Вікіпедыя

Армянская мініяцюра

Культура Арменіі
Літаратура
Архітэктура
Музыка
Тэатр
Танец
Адзенне
Дыван
Мініяцюра
Выяўленчае
мастацтва
Міфалогія
Кнігадрукаванне
Адукацыя
Кіно
Каляндар
Сістэма злічэння
Права
Кулінарыя

Армянская мініяцюра — нацыянальная мініяцюрнае малярства сярэднявечнай Арменіі, Кілікійскага армянскага царства[1] і некаторых армянскіх калоній[2]. Армянская мініяцюра мае некалькі асноўных груп і этапаў развіцця: да XI ст.; школы Вялікай і Малой Арменіі XI—XII стст.; Кілікійскай Арменіі XII—XIV стст.; школы Бардзр-Айка, Ані, Арцаха, Гладзора, Тацева, Васпуракана з XIII ст.; пасля XIII ст. таксама ў калоніях армянскай дыяспары[3].

Гістарычны нарыс. VI—XII стагоддзі правіць

 
Глыбокая пашана вешчуноў. Мініяцюра з «Эчміядзінскага Евангелля». VI—VII стагоддзі.
 
Евангелле царыцы Млке, 862 год.

З захаваных каля 30 тыс. армянскіх сярэднявечных рукапісаў каля 10 тыс. з'яўляюцца ілюстраванымі, з якіх 5-7 тыс. — паўнавартаснымі мініяцюрамі[4]. Найчасцей ілюстраваліся Евангеллі, радзей — Біблія, танаканы і чашоцы. Рукапісы ствараліся ў скрыпторыях цэркваў (грчатун). Першыя ілюстраваныя Евангеллі ствараліся, мабыць, з часу іх перакладу на армянскую мову, яшчэ ў V стагоддзі[3]. Найстаражытнейшыя захаваныя армянскія мініяцюры ставяцца да VI—VII стст.[3][5]. Гэта чатыры мініяцюры, прымацаваныя да «Эчміядзінскага Евангелля» 989 года (напісаны ў манастыры Нараванк правінцыі Сюнік[6]). Гэтыя мініяцюры, унікальныя па сваім мастацкім узроўні і вобразным мысленні, з'яўляюцца каштоўнымі ўзорамі раннехрысціянскага выяўленчага мастацтва. Мініяцюры VI—VII стагоддзяў — тэматычныя. Гістарычныя крыніцы паведамляюць пра існаванне ў VI—VIII стагоддзях камсараканскай школы мініяцюры[6]. Ужо ў пачатку VIII стагоддзя Сцяпанас Сюнецы піша «тлумачэнні харанаў»[3], у якіх тлумачыцца сэнс карыстаных колераў, жывёльных і раслінных матываў, асталёўваюцца іх эстэтычнае і сэнсавае значэнне. Цалкам ілюстраваныя кнігі захаваліся з IX стагоддзя[3], гэта «Евангелле царыцы Млке» 862 года[3] і два «Эчміядзінскія Евангеллі». Малярства гэтых рукапісаў адрозніваецца стылістычнай і арнаментальнай разнастайнасцю, ужываннем золата[3]. З X стагоддзя хараны замяняюць «тэмп'ета» ці крыж са ступеністым пастаментам, пазней — «Ахвяраванне Аўраама», «Багародзіца з немаўлём» і евангелісты. Сярод ранніх ілюстраваных рукапісаў варта памянуць рукапіс 986 года[6], які ілюстраваны харанамі, на асобным лісце — выявай крыжа. Рукапісы IX—X стагоддзяў галоўным чынам дзвюх катэгорый: створаныя з прафесійным майстэрствам і параўнальна простыя.

 
Цар Гагік Карскі і яго сям'я, мініяцюра XI стагоддзя з «Карскага Евангелля».

