Акцыя ў Пінску 18 студзеня 1943 года
Акцыя ў Пінску — узброеная аперацыя Арміі Краёвай, падчас якой 18 студзеня 1943 г. было вызвалена каля 43 зняволеных, якія ўтрымліваліся ў Пінскай турме[1].
Перадгісторыя правіць
Падчас Другой сусветнай вайны Пінск спачатку аказаўся ў савецкай акупацыйнай зоне, а пасля 22 чэрвеня 1941 года быў акупаваны Трэцім рэйхам. Горад і прылеглыя раёны былі раёнам дзеяння Арміі Краёвай. Тры салдаты Арміі Краёвай, капітан Альфрэд Пачкоўскі (псеўданім «Ваня»), паручнік Мечыслаў Экхарт (псеўданім «Бацян») і старшы стралок Пётр Доўнар (псеўданім «Азор»), у лістападзе 1942 года атрымалі заданне падарваць мост праз раку Гарынь. 20 лістапада 1942 года падчас разведкі ля маста і пераправы адной са змёрзлых рэк пад Альфрэдам Пачкоўскім праламаўся лёд, і ён зламаў нагу. Таварышы схавалі яго ў закрытай смалярні, а самі адправіліся па дапамогу да Мар’яна Чарнецкага (псеўданім «Рысь») у Давыд-Гарадок. Вяртанне салдат у Давыд-Гарадок супала з аблавай, і там іх затрымалі. Немцы знайшлі ў іх дыверсійную тэхніку, у тым ліку тол і англійскую радыёстанцыю, пасля чаго адразу ж узялі на жандармерыю. Альфрэд Пачкоўскі таксама быў знойдзены мясцовымі жандарамі і арыштаваны.
Іх адправілі ў турму гестапа ў Пінску, дзе падвергнулі жорсткім допытам. Калі камандаванне Арміі Краёвай атрымала звесткі аб паланенні салдат, было неадкладна вырашана, што трэба паспрабаваць іх вызваліць. Асабліва важным было вызваленне Альфрэда Пачкоўскага «Вані», які быў камандзірам палескага трэцяга раёна «Вахляж» і валодаў стратэгічнай інфармацыяй аб дзейнасці польскага падполля. Разглядалася некалькі варыянтаў вызвалення арыштаваных, у тым ліку лецішча хабару ў памеры 60 000 рэйхсмарак.
У канчатковым выніку было прынятае рашэнне аб правядзенні ўзброенай акцыі. Камандуючы Арміяй Краёвай генерал Стэфан Равецкі абраў дасведчанага салдата і ціхацёмнага — паручніка Яна Піўніка, псеўданім «Донат, Пануры». Ядро групы складалі трое ціхацёмных: паручнік Ян Рагоўскі (псеўданім «Чарка»), паручнік Вацлаў Копіста (псеўданім «Кра»), падпаручнік Міхал Фіялка (псеўданім «Кава») і салдат варшаўскага падполля — Зыгмунт Суліма (псеўданім «Эсэсман»). Старшага стралка адправілі ў Пінск, гэта быў Антоні Канчала (псеўданім «Антоні Малы»), задачай якога была праверка абстаноўкі і ўсталяванне сувязі з удзельнікамі пінскага падполля.
2 студзеня 1943 года група адправілася ў Брэст, а потым 10 студзеня ў Пінск. Менавіта тут пачалося планаванне дэталей аперацыі, а падтрымку аказала мясцовая структура Арміі Краёвай. Была праведзена разведка ў Пінску, дзе дыслакаваўся нямецкі гарнізон. Палякі стварылі тылавую базу, якая складалася з камунікацыйнай і транспартнай сеткі, схованак і палявога шпіталя, каб мець кантроль над дзеяннямі гестапа (існавала імавернасць, што вязняў вышлюць з Пінска). 16 падпольшчыкаў павінны былі прыняць удзел у нападзе на турму, яшчэ каля 10 складалі знешнюю падтрымку. План наступлення быў распрацаваны вельмі падрабязна, у сувязі з вялікай колькаснай перавагай нямецкіх войскаў, якія стаялі ў Пінску. Меркавалася, што поспех акцыі будзе залежаць ад нечаканасці праціўніка і разрыву сувязі Пінска з іншымі гарадамі.
Ход акцыі правіць
Аперацыя была праведзена 18 студзеня 1943 года а 16:55. Для гэтага быў выкарыстаны наступны прыём: чацвёра палякаў, якія выдавалі сябе за немцаў, заехалі ў турму на машыне, падобнай на тую, якую выкарыстоўвала нямецкая паліцыя, нейтралізавалі вартавога і захапілі офіс. Дзве іншыя групы з васьмі салдат прарвалі знешнюю сцяну і пайшлі ў атаку. Быў захоплены адміністрацыйны будынак, дзе былі забітыя начальнік турмы Людвіг Гелінгер і яго намеснік Вальтэр Зельнер. Удалося знайсці ключы да камер і вызваліць салдат Арміі Краёвай: Альфрэда Пачкоўскага, Пятра Доўнара і Мар’яна Чарнецкага (псеўданім «Рысь») і яшчэ каля 40 зняволеных. 15 хвілін пасля пачатку акцыі вызваленых салдат на машынах эвакуіравалі за горад, а праз некалькі дзён яны дабраліся ў Варшаву.
Вынікі правіць
Акцыя прайшла ўзорна, толькі адзін салдат Арміі Краёвай быў лёгка паранены. Нямецкія войскі, якія дыслакаваліся ў Пінску, колькасцю каля 3000 чалавек, даведаліся аб нападзе праз некалькі гадзін пасля яго заканчэння. Ян Піўнік і Ян Рагоўскі атрымалі сярэбраныя крыжы «Віртуці Мілітары» за правядзенне аперацыі. Вацлаў Копіста і Міхал Фіялка былі ўзнагароджаны Крыжамі Адвагі за ўдзел у аперацыі.
Нягледзячы на меры засцярогі, якія прадугледжвалі выкарыстанне рускай мовы і адзення, немцы абвінавацілі ў акцыі польскае падполле. У адплату 22 студзеня ў Янаве-Палескім былі расстраляны 30 жыхароў Пінска — палякаў і беларусаў. Дзевяць з іх былі членамі створанага немцамі Польскага камітэта, якіх акупанты ўзялі ў якасці закладнікаў.
Зноскі