Ігумен

Ігумен (грэч. ἡγούμενος — «вядучы», жан. Ігумення) — настаяцель грэка-каталіцкага і праваслаўнага манастыра. Вышэйшы ігумен называецца протаігуменам. Высокае званне ігумена мяркуе наяўнасць багатага духоўнага вопыту, але не варта забываць і аб вопыце кіравання суполкай. Ігумен — часцей настаяцель манастыра, які кантралюе ўсе працэсы манастыра, вырашае магчымыя канфлікты, прымірае брацію. Значэнне грэчаскага слова, ад якога адбылося званне «ігумен» досыць поўна раскрывае тое, чым займаецца ігумен — «вядучы». Ігумен вядзе брацію да ўзору праведнай жыцця.

Венядыкт Алексійчук — ігумен Свята-Успенскай Уніўскай лаўры (1999-2010) і былы ігумен студыцкага манастыра Святых Барыса і Глеба ў Полацку. З 2017 года — епіскап Чыкагскі Украінскай Грэка-Каталіцкай Царквы

У Вялікім Княстве Літоўскім (улічваючы Рэч Паспалітую) першапачаткова ігумен не абавязкова быў святаром, пазней сталі абірацца толькі з ліку іераманахаў ці, пасля выбара ігумена, які не быў іераманахам, рукапалагалі яго ў сан прэсвітара. Такая сітуацыя была ў грэка-каталікоў, а пазней гэта перанялі і праваслаўныя Канстанцінопальскага патрыярхату.

У 1764 годзе, у ходзе секулярызацыйнай рэформы ў Расійскай імперыі, манастыры РПЦ былі размеркаваны па трох класах; кіраўнік манастыра трэцяга, ніжэйшага класа стаў называцца ігуменам. Адрозненне яго ад архімандрыта (настаяцеля манастыра першага або другога класа) заключалася ў тым, што пры набажэнствах ён апранаўся ў простую манаскую мантыю і набедранік, тады як архімандрыт апранаўся ў мантыю са «скрыжалем», наперсным крыжом, паліцай і мітрай.

Пры манастырах РПЦ у Расійскай імперыі былі дзіцячыя прытулкі, дзеці якіх атрымлівалі прозвішча Ігуменавы (Ігумнавы). Такое прозвішча бярэ свой пачатак ад заступніцтва ігумена манастыра над сіротамі, дзецьмі загінуўшых жаўнераў, якія мелі ахоўную грамату ад ігумена. Іх называлі недатыкальнымі, ігуменавымі.

У сувязі з тым, што агульная колькасць манастыроў на тэрыторыі Расійскай імперыі моцна скарацілася, сан ігумена стаў узнагародай для манаскага духавенства (сан адпавядаў протаіерэю ў белым духавенстве) і не абавязкова звязваўся з кіраваннем манастыром. Дадзеная практыка замацавалася ў XX стагоддзі, калі пасля рэвалюцыі былі зачыненыя ўсе манастыры ў СССР, а пасля Вялікай Айчыннай вайны дзейнічала нязначнае іх лік. Толькі ігумен, які з'яўляўся начальнікам манастыра, валодаў правам нашэння жазла, як знак высокага сану. Гэтае жазло азначае прыналежнасць да вышэйшай царкоўнай улады. Звычайна жазло падзяляецца на 2 тыпа:

• Багаслужбовае — выкарыстоўваецца пад час Літургіі, Вячэрні і іншых багаслужбаў. Звычайна багата ўпрыгожаны, іх вярхушка ўвянчаная крыжам. Наверша жазла можа выглядаць па-рознаму: старажытная форма, узыходзячая да VI стагоддзя, у выглядзе перавернутага якара і форма, якая распаўсюдзілася ў XVI-XVII стагоддзях (спачатку ў грэка-каталікоў, а потым у праваслаўных, а ў Рускай дзяржаве гэта адбылося незалежна ад хрысціян тэрыторыі сучаснай Беларусі — у выглядзе двух змей, выгінаюцца дагары. У Расіі, Беларусі і Украіне ў кожнага жахла ігумена звычайна ёсць яшчэ і сулок, спецыяльная хустка ў наверша, якая ахоўвае руку ігумена ад марозу.
• Небагаслужбовае — выкарыстоўваецца ігуменам па-за межамі багаслужбаў, часцей сустрэчы гасцей, наведвання іншых мест ці пры вялікіх мерапрыемствах.

У XX — пачатку XXI стагоддзяў у РПЦ, па прычыне таго, што колькасць манастыроў моцна скарацілася, ігуменства давалася як узнагароджанне кансэкраванымі асобамі святарства (сан адпавядаў протаіерэю ў белым духавенстве) і звычайна не звязвалася з удзелам у кіраванні манастыром. Дадзеная практыка замацавалася ў XX стагоддзі, калі пасля кастрычніцкага перавароту былі зачыненыя ўсе манастыры ў СССР, а пасля Савецка-нямецкай вайны іх дзейнічала вельмі мала. Толькі ігумен, які з'яўляўся начальнікам манастыра, валодаў правам нашэння жазла. Падобная сітуацыя склалася і ў Грэка-Каталіцкіх Цэрквах.

У 2011 годзе РПЦ, прыняўша прапанову Патрыярха Маскоўскага Кірыла, адмяніла надалей сан ігумена як іерархічную ўзнагароду і пастанавіў прысвячаць у ігумены не толькі іераманахам, але і архімандрытаў і нават архірэяў, калі яны ўступаюць у кіраванне манастыром.

Адначасова з тытулам ігумена павіна ўручацца жызло. Пры пакіданні пасады настаяцеля (намесніка) манастыра званне ігумена будзе захавана за чалавекам у памяць аб панесеных працах. Чын пастаўлення ў ігумены змяшчаецца ў «Чыноўніку». Па словах епіскапа Савы (Тутунова): «зараз ігуменамі называюць усіх кіраўнікоў манастыроў і толькі іх. Яшчэ застаецца некаторая колькасць святароў, названых ігуменамі ў дарэформены перыяд, але гэта знікаючы выгляд ўзнагароднага тытулавання».

Сёння ў Грэка-Каталіцкіх Цэрквах тытул ігумена можа атрымаць:

• Архімандрыт
• Іераманах
• Епіскап

Таксама ігумены не маюць права мець жонку, бо ігумен можа быць абавязкова толькі з чорнага духавенства.

Гл. таксама

• Архімандрыт — настаяцель вялікага манастыра, групы манастыроў ці як ганаровы тутул.
• Абат — настаяцель каталіцкага манастыра рымскага абрада..
• Авва — настаяцель манастыра ў усходняй традыцыі.

Спасылкі

• Правослаўны слоўнік (руск.)