Аж да першай паловы XI стагоддзя мініяцюры месціліся ў пачатку рукапісаў («Ліст Яўсевія», евангелісты і г.д.). Мініяцюры гэтага перыяду лінейныя, выкананы некалькімі «акварэльнымі» адценнямі, простымі «цесьмами». Евангелісты намаляваны якія стаяць (дзве ці чатыры фігуры). Найранейшыя ілюстраваныя рукапісы XI стагоддзя датуюцца 1007[6][7], 1018[8] і 1033 гадамі[6]. У «Евангеллі Вехапара» (X—XI стст.), апроч уласна ліставых ілюстрацый, ёсць таксама мноства ўнутрытэкставых ілюстрацый. Кожнае Евангелле пачынаецца з выявы евангеліста. Многія з гэтых мініяцюр выкананы з вялікім пачуццём колеру і рытму (Евангелле, 1038 г.). З другой паловы XI стагоддзя ўзвышаецца анійская школа рукапіснай кнігі, адным з самых вядомых помнікаў якой з'яўляецца «Евангелле Мугні». Мініяцюры гэтай групы адзначаюцца манументальнасцю і «фрэскавасцю», вылучаюцца багаццем ілюмінацыі ў выяве раслін, рэальных і міфічных істот і г.д.[3].

Многія з іх уяўляюць сабою энцыклапедыі, у тым ліку візантыйскіх і блізкаўсходніх выяўленчых матываў. Евангеллі пачынаюцца з выявы прысутных евангелістаў і тытульных лістоў, што атрымалі амаль кананічны выгляд. Тэматычныя выявы «Евангелля Мугні» следуюць харанам і часта малююцца адзіна. Надалей такі тып мініяцюрнага выканання сустракаецца ў Саргіса Піцака і прадстаўнікоў Гладзорскай школы.

З-за візантыйскай і сельджукскай агрэсіі многія армянскія царскія і нахарарскія дамы перасоўваліся ў заходнія правінцыі Арменіі, дзе ў цесным узаемадзеянні з візантыйскай культурай развівалася высокае мастацтва армянскай рукапіснай кнігі і мініяцюры («Евангелле Трапізона», «Евангелле Карса»). Тут візантыйскі ўплыў адзначаецца як у пластыку выяў, так і ў арнаментальных ілюстрацыях.

Упрыгожвання Евангелляў XII стагоддзі прасцейшыя, мініяцюр на біблейскія тэмы параўнальна малое. У гэты час канчаткова фармуецца тытульны ліст з адменнымі мініяцюрнымі арнаментамі. У другой палове XII стагоддзя фармуецца мастацтва ілюстрацыі танаканаў (адмысловыя царкоўныя складанкі і да т.п.). У гэтых буйных манускрыптах тэкст пачынаецца з выявы выявы героя ці аўтара «Жыцця», галоўнай ілюстраванай літарай і глхазардам. Некаторыя рукапісы XII стагоддзя сваімі багатымі ілюстрацыям злучаны са школай кілікійскай армянскай мініяцюры.

Шэдэўрам армянскай мініяцюры XII стагоддзя лічыцца «Нарэк» 1173 года з чатырма партрэтамі Грыгара Нарэкацы

Як адзначае адзін з найбуйнейшых спецыялістаў старажытнай іканаграфіі і мініяцюры В. М. Лазараў, нягледзячы на стасункі з візантыйскай і сірыйскай культурай грунтам стылю армянскай мініяцюры заўсёды з'яўлялася мясцовая мастацкая традыцыя[6].

Галерэя, IX—XII стагоддзі правіць

XIII—XVII стагоддзі правіць

Кароткі гістарычны нарыс. правіць

 
Давід Анахт, рукапіс 1280 года.

