Спірыдон Міронавіч Собаль: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
інтэрвікі
Радок 22:
| Сайт =
}}
'''Спірыдон Міронавіч Собаль''' (па іншых дадзеных '''Багдановіч'''; у манастве - — '''Сільвестр'''; каля [[1580 ]]-[[ 1590]], [[Магілёў]] - — [[1645]], [[Мунтэнія| Мултаны]])  — друкар, асветнік і літаратар. Заснаваная ім у [[1630]] ў пад [[Орша|Оршай]]й Куцеінская друкарня стала цэнтрам беларускага кірылічнага кнігадрукавання. У тытульным лісце [[Актоіх]]а ([[1628]]) упершыню ва ўсходнеславянскім кнігадрукаванні ужыў гравюру на медзі.
 
== Біяграфія ==
Спірыдон Собаль нарадзіўся ў горадзе [[Магілёў]] е (цяпер [[Беларусь]]). Паходзіў з [[мяшчанства|мяшчан]]. Бацька Собаля - — Багдан Ігнацьевіч Собаль - — быў магілёўскім бурмістрам <ref> Магілёўскі бурмістр Багдан Собаль быў вядомы тым, што быў актыўным удзельнікам выступу гараджан 16 Кастрычнік 1618 года супраць уніяцкага архімандрыта [[Іасафат Кунцэвіч| Язафата Кунцэвіча]]. Гэта падзея ўвайшло ў гісторыю як [[Магілёўскае паўстанне]]. </ref>. Собаль валодаў грэчаскай і лацінскай мовамі. Вучыўся ў школе Магілёўскага праваслаўнага брацтва і ў Кіеўскай брацкай школе. Выкладаў у Кіеўскай брацкай школе (у перыяд з [[1626]] па [[1628]] узначальваў яе).
Першая кніга надрукавана, верагодна, ужо 1616 у Магілёве. У далейшым Собаль накіроўваецца ў Кіеў, дзе ён, гэтак жа як і іншы вядомы друкар [[Цімафей Аляксандравіч Вярбіцкі|Цімафей Вярбіцкі]], атрымлівае дапамогу мітрапаліта [[Іоў Барэцкі|Іова Барэцкага]] у адкрыцці ўласнай прыватнай друкарні. З самім Вярбіцкі Собаль актыўна супрацоўнічаў. Вярбіцкі перадаў Собаль дошку, якія выкарыстоўваліся Іванам Фёдаравым у Маскве яшчэ пры выданні [[Апостал 1564| Апостала 1564]].
У [[1628]]-[[1630]] друкаваў кнігі ў доме мітрапаліта Іова Барэцкага, які знаходзіўся каля Васкрасенскай царквы на [[Падол (Кіеў) | Падоле]] ў [[Кіеў]] е. У Кіеве Собаль надрукаваў пяць выданняў: Лимонарь Іаана Мосха (1628), Октоих (1628), Минею агульную (1628), Октоих (1629), Апостал (1630). Апошняя кніга выдадзеная «Кошта і накладам пана Багдана Стеткевича, падкаморыя Мсціслаўскага», толькі што які заснаваў [[Богаяўленскі Куцеінскі манастыр|Куцеінскі манастыр]] у маёнтку сваім Кутейне. Са свайго друкарняй працаваў «ў двары» свайго заступніка, відавочна, толькі да яго смерці ([[1631]]). Далейшае друкаваньне кніг пры манаполіі лаўры, пры ўплывовым і энергічным яе архімандрыт, якім быў [[Пётр Магіла]], стала немагчымым, і Собаль прыняў запрашэнне Багдана Стеткевича-Завирского перайсці на працу да яго, у Беларусь. Наведаўшы ў 1630  г. Кіеў, Багдан Стеткевич-Завирский, бліжэй азнаёміўшыся з друкарскім справай, запрасіў Спірыдона Собаля стварыць і наладзіць працу друкарні пры Куцеінскай лаўры.
 
