Вікіпедыя

Украінская паўстанчая армія: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др clean up, replaced: сьв → св, Ў → У (6) using AWB (7893)
др clean up using AWB (7893)
Радок 9:
== Гісторыя ==
=== Паўстанне УПА ===
Украінская паўстанчая армія была створана праз Арганізацыю ўкраінскіх нацыяналістаў. Пастанова аб яе стварэнні была прынята на ІІІ канфэрэнцыі АУН, што праходзіла ў вёсцы Тэрнабежжа Олеўскага раёну Львоўскае вобласці ([[17 лютага|17]]—[[21 лютага]] [[1943]]). На гэтай канфэрэнцыі было вырашана распачаць актыўную барацьбу найперш супраць палякаў і асабліва, савецкай партызанкі, якая сваёй дзейнасьцюдзейнасцю правакавала карныя нямецкія экспэдыцыі супраць цывільнай люднасці<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р [http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/11.pdf Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія] {{ref-uk}} c. 173</ref>. Арганізацыя на пачатку мела назву АУН-СД (''Самостийніків-Дэржавніків''). Ужо вясной [[1943]] адзелы АУН-СД мелі некалькі тысячаў асобаў. У [[сакавік]]у [[1943]], на тэрыторыях, якія кантраляваліся УПА, быў выдадзены загад аб мабілізацыі ўсіх паліцаяў у шэрагі УПА. Тым, хто гэтага ня зробіць, пагражаў расстрэл як дэзэртырам. У выніку гэтага загаду ў шэрагі УПА ўступіла калі 5 тысячаў паліцаяў.
 
Пазнейшая назва УПА была ўзята ад збройнае фармацыі Тараса Бараўца ({{lang-uk|Тарас Боровець}}), хоць звычайна, для адрознення аддзелаў Бараўца ўжываецца назва ''Палеская Сеч''. Узброеныя фармацыі АУН-СД пачалі называцца УПА напрыканцы мая [[1943]] году<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р [http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/11.pdf Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія], Раздзел 2 {{ref-uk}}</ref><ref>[http://warhistory.ukrlife.org/5_6_02_3.htm «Воєнна історія» #5-6 за 2002 рік УКРАЇНСЬКА ПОВСТАНСЬКА АРМІЯ ТА ЗБРОЙНІ ФОРМУВАННЯ ОУН У ДРУГІЙ СВІТОВІЙ ВІЙНИ]</ref>.
Радок 18:
==== Барацьба і супрацоўніцтва з немцамі ====
[[Файл:Antisovjet ukrainian partisans 1943.jpg|міні|260пкс|Антысавецкія ўкраінскія партызаны раззброеныя нямецкімі войскамі [[1943]]]]
Мэтаю УПА ў партызанскай барацьбе было назапашванне сілаў для падрыхтоўкі ўсенароднага паўстання. У барацьбе супраць немцаў, на пачатку галоўнай мэтай ставіўся ня іх разгром, а недапушчэнне нямецкіх нападаў на тэрыторыю, кантраляваную УПА.<ref name="history.org.ua">Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздзел 4 [http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/14.pdf] с. 183</ref> У тым самым часе, цэльлю атакаў УПА сталіся гітлераўскія адміністрацыйныя адзінкі, пасты паліцыі і транспарты, галоўным чынам з мэтаю набыцця зброі, ежы, а таксама ў выпадках нападаў немцаў на УПА.<ref name="history.org.ua"/> З [[ліпень|ліпеня]] па [[верасень]] [[1943]] у выніку 74 сутыкненняў паміж немцамі і УПА загінула каля 3.000 гітлераўцаў, пры стратах УПА у 1,237 забітых ці параненых.<ref>[http://warhistory.ukrlife.org/5_6_02_3.htm "...Ось сумна статистика тих боїв: у липні відбулося 35 сутичок, у серпні - 24, у вересні - 15; втрати повстанців становили 1237 бійців і старшин, ворожі втрати склали 3000 чоловік..."]</ref> У выніку дзеянняў УПА, немцы працягвалі кантраляваць толькі буйныя населеныя кропкі, а правінцыя і вёска былі пад кантролем УПА.<ref>[http://warhistory.ukrlife.org/3_4_03_2.htm(СПІЛЬНИЙ ВИСНОВОК УКРАЇНСЬКИХ ТА ПОЛЬСЬКИХ ІСТОРИКІВ ЗА ПІДСУМКАМИ IX—X МІЖНАРОДНИХ НАУКОВИХ СЕМІНАРІВ (Варшава, 5-11 листопада 2001 р.)]</ref> Усяго, атакі праводзіліся галоўным чынам, супраць невялічкіх нямецкіх ганізонаў, у выніку чаго, гітлераўцы былі вымушаны вывесьцівывесці свае гарнізоны з дзясяткаў населеных пунктаў.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздзел 4 [http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/14.pdf] с. 184</ref> Першыя баі з немцамі былі досыць цяжкім выпрабаваннем для УПА, бо адчуваўся брак на вопыт, зброю і належную падрыхтоўку, аднак дужа станоўча паўплываў на стаўленне арганізацыі і ўзмацненне вайсковае дысцыпліны, а значыць, на ўзвышэнне баяздольнасьцібаяздольнасці ў далейшым.<ref>[Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздзел 4 http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/14.pdf] с. 181-182</ref> Аднак, нельга пераўзвышаць тую ролю, якую адыгрывала УПА ў барацьбу з немцамі. У службовым данясенні кіраўніка паліцыі бяспекі і СД у рэгіёне "Расія-Поўдзень" адзначалася што: {{пачатак цытаты}}''"з баку ўкраінскіх паўстанцаў, напады на нямецкія аддзелы былі рэдкасьцюрэдкасцю, наогул, не было жаднага выпадку пашкоды службоўцаў нямецкай паліцыі і вайсковых службоўцаў вермахту..."<ref name="ReferenceA">[Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздзел 4 http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/14.pdf] с. 184</ref>''{{канец цытаты}}
 
