома. Магчыма, яна была вынайдзена па кантрасце з эмблемай ворага. Тэрмін увайшоў у выкарыстанне ў [[XIX]] стагоддзі, пасля публікацыі аповесці «Ганна Гейерштэйнская» сэрам [[Вальтэр Скот|Вальтэрам Скотам]]. Скот абраў назву на аснове выдуманай сцэны ў I часці п'есы [[Вільям Шэкспір|Вільяма Шэкспіра]] «Генрых VI», дзе супрацьстаялыя бакі выбіраюць ружы рознага колеру.
Хоць ружы выкарыстоўваліся як сімвалы на працягу вайны, большасць удзельнікаў выкарыстоўвалі сімвалы, звязаныя з іх [[Феадалізм|феадальнымі]] [[лорд]]амі або абаронцамі. Напрыклад, сілы Генрыха ў Басуорце змагаліся пад сцягам чырвонага цмока, у той час як войска Ёркаў выкарыстоўвала асабісты знак [[Рычард III|Рычарда III]] — белага парсюка. Сведчанне важнасці знакаў руж павялічылася, калі кароль [[Генрых VII |Генрых VII]] у канцы вайны аб'яднаў чырвоныя і белыя ружы фракцый у адзіную чырвона-белую Ружу Цюдораў.
==Хроніка вайны==
[[File:Battle of Barnet retouched.jpg|thumb|Бітва пры Барнэце]]
Супрацьстаянне перайшло ў стадыю адкрытай вайны ў [[1455]], калі ў [[Першая бітва пры Сэнт-Албансэ|Першай бітве пры Сэнт-Албансэ]] перамогу святкавалі Ёркі, неўзабаве пасля чаго англійскі Парламент абвясціў Рычарда Ёрка пратэктарам каралеўства і спадчыннікам [[Генрых VI|Генрыха VI]]. Аднак, у [[1460]] у [[Бітва пры Уэйкфілдзе|бітве пры Уэйкфілдзе]], Рычард Ёрк загінуў. Партыю Белай ружы ўзначаліў яго сын Эдуард, у [[1461]] каранаваны ў Лондане як [[Эдуард IV]]. У тым жа годзе Ёркамі былі здабыты перамогі пад [[Бітва пры Мортымерс Крос|Мортымер-Крос]] і пры [[Бітва пры Таўтоне|Таўтоне]]. У выніку асноўныя сілы ланкасцерцаў былі пабіты, а кароль Генрых VI і [[Маргарыта Анжуйская|каралева Маргарыта]] беглі з краіны.
Актыўныя баявыя дзеянні аднавіліся ў [[1470]], калі перайшоўшы на бок Ланкасцераў [[Рычард Невіл|граф Уорык]] і [[Джордж Плантагенет|герцаг Кларэнс]] (малодшы брат Эдуарда IV) вярнулі на пасад Генрыха VI. Эдуард IV з іншым сваім братам герцагам Глосцерам беглі ў Бургундыю, адкуль вярнуліся ў [[1471]]. Герцаг Кларэнс ізноў перакінуўся на бок брата — і Ёркі атрымалі перамогі пры [[Бітва пры Барнэце|Барнэце]] і [[Бітва пры Цьюксберы|Цьюксберы]]. У першай з гэтых бітваў быў забіты граф Уорык, у другой загінуў [[Эдуард Вестмінстарскі|прынц Эдуард]] — адзіны сын Генрыха VI, — што стала канцом ланкастарскай дынастыі.
Эдуард IV — першы кароль з дынастыі [[Ёркі|Ёркаў]] — мірна валадарыў аж да сваёй смерці, якая прыйшла нечакана для ўсіх у [[1483]], калі каралём на кароткі час стаў яго сын [[Эдуард V]]. Аднак, каралеўская рада абвясціла яго байструком, і брат Эдуарда IV Рычард Глостэр быў каранаваны ў тым жа годзе як [[Рычард III]]. Яго кароткае і драматычнае кіраванне было напоўнена барацьбой з відавочнай і ўтоенай апазіцыяй. У гэтай барацьбе каралю спачатку спрыяў поспех, але колькасць супернікаў толькі ўзрастала. У [[1485]] сілы ланкасцераў (галоўным чынам — французскіх наймітаў) на чале з Генрыхам Цюдорам (прапраўнукам Джона Гонты па жаночай лініі) высадзіліся ў Ўэльсе. У адбытай пры [[Бітва пры Басвортэ|Басвортэ]] бітве Рычард III быў забіты, і карона перайшла да Генрыха Цюдора, які каранаваўся як [[Генрых VII|Генрых VII]] — заснавальнік дынастыі [[Цюдоры|Цюдораў]]. У [[1487]] граф Лінкольн (пляменнік Рычарда III) спрабаваў вярнуць карону Ёркам, але ў [[Бітва пры Стоўк Філд|бітве пры Стоўк Філд]] быў забіты.
== Вынікі==
Самым відавочным вынікам стаў крах дынастыі [[Плантагенеты|Плантагенетаў]] і яе замена новымі [[Цюдоры|Цюдорамі]], якія змянілі Англію за наступныя гады. У наступныя гады, рэшткі фракцый Плантагенетаў застаўшыся без прамога доступу да трона, разашліся на розныя пазіцыі, паколькі манархі бесперапынна сутыкалі іх адзін з адным.
Вайна Пунсовай і Белай ружы фактычна падвяла рысу пад англійскім Сярэднявеччам. Яна працягнула змены ў феадальным англійскім грамадстве, пачатае з'яўленнем [[Чорная смерць|Чорнай смерці]], уключалыя паслабленне феадальнай улады дваранства і ўмацаванне пазіцый гандлёвага класа, а таксама ростам моцнай, цэнтралізаванай манархіі пад кіраўніцтвам дынастыі Цюдораў. Узыходжанне [[Цюдоры|Цюдораў]] у [[1485]] годзе лічыцца пачаткам [[Новы час|Новага Часу]] у [[гісторыя Англіі|англійскай гісторыі]].
[[Катэгорыя:Войны 15 стагодзя]]
[[Катэгорыя:Войны Англіі]]
[[Катэгорыя:Грамадзянскія войны]]
| |||