Новае адраджэнне мініяцюрнага малярства Арменіі плануецца з першай паловы XIII стагоддзя (да мангольскіх заваяванняў) і з апошняй чвэрці таго ж стагоддзя (мініяцюрныя школы Гладзора і Васпуракана). Адзін з найболей значных рукапісаў гэтага часу «Мшо чарынтыр» створаны ў 1200—1202 гадах Варданам Карнецы і Сцяпанасам. Дасягненні арнаментальнага мастацтва XII стагоддзя тут выяўлены ў найбольшай дасканаласці. У першай палове XIII стагоддзя буйным цэнтрам мастацтва рукапіснай кнігі робіцца Ані. Тут было створана «Евангелле Ахпата» (1211 г.), у якім захавалася тэматычная мініяцюра «Уваход Хрыста ў Іерусалім». У гэты час жыў мініяцюрыст Ігнаціяс, працы якога (14 сюжэтных ліставых мініяцюр) адрозніваюцца лінейным стылем, празрыстасцю колераў і адценняў. Рукапіс з Ісфахана ўтрымвае 14 сюжэтных мініяцюр, якія адрозніваюцца эмацыйнай выразнасцю персанажаў, асабліва жаночых. У «Евангеллі перакладнікаў» 1232 года персанажы адрозніваюцца драматызмам, колеравыя адценні напружаны. З 1224—1261 гадоў вядомыя каштоўныя княскія рукапісы з Хачэна (Нагорны Карабах), якія сваім мастацкім выкананнем блізкія Евангеллям Ігнаціяса і Ахпата. Сваёй раскошай і мастацкімі асаблівасцямі адрозніваецца «Евангелле Ерзнка» 1269 года. Майстры мініяцюрнай школы Гладзора канца XIII-га, сярэдзіны XIV стагоддзя Маціёс, Мамік, Тарос Таранацы, Аваг, адрозніваюцца мастацкім стылем, і кожны адмыслова носіць уплыў кілікійскай мініяцюрнай школы. Мамік, быўшы таксама архітэктарам і скульптарам, стварыў адмысловыя мініяцюрныя тыпажы, намаляваўшы персанажаў больш шматплана, чым прадстаўнікі кілікійскай школы. Ужо ў 1320-гг. Саргіс Піцак адраджае ўсе віды тэматычнай мініяцюры, яго творчасць характарызуюць сіметрычныя кампазіцыі, плоскасцевы геаметрызаваны стыль і г.д.. Тарос Таранацы ў сваіх харанах і ілюстрацыях тытульных лістоў укараняў незвычайныя, мелыя найстаражытнейшыя мастацкія карані арнаментальныя матывы. У яго мініяцюрах горы і рэкі «рухомыя», поўныя ўнутранага жыцця, твары людзей намаляваны лірычна. Вельмі напружаным намаляваў унутраны свет сваіх герояў мініяцюрыста Аваг, які працягнуў некаторыя традыцыі кілікійскай школы 70—80-гг XIII стагоддзя. Найранейшыя армянскія мініяцюры са свецкім утрыманнем пішуцца, галоўным чынам, з XIII стагоддзя[4]. Працяг традыцыі гладзорскай мініяцюрнай школы адзначаецца ў Тацеве, дзе Грэгар Татэвацы пісаў таксама тлумачэнне да малюнкаў харанаў, а ў 1378 годзе сам ілюстраваў адно Евангелле. У ім захаваны мастацкія тыпажы Тараса Таранацы, аднак менш выразныя.

 
Мініяцюра, XIII стагоддзе, Кілікія.

З уторай палове XIV стагоддзя, у звязку з стратай армянскім народам нацыянальнай дзяржаўнасці, армянская культура часова развіваецца больш у дыяспары — Італія, Крым, Канстанцінопаль і г.д.. У самай Арменіі каштоўныя рукапісы працягвалі стварацца ў Сюніку і Бардзр Айку (Высокая Арменія). У апошнім асабліва заўважаецца ўплыў візантыйскага «палеа лагічнага» майстэрства. Мініяцюрныя традыцыі Высокай Арменіі проста працягваюць армянскія мініяцюрысты Крыма — Грэгар Сукіясанц, Нацер і яго сын Аветыс, Нігагаяс Цахкарар і іншыя. У Сярэднявеччы былі створаны асаблівыя кіраўніцтвы па выяўленчым мастацтве — «Паткерусуйцы». Найстаражытнейшая з захаваных рукапісаў — «Паткерусуйц» ставіцца да XV—XVI стст.[9]. Сярод армянскіх мініяцюрыстаў эпохі адрозніваецца таксама Акоп Джугаеци (XVI—пачатак XVII стагоддзя), які паводле версіі некаторых гісторыкаў лічыцца апошнім буйным армянскім мініяцюрыстам. Узнікненне армянскага друкарства і станковага малярства мелі негатыўную ролю для далейшага развіцця сярэднявечнай мініяцюры.

Кілікійская школа правіць

Гл. таксама: Кілікійская армянская дзяржава
 
Мініяцюра, 1260 год.