Найбуйнейшымі баямі УПА супраць немцаў сталіся баі на Гарахоўшчыне, дзе немцы прымянілі [[Авіяцыя|авіяцыю]] і [[танк]]і. Потым барацьба перакінулася на Берасцячкоўскі раён, Кастапольшчыну і Калкоўшчыну, пашырыўшыся да канца чэрвеня [[1943]] на ўсю [[Валынь]]. Асблівае напругі баявыя дзеянні дасягнулі ў ліпені і жніўні, калі паміж УПА і немцамі адбылося, адпаведна, 35 і 24 баі. Паводле дадзеных украінскіх партызанаў, з нямецакага баку прынялі ўдзел каля 10 тыс. вайскоўцаў, пры падмозе танкаў, самалётаў і буйной артылерыі.<ref name="ReferenceA"/>
 
Разам з тым, трэба зазначыць, што барацьба УПА з гітлераўцамі ня мела стратэгічнага значэння і не адыграла адметнай ролі ў вызваленні [[Украіна|Украіны]] ад нямецкіх акупантаў. Яна толькі абмежавала дзейнасць нямецкай адміністрацыі і не была прыярытэтнай значнасьцізначнасці, бо галоўным ворагам для АУН УПА ўважаўся СССР.<ref>[Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздзел 4 http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/14.pdf] с. 199</ref>
 
Пры гэтым, не гледзячы на барацьбу, УПА дасягала шмат лякальных паразуменняў з гітлераўцамі, асабліва ў акцыях, якія датычылі барацьбу з савецкай партызанкай. Вядома, што камандуючыя УПА, такія як Раман Шухевіч, самі раней служылі нямецкім уладам. Сярод дамоўленасцяў паміж УПА і СС можна прывесці сустрэчу ў ліпені [[1943]] Шухевіча з афіцэрам сувязі [[Першая ўкраінская дывізія зброі СС «Галіччына»|Дывізыі СС "Галічына"]] Любамірам Маракушкай. На спатканні было вырашана, што УПА не будзе байкатаваць стварэнне дывізіі СС, але і дапамогу аказваць не стане. Ужо потым, аддзелы УПА з задавальненнем прымалі ў свае шэрагі жаўнераў [[Першая ўкраінская дывізія зброі СС «Галіччына»|"Галічыны"]].<ref>Чуев С. Проклятые солдаты. -2004. б. 362</ref>
Радок 36:
У стаўленні да украінскіх нацыяналістаў, камуністычнае кіраўніцтва, на чале з Хрушчовым зыходзіла з таго, што "кіраўнікі буржуазных украінскіх нацыяналістаў - то нямецкія агенты". Карыстаючыся такім падыходам, Хрушчоў зыходзіў з таго што галоўнай мэтай барацьбы з'яўляецца разгром фашысцкіх акупантаў, таму атрадам партызан было рэкамэндавана ня ўступаць у баі з нацыяналістычнымі загонамі, калі яны самі не нападаюць.<ref name="ReferenceC">Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.201</ref>
 
