Прыпяцкае Палессе: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
JerzyKundrat (размовы | уклад) ++ |
||
Радок 1:
'''Прыпяцкае Палессе''' — фізіка-геаграфічны раён [[Беларускае Палессе|Беларускага Палесся]].
== Геаграфічнае становішча ==
Гэты раён характарызуецца высокай забалочанасцю мясцовасці, добрай захаванасцю прыродных комплексаў. Лясістасць высокая (ад 32% у Пінскім раёне да 69% у Лельчыцкім), пераважаюць хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя, чорнаалешнікавыя лясы і дубровы.▼
Раён размешчаны на поўдні [[Беларусь|Беларусі]], ва ўсходняй частцы [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай]], заходняй часткі [[Гомельская вобласць|Гомельскай]], на поўдні [[Мінская вобласць|Мінскай]] і крайнім паўднёвым захадзе [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай]] абласцей. Мяжуе з [[Брэсцкае Палессе|Брэсцкім Палессем]] і [[Загароддзе]]м на захадзе, [[Баранавіцкая раўніна|Баранавіцкай]] і [[Цэнтральнабярэзінская раўніна|Цэнтральнабярэзінскай]] раўнінамі на поўначы, [[Гомельскае Палессе|Гомельскім Палессем]] і [[Мазырскае Палессе|Мазырскім Палессем]] на ўсходзе і паўднёвым усходзе, Жытомірскім Палессем і Валынскім Палессем на поўдні.
Працягласць з захаду на ўсход ад 140 да 220 км, з поўначы на поўдзень ад 105 да 140 км. Плошча больш за 20 тыс. км². Вышыня 127—140 м, найбольшая 186 м (на захад ад в. Чаплюшчавічы [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскага раёна]]).<ref>М. Шышонак (2001)</ref>
Нізінная тэрыторыя ўяўляе сабой сістэму алювіяльных, абалонных, азёрна-алювіяльных раўнін з участкамі водна-ледавіковых і марэнавых раўнін, моцна дэнудаваных краявымі ледавіковымі грудамі і градамі. Характэрна наяўнасць буйных затарфаваных балотных масіваў і рэшткавых азёр.▼
У пасляледавіковы перыяд Прыпяцкае Палессе ўяўляла сабой агромністы водны басейн, запоўнены талымі ледавіковымі водамі, які пазней атрымаў назву «Палескае мора». На сярэднявечных картах гэтыя месцы пазначаліся як [[Герадот]]ава мора, таму што старажытнагрэчаскі гісторык упамінаў у сваіх працах непраходныя палескія балоты.
== Геалагічная будова ==
У тзктанічных адносінах цэнтральная і ўсходняя часткі Прыпяцкага Палесся прымеркаваны да [[Прыпяцкі прагін|Прыпяцкага прагіну]], часткова — да [[Палеская седлавіна|Палескай седлавіны]]. Асадкавы чахол у Прыпяцкім прагіне (магутнасць пераважна 1,5—2,6 км) утвораны адкпадамі верхнега пратэразою, палеазою, мезазою і кайнаэою, сярод якіх больш развіты верхнедэвонскія саляносныя тоўшчы; на Палескай седлавіне (магутнасць 0,4—0,6 км) пераважна складзены з парод верхняга пратэразою, мелу, палеагену і неагену.
Антрапагенавыя адклады (магутнасць 10—20 м на поўдні і ў цэнтры, 50—70 м на поўначы, да 80—100 м на захадзе) — аэёрныя, балотныя, алювіяльныя, эолавыя, водна-ледавіковыя. [[Марэна]] бярэзінскага зледзянення трапляецца на паўночным усходзе, дняпроўскага і сожскага на крайнім паўночным захадзе. На невялікіх плошчах (у раёне г. Столін, в. [[Глушкавічы]] Лельчыцкага раёна Гомельскай вобл.) і на асобных фрагментах рачных далін на паверхню выходзяць даантрапагенавыя адклады.
Карысныя выкапні: гліны тугаплаўкія, мел, [[каалін]], будаўнічы і абліцовачны камень, будаўнічыя пяскі, калійныя і каменная солі, [[буры вугаль]], [[торф]], [[сапрапель]].
== Рэльеф ==
▲Нізінная тэрыторыя ўяўляе сабой сістэму алювіяльных,
Азёрна-алювіяльныя раўніны вылучаюцца на паўночным захадзе з азёрамі [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскае]], Чорнае, Спораўскае і інш. з адноснымі перавышэннямі паверхні 0,5—1,5 м; уздоўж р. [[Арэса]] і вакол [[возера Чырвонае]] з адноснымі вышынямі 1—2 м (зрэдку трапляюцца пясчаныя ўзгоркі вышынёю да 5 м); паміж рэкамі [[Сцвіга]] і [[Убарць]] у шыротным напрамку з ваганнямі адносных вышынь 0,3-—0,5 м.