З Кіева прывёз Собаль у Кутейно і частка друкарскага абсталявання: два шрыфта разам з некалькімі дзесяткамі вялікіх і малых ініцыялаў, дзве рамкі для тытульных лістоў, трынаццаць дошак-заставак, адна з якіх некалі належала Івану Фёдараву, тры дошкі-канцоўкі. Манахамі і майстравымі людзьмі Аршаншчыны было неўзабаве выраблена астатняе неабходнае абсталяванне друкарні.
У 1631-16321631—1632 гадах у Куцеінскай друкарні Собаля выдадзены Буквар, Часослов, Молитовник. Пазней Собаль ўзяўся за перавыданне сваіх кіеўскіх выданняў: Апостала, Октоиха, Лимонаря, паказваючы на ​​тытульных старонках Кіеў, хоць друкаваліся гэтыя кнігі ў Беларусі.
Першай выдадзенай у Кутейно кнігай стала "«[[Брашно Духоўнае]]» (1630). У Куцеінскай манастыры Спірыдона Собаля, галоўнай мэтай жыцця якога была асветніцкая місія, прадставілася магчымасць ажыццявіць сваю даўнюю мару, - — стварыць кнігу, якая б служыла справе прапаганды роднай мовы і была галоўным дапаможнікам для пачаткоўцаў вучыцца. Такі кнігай стаў яго знакаміты Куцеінскі «Буквар» (поўная назва «Буквар або, пачатак вучэнні дзецям, пачаткоўцам чытання извыкати»), першыя асобнікі якога выйшлі ў 1631
Аб'яднаўшы вакол сябе адукаваных манахаў, узаемна ўзбагаціліся вопытам у друкаваным справе і вызначыўшы далейшае напрамак дзейнасці тутэйшых асветнікаў, Спірыдон Собаль пакінуў Кутейно. З 1632 ігумен [[Ёіль (Труцэвіч]] ўзначаліў манастырскую друкарню <ref> У Куцеінскай манастырскай друкарні ў далейшым склалася вельмі цікавая лёс. На працягу многіх гадоў яна актыўна працавала, выпускаючы кнігі, і ў змесце, і ў вонкавым афармленні якіх відавочна адчувалася моцны ўплыў Собаля. Пасля таго, як функцыянаванне манастыра стала немагчымым, манахі і рамеснікі-свецкія пры падтрымцы патрыярха Нікана пераехалі ў расійскі Іверскі манастыр пад Ноўгарадам. Было перавезена і ўсё друкарскае абсталяванне. І ў 1657 годзе друкарня стала працаваць на новым месцы. А пасля звяржэння Нікана друкары і абсталяванне былі перакладзеныя на Маскоўскі друкаваны двор. </ref>.
Радок 39 ⟶ 40:
Праз некаторы час друкар перабіраецца ў мястэчка Буйнічы недалёка ад Магілёва, дзе друкуе 4 кнігі, у тым ліку «Псалтыр» (каля [[1635]]).
У [[1636]]  г. ён пераехаў у [[Магілёў]]. Тут выйшлі яго выдання [[1636 ]]-[[ 1638]] гг. У Кутеине і [[Магілёў]] е ён перавыдадзены свае кіеўскія выданні з ранейшым выхадам.
У 1637 годзе ён адпраўляецца ў Маскву для таго, каб весці асветніцкую дзейнасць у самым сэрцы рускіх зямель. У прыватнасці, Собаль жадае ажыццявіць у Маскве пераклады багаслоўскіх кніг з грэцкай мовы, а самае галоўнае, адкрыць у сталіцы школу для выкладання дзецям грэцкага, лацінскага і польскай моваў. У [[1637]] наведаў [[Масква | Маскву]], дзе прадаў [[Бурцаў-пратапоп, Васіль Фёдаравіч | В.  Ф.  Бурцова - — Протопопову]] матрыцы шрыфтоў. Аднак, усе маскоўскія пачынанні Собаля не завяршыліся ўдала. Афіцыйныя ўлады з крайнім недаверам глядзелі на «літоўскага друкара». У 1639 Собаль не дазволена было зноў ўехаць у Расею і пакінулі без усялякай увагі ўсе яго наватарскія прапановы.
Вярнуўшыся ў Кіеў, Спірыдон Собаль пастрыгся ў манахі Кіеўскага брацкага манастыра. У апошнія гады жыцця быў манахам [[Кіева-Пячэрская лаўра | Кіева-Пячэрскай лаўры]], верагодна, працаваў у лаўрскія друкарні.
Гэтак жа, як і ў Т. Вярбіцкага, дзейнасць Собаля на апошнім этапе жыцця звязана з асветніцкай місіяй праваслаўнай царквы ў [[Валахіі | Валахіі]]. Друкар памёр у Мултанах ў самы разгар сваёй там працы. Смерць перашкодзіла Собаль ажыццявіць шматлікія планы, так у прыватнасці ён планаваў адкрыць у Львове уласную друкарню.
На працягу доўгага часу абсталяванне і матэрыялы Спірыдона Собаля паспяхова ўжываліся ў многіх украінскіх, беларускіх, рускіх і румынскіх друкарнях.
Радок 51 ⟶ 52:
Старэйшы сын Спірыдона Собаля Яўціхіеў вучыўся ў Кіеўскім калегіюме. Малодшы сын Собаля Іван заняўся ў Маскве перакладніцкай дзейнасцю і перакладаў кнігі для Пасольскага загада.
 