Аднак, за некалькі месяцаў УПА ўзмацнілася настолькі, што пачала адкрыта нападаць не толькі на малыя, але і на вялікія аддзелы партызан.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 13 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.201</ref> У адказ на гэта, адносна аўнаўцаў адзін з камандзіраў Сабураў выдаў жорсткі загад, дзе ў прыватнсьціпрыватнасці, гаварылася: "дзеянні па знішчэнню нацяналістаў усхвалёўваю. У кожным выпадку іх нападаў - жорстка караць. Лістоўкамі паведаміць, што за аднаго партызана будзе знішчана 15 аўнаўцаў ды іх нямецкіх гаспадараў."<ref name="ReferenceC"/>
 
[[19 чэрвеня]] [[1943]] ад камандзіраў атрадаў Алексенкі ды Шытава, якія спрабавалі прайсці да беларускага Палесся да аэрадрому атрада Сабурава, прыйшло паведамленне, што яны былі заатакаваны і атачаны вялікімі сіламі нацыяналістаў. Пасля трохдзённага бою, яны не здолелі прарвацца і адступілі з адчувальнымі стратамі.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.202</ref> За лета [[1943]] актыўнасць барацбы украінскіх паўтанцаў з чырвонымі партызанамі ўзрастала. Вялікія баі адбыліся у ліпені за сяло Тэрэмне, Астроскага раёну, каля чыгункі Ковель-Сарны і г.д. [[10 верасня]] [[1943]] Роўненскае партызанскае аб'яднанне № 2 і загон Яравога правялі тры баі з УПА, якое мела там каля 1.000 байцоў з гарматамі і мінамётамі. У выніку нястачы патронаў, савецкія партызаны вымушаны былі пазбягаць бою.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.202</ref> У пэрыод з жніўня па лістапад [[1943]] украінскія паўстанцы правялі з партызанамі 54 баі, у той жа час як з немцамі - 47.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.202</ref>
Радок 43:
Першыя сутыкненні адбыліся ў раёне дзянняў І Украінскага фронту на Валыні-Палессі. За пэрыод ад [[7 лютага]] па [[2 сакавіка]] [[1944]] у тылу 13-й Арміі было зафіксавана каля 200 нападаў аддзелаў УПА-Поўнач на невялікія вайсковы калёны ды на дробныя групы вайскоўцаў. У лютым [[1944]] баявікі УПА напалі на дарозе Карэц-Роўна на калёну камандуючага І Украінскім фронтам Ватуціна, які быў паранены, а пасля памёр.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.211</ref>
 
Ужо першыя акцыі паказалі, што ў параўнанні з "падняміцкімі" часамі дзеянні паўстанцаў былі менш удалымі. ПрыйсьцеПрыйсце савецкае ўлады азначаў пачатак канца дзейнасьцідзейнасці УПА.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.211</ref>
 