Армянская мініяцюра і кніжнае мастацтва XIII стагоддзя найбольшага развіцця дасягае ў Кілікіі[1]. Кілікійксая школа была сфармавана ў XII стагоддзі, праіснаваўшы да 80-гг. XIV стагоддзя. У гэты перыяд у грачтунах Дразарка, Скеўры, Акна, Грнера, Бардзраберда працавалі таленавітыя мастакі Грэгар Млічэцы, Кастандзін, Вардан, Кіракас, Аванес, Тарос Раслін, Грэгар Піцак, Саргіс Піцак, Аванес Аркаехбайр. Найстаражытнейшыя рукапісы гэтай школы галоўным чынам з Дразарка. З другой паловы XII стагоддзя адзін з цэнтраў кілікійскай школы мініяцюры робіцца Скеўра, дзе былі фармаваны яго асноўныя прынцыпы. Вядомыя імёны трох мініяцюрыстаў са Скеўры — гэта Вардан, Кастандзін і Грэгар Млічэцы. Вядомы рукапіс Млічэцы — «Кніга скрушных спеваў» Нарэкацы, ілюстраваная ў 1173 годзе. Да 1193 года ставіцца Львоўскае Евангелле (у армянскай традыцыі — «Евангелле Скеўры») таго ж мініяцюрыста. У апошняй працы ўжо больш адчувальныя новыя характэрныя рысы кілікійскай армянскай мініяцюры. Гэта школа зноў адрадзілася пасля кіравання Хетума I-га, у другой палове XIII стагоддзя, чаму папярэднічаў параўнальны заняпад першай паловы таго стагоддзя.

Пачатак развіцця грчатунаў Ромклы адносіцца да 60-гг. XII стагоддзя. Найстаражытнейшы ілюстраваны рукапіс з Ромклы — Евангелле 1166 года. Горад Ромкла робіцца цэнтрам развіцця кілікійскай школы мініяцюры ў другой палове XIII стагоддзя. Гэта развіццё цесна злучана з дзейнасцю каталікоса Кастандзіна I Бардзрабердцы. Першы майстар гэтай школы — Кіракас. Большая частка рукапісаў Ромкла (у тым ліку Тароса Расліна) была створана на заказ кілікійскага каталікоса. Разам з Кіракасам яшчэ адным майстрам мініяцюры 40—60-гг. XIII стагоддзя быў Аванес. Захаваліся значная колькасць рукапісаў невядомых мастакоў другой паловы стагоддзя. Хоць сістэма ілюстравання Евангелляў змянілася нязначна, істотна ўзбагаціўся іх тэматычны і арнаментальны ахоп. Тарос Раслін дае новыя іконаграфічныя пераводы евангелічным тэмам. Яго высокія класічныя працы ажыўляюцца тым, што мініяцюрыст скарыстаў рэальных тыпажаў і твараў для стварэння евангелічных выяў. Хараны і сцэны суправоджаны выявамі біблейскіх прарокаў. Рослін развівае колер да найтанчэйшых адценняў, выкарыстоўвае багатыя празрыстыя тоны, надае персанажам незвычайную натуральнасць. Тарос Раслін і наступныя прадстаўнікі кілікійскай прыдворнай школы шмат у чым апярэдзілі італьянскую трэчэнта XIV стагоддзя. У «Евангеллі царыцы Кран» (1272 г.), «Евангеллі прынца Васака», «Лекцыянарый Хетума II» (1286 г.) і іншых працах 1280-гг. аўтар сінтэзаваў выяўленчыя метады армянскай і іншых культур. Мастакі таго часу развіваюць стыль Расліна ўбок некаторай драматызацыі выяў. Бліскучымі ўзорамі біблейскай ілюстрацыі з'яўляюцца Бібліі школы Аванеса Аркаехбайра 1263—1266 і 1270 гадоў, а таксама «Біблія цара Гетума» 1295 года. Аднак у цэлым, пасля падання Ромкла (тут знаходзіўся пасад каталікоса) ў 1292 годзе, кілікійская мініяцюрная школа трывае заняпад, тэматычныя мініяцюры амаль не ствараюцца.

Галерэя, XIII—XV века правіць

  •  
    Мініяцюра Тароса Расліна, 1262 год
  •  
    Мініяцюра Саргіса Піцака, 1331 год
  •  
    Аванес Аркаехбайр, «Знішчэнне Пекла»
  •  
    Мініяцюра Грыгара, 1232 год
  •  
    Мініяцюра Тароса Расліна, 1266 год

Гладзорская школа правіць

 
Мініяцюра Тароса Таранацы, Гладзор, 1323 год.