== Выданні ==
[[Выява:Kniga Apostol 1632 Drukarnya S Sobal.jpg |thumb|250px|right|[[Апостал (кніга) | Апостал]]]]
 
Радок 58 ⟶ 59:
У Октоихе 1628 Собаль «упершыню ў практыцы кірылічнага кнігадрукавання ўвёў гравюры на медзі». Дбайнасць выканання гэтых гравюр кажа пра тое, што яны загадзя доўга вырабляліся адмыслова для дадзенага выдання.
[[Выява: Bukvar jazyka slavianskoho 1636 S.Sobal.jpg | thumb | Буквар С. Собаля]]
Акрамя таго, Собаль выдаў у [[Кіеў]] е яшчэ «[[Мінея | Минею агульную]]» ([[1628]]), і «[[Апостал (кніга) | Апостал]]» ([[1630]] ). Гэта выданне таксама мае два варыянты. Усяго Собаль выпусціў у [[Кіеў]] е семь выданняў пад выглядам чатырох.
Спірыдон Собаль «імкнуўся прывучыць сваіх суграмадзян да чытання, самастойнага разважання, а таксама да малітвы сам-насам» . І галоўным цяжкасцю Собаля на гэтай ніве стаў напісаны ім буквар. Буквар выйшаў двума выданнямі - — 1634 года ў Кутейно і 1636 у Магілёве. Буквар працягвае традыцыі Івана Фёдарава ў справе пачатковага навучання грамаце. На жаль, буквары Собаля захаваліся толькі ў адзінкавых асобніках, хоць трэба меркаваць, яны выходзілі значнымі тыражамі. На абарачэннях тытульных лістоў абодвух буквароў размешчаны выдатна падабраныя з кампазіцыйнай пункту гледжання гравюры рэлігійнага зместу. Прычым, гравюра Буквар 1636 мае відавочна польскае паходжанне, што кажа аб вялікай верацярпімасці аўтара і адсутнасці ў яго ўся каго рэлігійнага дагматызму. Буквар таксама адметны тым, што ўпершыню ў назве буквароў згадана тое, што ён прызначаны для навучання дзяцей - — «Буквар або пачатак вучэнні дзецям пачаткоўцам чытання извыкати». Да гэтага моманту ўсе папярэднія азбукі і буквары спецыяльна не вылучалі таго, што яны прызначаны дзецям. Гэты факт гаворыць аб тым, што Собаль выдатна разумеў, што навучанне і выхаванне чалавека трэба пачынаць з самага дзяцінства. Буквары пачынаюцца з «Азбукі мовы Славенскага», гэта значыць алфавіту, далей ідуць слогосочетания, падрабязныя паняцці граматычных катэгорый. Собаль лічыў на прыкладзе брацкіх школ, што вучні павінны добра разбірацца ў паэзіі і таму размясціў у чытанкі звесткі аб першапачатковым вершаскладання. Для выхавання хрысціянскай маралі ён таксама старанна падабраў тэксты з Бібліі, царкоўныя каноны, малітвы. Паліграфічнаму буквары Собаля вельмі прыгожа аформленыя, так як