(''глядзі далей у змесце'' - '''Ліквідацыя УПА''')
Радок 64:
Актыўныя дзеянні супраць Чырвонае Арміі прымусілі савецкае кіраўніцтва пачаць актыўную дзейнасць па ліквідацыі УПА. Ужо ў сярэдзіне сакавіка [[1944]] са згоды Масквы ў Роўна быў створаны Апэратыўны штаб па барацьбе з АУН і УПА. Для правядзення працы па ліквідацыі ў Роўна прыехалі заступнікі міністра нутраных спраў СССР Круглоў і Сероў. [[28 сакавіка]] таго ж году яны паведамлялі Хрушчову, што ў выніку 65 аперацый было забіта 1129 чальцоў АУН і УПА, захоплена 2 гарматы, 36 кулямётаў, 54 аўтаматы, 406 дубальтовак, 49,6 тыс. патронаў. Таксама зазначалася, што ў рэгіён прыбыло 29 эшэлёнаў войскаў НКУС. Паводле словаў Круглова ''"войскі добра ўзброены і здольны выканаць пастаўленыя перад імі заданні."'' І ў наступныя дні, акцыі супраць АУН-УПА праводзіліся з неаслабнаю сілаю.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.213</ref>
 
Наймаштабнейшыя баі паміж бальшавікамі і ўкраінскімі баявікамі адбыліся [[22 красавіка|22]]-[[25 красавіка]] [[1944]] пад Гурбамі, у раёне Крэмянецкіх лясоў. Тутай, у лясным масіве, знаходзілася каля 4-5 тысяч баявікоў. Сілы СССР, паводле дадзеных УПА, налічвалі каля 30.000 асоб з танкамі. Аднак, не гледзячы на значныя страты, шырокамаштабныя аперацыі і прымяненне вялікіх сілаў, разграміць УПА не ўдалося.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.211-212</ref> Барацьба УПА да канца вайны стала значным фактарам, які значна перашкодзіў радзкай уладзе правесьціправесці палітычныя, эканамічныя ды іншыя захады ў рэгіёне.<ref>Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf стр.216</ref>
 
УПА былі вымушаны звузіць сваю дзейнасць, а Савецкія сілы імкнуліся лакалізаваць і звузіць сацыяльную базу і дзейнасць УПА. У [[1946]] у местах і сёлах былі размешчаны савецкія гарнізоны, а войскі НКУС праводзілі непарыўныя акцыі па пераследу байцоў УПА.<ref>[http://www.history.neu.edu/fac/burds/agentura1.pdf Jeffrey Burds (1997). "Agentura: Soviet Informants' Networks & the Ukrainian Underground in Galicia, 1944-48", ''East European Politics and Societies v.11'' pp. 106 - 110]</ref> У выніку УПА былі вымушаны перайсці з партызнаскае да падпольнае дзейнасці. Атрады УПА цяпер сталі малалікімі і ўлучалі не больш за сто жаўнераў. Мноства з жаўнераў былі дэмабілізаваны і вярнуліся дадому, калі савецкая ўлада абвесціла амністыю. Значную ролю адыгрывалі масавыя арышты і дэпартацыі, якія праводзіла савецкая ўлада супраць усіх, хто меў якое-небудзь дачыненне да любых незалежных арганізацый. У выніку гэтых аперацый, з тэрыторыі Заходняй Украіны было вывезена паводле розных ацэнак, ад 250.000 па 500.000 асоб розных нацыянальнасцяў. Найперш гэта былі сем'і сябраў УПА<ref>[http://www.history.neu.edu/fac/burds/agentura1.pdf Jeffrey Burds (1997). "Agentura: Soviet Informants' Networks & the Ukrainian Underground in Galicia, 1944-48", ''East European Politics and Societies v.11'' p. 92]</ref><ref>[http://www.uvkr.com.ua/ua/visnyk/visnyk2005/april2005/komar.html external link]</ref> Асноўныя свае акцыі УПА праводзіла цяпер супраць савецкай адміністрацыі і службаў бяспекі. За пэрыод паміж лютым [[1944]] і снежнем [[1946]] былі забіты 11,725 савецкіх афіцэраў, агэнтаў і калябарантаў і 2.401 зніклі на тэрыторыі Заходняй Украіны.<ref>[http://www.history.neu.edu/fac/burds/agentura1.pdf Jeffrey Burds (1997). "Agentura: Soviet Informants' Networks & the Ukrainian Underground in Galicia, 1944-48", ''East European Politics and Societies v.11'' pp. 113-114]</ref>
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Украінская_паўстанчая_армія"