Гладзорская школа мініяцюры[10][11] развівалася ў манастыры Гладзор у грачатуне Гладзорскага ўніверсітэта[12] з канца XIII-га да сярэдзіны XIV стагоддзя. У выніку мангольскіх нашэсцяў культурнае жыццё Арменіі перажывае часовы заняпад і толькі ў канцы XIII стагоддзя дзякуючы княскім дамам Сюніка Арбелян і Прашан атрымоўваецца зноў рэанімаваць творчае жыццё краіны[13]. Ужо ў пачатку XIV стагоддзя Сюнік з'яўляўся найважнейшым цэнтрам мастацкай творчасці Арменіі[14]. Гладзорская школа мініяцюры ахапляе 60-гадовы перыяд. Раннія прадстаўнікі гэтай школы Аванес і Матэвос (Евангелле, 1292[15]). Сярод бачных прадстаўнікоў — Мамік і Тарос Таранацы[16], пакінулі значны след у гісторыі армянскай сярэднявечнай культуры. Адна з лепшых прац апошняга — «Біблія Есаі Нчэцы», створана ў 1318 годзе[17]. Мініяцюрысту Аваку прыналежыць ілюстрацыя Евангеллі 1329 года[12]. У арнаментальных матывах, быўшы пад моцным уплывам кілікійскай школы, мастакі Гладзора ў многіх элементах выяўляюць значную самастойнасць стылю. Адной з асаблівасцей гэтай школы — адмысловая палітра колеру. Тут сустракаюцца майстэрскія мастацкія рашэнні, у прыватнасці ўнікальны сінтэз чорнага і залацістага колераў. Традыцыі кілікійскай мініяцюры ў Гладзоры былі развіты адмыслова, прылягаючы таксама да прагрэсіўнага «палеа лагічнага» мастацтва таго часу. Характэрныя рысы гэтага развіцця больш за ўсё заўважныя ў другім этапе развіцця гладзорской школы мініяцюры, у працах малодшых майстроў. Надалей, традыцыі гладзорской школы працягнуліся таксама ў розных культурных цэнтрах сярэднявечнай Арменіі. Калі майстры Гладзора ўжыццявілі мастацкую апрацоўку і сінтэз розных мініяцюрных школ Арменіі, то некаторыя з іх простых вучняў пакінулі след у гісторыі армянскай мініяцюры толькі паўторам мастацкага стылю настаўнікаў. Гладзорская школа мініяцюры з'яўлялася той часткай сярэднявечнага армянскага кніжнага мастацтва, якое больш за ўсё насіла ўплыў манументальнага і іншых відаў мастацтваў (Мамік і Матевос былі таксама архітэктарамі і скульптарамі).

Васпураканская школа правіць

 
Закарыя Гнунецы, «Нараджэнне і глыбокая пашана вешчуноў», XVI стагоддзе.