Водна-ледавіковыя раўніны маюць хвалістую паверхню з нахілам у бок р. Прыпяць, з адноснымі вышынямі ад 1,5 да 3—5 м, ускладненую ланцугамі дзюн або асобнымі марэннымі ўзгоркамі. Каля г.п. [[Лагішын]] і в. Парахонск Пінскага р-на Брэсцкай вобласці дэнудаваныя краявыя ледавіковыя грады і ўзгоркі, згладжаныя і выцягнутыя ў субшыротным напрамку.
Размытыя краявыя ледавіковыя грады (адносныя перавышэнні 8—10 м, радзей 15—20 м) захаваліся каля г.п. Акцябрскі і г. [[Петрыкаў]], в. Мілевічы і Вятчын Жыткавіцкага р-на Гомельскай вобласці.
[[File:Prypiac.jpg|thumb|Даліна ракі Прыпяць]]
У даліне р. Прыпяць пойма і дзве надпоймавыя тэрасы. Пойма нізкая, забалочаная, паверхня ўскладнена пясчанымі грывамі (вышыня 0,5—1 м, шырыня 30—40 м, даўжыня 0,2—1,5 км). Першая надпоймавая тэраса акумулятыўная, шырынёю ад 1—2 км да 8 км (на левабярэжжы), у месцах упадзення найбольшых прытокаў да 10—18 км. Паверхня роўная, месцамі забалочаная. Другая тэраса эразійна-акумулятыўная, шырынёй ад 0,2—-0,5 км да 18 км. Паверхня плоска-хвалістая з перавышэннямі 3—5 м, характэрны астанцы марэннай раўніны. Абедзве тэрасы ўскладнены эолавымі формамі.
== Клімат ==
Сярэдняя тэмпература студзеня -5,5°С, ліпеня 18,3°С, ападкаў 632 мм за год (паводле даных Палескай балотнай станцыі).
== Унутраныя воды ==
[[File:LakeVigonoshanskoe.JPG|thumb|[[Выганашчанскае возера]]]]
Галоўныя водныя і дрэнажныя артэрыі — р. [[Прыпяць]] з прытокамі [[Піна]], [[Ясельда]], [[рака Бобрык 1|Бобрык 1-ы]], [[Цна]], [[рака Лань|Лань]], [[Случ]], [[рака Бобрык 1|Бобрык 2-гі]], [[Пціч]], [[Трэмля]], [[рака Іпа|Іпа]], [[Стыр]], [[Гарынь]], [[Сцвіга]] з [[рака Маства|Маствой]], [[Убарць]]. Найбольшыя азёры: [[возера Чырвонае|Чырвонае]], [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскае]], Чорнае, Спораўскае, Бабровіцкае, Белае. Вадасховішчы: [[Салігорскае вадасховішча|Салігорскае]] (часткова), Лактышы, Пагост. Разгалінаваная сетка меліярацыйных каналаў, [[Агінскі канал]].
Высокі ўзровень грунтавых вод і пастаяннае забалочванне абумоўлена недастатковай гушчынёй гідралагічнай сеткі. Істотнае значэнне маюць талыя і дажджавыя воды, якія часта выклікаюць разводдзі (да катастрафічных). У гэты перыяд пад'ём вады ў р. Прыпяць дасягае 4—5 м (радзей 6—7 м), Гарыні — 3,5—4,5 м. Шырыня разліваў у р. Прыпяць 5—15 км, да 25 км, яе прытокаў у сярэднім каля 3 км. Перыяд разводдзяў доўжыцца 40—90 дзён.
== Глебы і расліннасць ==
Для глебавага покрыва характэрна частая змена дзярнова-падзолістых, дзярновых забалочаных і тарфяна-балотных глеб. Трапляюцца глебы дзярнова-глеістыя, поймавыя (алювіяльныя)
і інш.
▲Гэты раён характарызуецца высокай забалочанасцю мясцовасці, добрай захаванасцю прыродных комплексаў. Лясістасць высокая (ад 32% у Пінскім раёне да 56% у Жыткавіцкім і 69% у [[Лельчыцкі раён|Лельчыцкім]]), пераважаюць хваёвыя, шыракаліста-хваёвыя,
== Ахова прыроды ==
У межах Прыпяцкага Палесся размешчаны [[нацыянальны парк Прыпяцкі]], заказнікі Прастыр, Стрэльскі, Сярэдняя Прыпяць, [[Альманскія балоты]] і інш.
{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Шышонак М. Прыпяцкае Палессе // БЭ ў 18 т. Т. 13. Мн., 2001.
[[Катэгорыя:Рэльеф Беларусі]]
| |||