аўтар лічыў, што эстэтычная прывабнасць падручнікаў значна павялічыць усваиваемость матэрыялаў. Буквары Собаля аказалі значны ўплыў на наступных аўтараў рускіх навучальных дапаможнікаў, асабліва на [[Сімяон Полацкі | Сімяона Полацкага]].
Собаль ўжываў у сваіх кнігах значная колькасць гравюр, прыгожыя і вельмі
арыгінальныя застаўкі і ініцыялы з тонкім малюнкам і выявамі звяроў і птушак. Дошкі для гравюр і заставак па замове Собаля выразалі спрактыкаваней манастырскія разьбяры. Акрамя таго, Собаль, часта не маючы сродкаў для набыцця новых дошак, арыгінальна відазмяняць ўжо існуючыя. Ён таксама шырока ўжываў наборны літой арнамент. Шрыфт друкара - — выразны выразны полуустав, а спалучэнне чорнага і чырвонага колераў даведзена да сапраўднай гармоніі. Собаль з вялікай цікавасцю сочыць за кнігамі, якія выходзяць на Захадзе, у першую чаргу ў Польшчы, і часта творча пераймае вопыт замежных майстроў.
Акрамя кніг для царквы, Собаль друкаваў буквары, кнігі для хатняй малітвы — - "«[[Малітваслоў]]», «[[Часослов]]», кнігі для павучальна чытання, перакладзеныя з грэцкага, - — «[[тэстаменту цара Васіля грэцкага]]» і ўжо згаданы "«[[Лимонарь]]». Сярод яго выданняў таксама «[[Брашно Духоўнае]]» (каля [[1631]]), і «Буквар» ([[1631]] і [[1636]]).
----
 
Імем Спірыдона Собаля ў г. [[Магілёў]] е названая друкарня: «УПКП Магілёўская абласная ўзбуйненая друкарня імя Спірыдона Собаля». У [[Орша| Оршы]] яго імем названая вуліца.
На будынку Свята-Духаўскі царквы [[Куцеінскі Багаяўленскі манастыр| Куцеінскага манастыра]] ў 1998 годзе ўстаноўлена мемарыяльная дошка Спірыдона Собаля. Аўтар І. Голубеў.
 
== Літаратура ==
* Агаджанов Б.  В.  Создатели первых учебных книг для начального обучения грамоте // Проблемы современного образования, 2010, №  2;
* Зернова А.  С.  Белорус, печатник С. Соболь // Книга: Исслед. и материалы. 1965. Сб. 10;
* Исаевич Я.  Д.  Преемники первопечатника. М., 1981;
* Мацюк О.  Я.  Новые документы о типографе С. Соболе // Фёдоровские чтения, 1973. М., 1976.
* Русское книгопечатание до 1917 года: 400 лет Русского книгопечатания, отв. ред А.  А.  Спиридонов, М., 1964.
 
{{зноскі}}
 
{{Пісьменнікі і паэты Беларусі}}
 
[[Катэгорыя:Асобы]]
[[Катэгорыя:ПостаціПісьменнікі беларускай літаратурыВКЛ]]
 
[[Be-x-old: Сьпірыдон Собаль]]
[[En: Spiridon Sobol]]
[[Ru:Соболь, Спиридон Миронович]]
[[Uk: Соболь Спиридон]]