Васпураканская школа мастацкай мініяцюры[18] з'яўлялася самым вялікай і даўгавечнай у гісторыі армянскай мініяцюры. Часам завецца Ванскай школай[19], ад назвы цэнтральнага горада Васпуракана, горада Ван. Рукапісы, асабліва XIII—XIV стагоддзяў, сваім мастацкім стылем процілеглыя традыцыям тонкай мастацкай школы Кілікіі. Тут пераважае прасцейшы стыль і лінейна-арнаментальны падыход. Мастацкі стыль больш архаічны, персанажы франтальныя. Першыя цэнтры гэтай школы фармаваліся на поўначы Васпуракана — Арчэш, Арцке, Беркры. У позным Сярэднявеччы плануюцца змены ў стылявых і вобразных падыходах мініяцюрыстаў. Бачныя майстры часу — Сімяон Арчышэцы, Хачэр, Авісан, Мелікседек, Вардан Арцкецы, Сцяпанас. Сярод асаблівасцей мініяцюрнай тэхнікі XIII—XIV стагоддзяў адзначаецца цікавасць да дэкаратыўна-плоскасцевых формаў. Мастакі-мініяцюрысты дасягаюць расчыненні тэмы, унутранага драматызму як артыстызмам рыскі і колеру, так і кароткімі і яснымі формамі, аж да выкарыстання семантычных і сімвалічных знакаў. Першачарговае месца даецца адной з асаблівасцей сярэднявечнага мастацтва — рознамаштабнасці. Васпураканская школа мініяцюры сваім мастацкім і стылявым адзінствам у цэлым носіць рэлігійна-дагматычны характар, значна напоўненае мясцовым нацыянальным «мастацкім фальклорам». Адраджэннем гэтай школы лічыцца прамежак ад 40—50-гг. XIV стагоддзя да XVI стагоддзя ўлучна. Бурна развіваюцца такія цэнтры рукапіснага мастацтва, як Абак, Ахтамар, Мецоп, Лім, Вастан, Вараг, Хлат, Ван, і г.д.. У гэты перыяд быў фармаваны асаблівы стыль гэтай школы. Адным з першых майстроў школы робіцца Кіракас Агбакецы, яму вынікае Закарыя Ахтамарцы. Вялікай папулярнасці дасягаюць мініяцюрысты Вастана, сярод якіх найболей бачны майстар Тарун Цахкох. Яго паслядоўнікі — Туман, Сабаках, Грыгар Хлатэцы, Аствацатур Абега і інш.. Адзін з буйных цэнтраў гэтай школы быў Хзан, дзе захаваліся свае асаблівыя традыцыі да самага канца XVI стагоддзя. Тут чынілі таленавітыя мініяцюрысты Рстакес, Аванес Хізанцы, Мкрціч (40—70-гг. XV ст.), Аванес (XV ст.), Хачатур (XV ст.) і інш. Дзейнасць мастакоў Багеша (і ўскрайкавых культурных цэнтраў) пачынаецца параўнальна позна — XVI—XVII стст.. Характэрныя рысы васпураканской школы мініяцюры больш выяўлены ў лепшых працах другой паловы XIV стагоддзя і XV стагоддзі ў цэлым. Гэты стыль моцна адрозніваецца дэкаратыўна-арнаментальным абліччам. З канца XV-га — пачатку XVI стагоддзя традыцыйны стыль школы пачынае змяняцца. Асобныя мастакі (Мінас, Ісраэль Ярэц, Карапет Беркрецы, Карапет Ахтамарцы (XV у.), Закарыя Гнунецы, Вардан Багішчэцы, Хачатур Хізанцы (XVI ст.) яшчэ захоўвалі дух і мысленне сярэднявечнай армянскай мініяцюры, аднак ужо з XVII стагоддзя пад уплывам асабліва еўрапейскай кніжнай ілюстрацыі стыль і мастацкае мысленне значна змяняюцца. У той ці іншай ступені дзейнасць васпураканская школа працягнулася да XVIII стагоддзя.

Тацеўская школа правіць

 
Мініяцюра Грэгара Татэвацы, 1378 год.

Дзеяла ў Тацеўскім універсітэце ў вобласці Сюнік, якія сталі тады найважнейшыым цэнтрам мастацкай творчасці Арменіі[14]. Паводле гістарычных крыніц у Тацеве выкладалася мастацтва майстэрства і кніжнай ілюстрацыі[20]. Захаваліся параўнальна малалікія, але каштоўныя мініяцюры гэтай школы XIV—XV стагоддзяў[10][21] (у Тацеве мініяцюрная школа існавала ўжо ў IX стагоддзі[6]). Тут працягнуты лепшыя традыцыі гладзорскай школы мініяцюры[12]. Адзін з прадстаўнікоў тацеўскай школы — Грыгар Татэвацы, які ў 1378 годзе ілюстраваў Евангелле[22]. Апошні ў сваіх працах шматкроць разглядае пытанні эстэтыкі, прынцыпы якіх сам ужываў у сваіх мастацкіх працах[20]. Майстэрства Татэвацы выяўляецца ўнікальнай палітрай, дзе пераважаюць ярка-чырвоны і сінія колеры спалучаныя з карычневымі і жоўтымі адценнямі. Яго твор адрозніваецца манументальнасцю і захаванасцю прапорцый фігур. Твары людзей выкананы вельмі тонка і выразна[20]. Адзін з лепшых майстроў пачатку XV стагоддзя — Айрапет (згадваецца таксама імем Нагаш Айрапет). Захавалася частка ілюстраванага ім Евангелля 1407 года[23]. Захавалася таксама «Айсмавурк» Айрапета[24]. Шматкаляровыя малюнкі мастака — спелыя тварэнні мініяцюрнага мастацтва, адрозніваюцца маляўнічасцю адценняў і вытанчанасцю. У канцы XV стагоддзя ў Тацеве дзеяў мініяцюрыст Абраам. Развіваючы традыцыі Тацеўскай і Гладзорскіх школы мініяцюры ён насіў уплыў творчасці Тароса Таранацы. У Тацеве былі ілюстраваны таксама рукапісы без тэматычных мініяцюр. Тацеўская школа мініяцюры праіснавала каля 50 гадоў, пакінуўшы значны след у гісторыі армянскай мініяцюры.

Галерэя, XV—XVII стагоддзі правіць

Крымская армянская мініяцюра правіць

 
Мініяцюра Грэгара Сукіясанц, Сурхат, 1332 год.

Пасля паслаблення і распаду армянскай дзяржаўнасці, Крым робіцца адным з цэнтраў развіцця армянскай культуры[25]. У армянскіх цэрквах і манастырах Крыма былі напісаны і ілюстраваны сотні рукапісаў (паводле некаторых дадзеных да 500[25]), з якіх 300 цяпер захоўваюцца ў Матэнадаране. У мастакоў крымскай школы армянскай мініяцюры[2] ярка заўважныя ўсе асновы і традыцыі мініяцюрнага мастацтва Арменіі (асаблівы ўплыў зрабіла кілікійская школа, а таксама традыцыі мастацкай мініяцюры Байбурт-Эрзурумскай вобласці[25]). Армянскія мініяцюрысты ствараюць высокапрафесійнае мастацтва, скарыстаючы адмысловыя спалучэнні рыскі і шматкаляровасці. Класічны залацісты фон, часта замяняўся цёмна-сінім, што здраджвала мініяцюрам асаблівую выразнасць і неспасціжнасць. Найболей важнымі цэнтрамі армянскага кніжнага мастацтва з'яўляліся Кафа (цяпер Феадосія) і Сурхат (цяпер Стары Крым). Тут чынілі Грэгар Сукіясанц, Аракел, Аветыс, Сцяпанас і інш.. Пасля захопу татарамі Крыма ў XV стагоддзі, армянскае культурнае жыццё перажывае некаторы заняпад. Новы росквіт армянскага мініяцюрнага мастацтва плануецца з XVII стагоддзя. Сярод найболей вядомых майстроў эпохі былі Нагаш Эолу, Нікагаяс Цахкарар, Хаспет, і інш.

Зноскі

  1. ↑ а б S. Der Nersessian, S. Agémian. Miniature painting in the Armenian Kingdom of Cilicia from the twelfth to the fourteenth century. — Dumbarton Oaks, 1993. — Т. 1. — ISBN 0884022021, 9780884022022.
  2. ↑ а б Корхмазян Э.М. Армянская миниатюра Крыма (ХIV-ХVII вв.). — Ер., 1978.
  3. ↑ а б в г д е ё ж С. С. Манукян. Армения // Православная энциклопедия. — м: 2001. — Т. 3. — С. 286-322.
  4. ↑ а б Dickran Kouymjian. The arts of Armenia. — Lisbon, 1992. Архівавана 15 верасня 2008.
  5. ↑ M. Chahin. The kingdom of Armenia. — 2-е изд. — Routledge, 2001. — С. 269.
  6. ↑ а б в г д е ё Лазарев В. Н. VI. 10. Искусство Армении // История византийской живописи. — М.: Искусство, 1986.
  7. ↑ Венецианское собрание, № 887
  8. ↑ Матенадаран, № 4804
  9. ↑ А. Мирзоян. Армянская миниатюра : Альбом. — Ер.: 1987. Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016.
  10. ↑ а б Richard G. Hovannisian. The Armenian people from ancient to modern times: the fifteenth century to the twentieth century. — Palgrave Macmillan, 1997. — Т. 1. — С. 43—44. — ISBN 0312101686, 9780312101688.
  11. ↑ Аветисян А.Н. Гладзорская школа армянской миниатюры. — Ер., 1971. (арм.)
  12. ↑ а б в А. Ю. Казарян. Вайоц-Дзор // Православная энциклопедия. — м: 2003. — Т. 6. — С. 498-499.
  13. ↑ Thomas F. Mathews, Alice Taylor, J. Paul Getty Museum. The Armenian Gospels of Gladzor: the life of Christ illuminated. — Getty Publications, 2001. — С. 27.:«When the Orbelians served under the Mongols, Siunik' was a refuge where Armenian culture flourished.»
  14. ↑ а б Thomas F. Mathews, Roger S. Wieck. Treasures in Heaven: Armenian Illuminated Manuscripts. — Pierpont Morgan Library, 1994. — С. 91.:«The most important artistic centers of early-fourteenth-century Armenia were in Siwnik', a mountainous area extending south and east of the central Armenian plateau of Ayrarat.»
  15. ↑ Thomas F. Mathews, Alice Taylor, J. Paul Getty Museum. The Armenian Gospels of Gladzor: the life of Christ illuminated. — 2001. — С. 18. — ISBN 0892366265, 9780892366262.
  16. ↑ The Bible MS206
  17. ↑ Эмма Корхмазян. Самобытные армянские художники XIII—XIV веков. Торос Таронаци Архівавана 17 чэрвеня 2013.
  18. ↑ Закарян Л. Д. Из истории Васпураканской миниатюры. — Ер., 1980.
  19. ↑ Всемирная история. Энциклопедия. Глава XXXVII. 3. — М., 1957. — Т. 3.
  20. ↑ а б в Армянская советская энциклопедия. — Т. 11. — С. 542—543. (арм.)
  21. ↑ Marshall Cavendish. World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa. — Marshall Cavendish, 2006. — С. 770.
  22. ↑ A. Mirzoyan. Armenian miniature. — Er.: 1987. Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016.:" Grigor Tatevatsi began his work as a scribe. Numerous manuscripts have survived with colophons written by him. However, his name as an illuminator is mentioned only once, in the Gospel illustrated at the Tatev Monastery in the year 1378. […] The colophons surviving, as well as general features of the miniatures created in 1378 served as the basis for art historians to make the statement that; all the miniatures made that year had been done by one and the same master, Grigor Tatevatsi. "
  23. ↑ Матенадаран, № 923
  24. ↑ Матенадаран, № 7361
  25. ↑ а б в Richard G. Hovannisian. The Armenian people from ancient to modern times: the fifteenth century to the twentieth century. — Palgrave Macmillan, 1997. — Т. 1. — С. 57. — ISBN 0312101686, 9780312101688.

Літаратура правіць

  • Weitzmann K. Die Armenische Buchmalerei des X und beginneden XI Jh. Bamberg, 1933
  • Der-Nersessian S. Manuscrits arméniens illustres des XIIe, XIIIe et XIVe siècles de la bibliothèque des Peres Mekhitharistes de Venise. P., 1937. 2 vol.
  • Der-Nersessian S. The Chester Beatty Library: A Catalogue of the Armenian Manuscripts. Dublin, 1958. 2 vol.
  • Der-Nersessian S. Armenian Manuscripts in the Freer Gallery of Art. Wash., 1963
  • Der-Nersessian S. Armenian Manuscripts in the Walters Art Gallery. Baltimore, 1973
  • Der-Nersessian S. La miniature arménienne ou XIIIе siècle: Le grand Arménie et les miniatures actualisées de Margare // Archeologia. Brux., 1979. N 126. janv. P. 20-22
  • Djanachian P. M. Miniatures arméniennes . Venise, 1970
  • Sanjian A. K. A Catalogue of Medieval Armenian Manuscripts in the United States. Berkely, 1976
  • Buschhausen H., Buschhausen Hel. Armenische Handschriften der Mechitharisten Congregation in Wien. Wien, 1981
  • Narkiss B. Armenian Art Treasures of Ierusalem. Jerusalem, 1979
  • Thierry M., Donabedian P. Les arts Arméniens. P., 1987
  • Mathews T. F., Sanjian A. K. Armenian Gospel Iconography: The Tradition of the Glajor Gospel. Wash., 1991
  • Mathews T. F., Wieck R. Treasures in Heaven, Armenian Illuminated Manuscripts. N. Y., 1994
  • Kévorkian R. H., Ter-Stépanian A. Manuscrits arméniens de la Bibliothèque Nationale de France: Catalogue. P., 1998
  • Дрампян Р. Армянская миниатюра и книжное искусство // Очерки по истории искусства Армении. М.; Л., 1939
  • Дурново Л. А. Очерки изобразительного искусства средневековой Армении. М., 1979
  • Измайлова Т. А. Армянская миниатюра XI в. М., 1979
  • Казарян В., Манукян С. Матенадаран. Армянская рукописная книга VI—XIV веков. М., 1991. Т. 1

Гл. таксама правіць

  Армянская мініяцюра на Вікісховішчы

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Армянская_мініяцюра&oldid=4599332"