Армянскі алфавіт
Армянскі алфавіт — алфавіт армянскай мовы.
Сістэма армянскага пісьма была створаная каля 406 года епіскапам Месропам Маштоцам. Узнікненне яе было выклікана распаўсюджаннем хрысціянства (прынята армянамі ў 301 годзе) і неабходнасцю мець богаслужэбную літаратуру на армянскай мове.
Армянскае пісьмо мае фанематычны характар. Першапачаткова алфавіт складаўся з 36 знакаў (кожны абазначаў асобную фанему), у XII ст. дапоўнены 2 новымі літарамі. У такім складзе выкарыстоўваецца для перадачы сучаснай армянскай мовы. Да пераходу на арабскія лічбы літары мелі і лічбавае значэнне (гл. Армянская сістэма злічэння).
Кірунак пісьма злева направа, літарныя знакі запісваліся асобна.
| Літара | Назва літары | Вымаўленне (МФА) | Транслітарацыя | Лічбавае значэнне | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Трад. арфаграфія |
Рэфарм. арфаграфія |
Вымаўленне | Класічнае | Усходняе | Заходняе | Класічная | ISO 9985 | ||||
| Класічнае | Усходняе | Заходняе | |||||||||
| Ա ա | այբ | [aɪb] | [aɪpʰ] | [ɑ] | a | 1 | |||||
| Բ բ | բեն | [bɛn] | [pʰɛn] | [b] | [pʰ] | b | 2 | ||||
| Գ գ | գիմ | [gim] | [kʰim] | [g] | [kʰ] | g | 3 | ||||
| Դ դ | դա | [dɑ] | [tʰɑ] | [d] | [tʰ] | d | 4 | ||||
| Ե ե | եչ | [jɛtʃʰ] | [ɛ], у пачатку слова [jɛ]1 | e | 5 | ||||||
| Զ զ | զա | [zɑ] | [z] | z | 6 | ||||||
| Է է | է | [ɛː] | [ɛ] | [ɛː] | [ɛ] | ē | ê | 7 | |||
| Ը ը | ըթ | [ətʰ] | [ə] | ə | ë | 8 | |||||
| Թ թ | թօ | թո | [tʰo] | [tʰ] | t‘ | 9 | |||||
| Ժ ժ | ժէ | ժե | [ʒɛː] | [ʒɛ] | [ʒ] | ž | 10 | ||||
| Ի ի | ինի | [ini] | [i] | i | 20 | ||||||
| Լ լ | լիւն | լյուն | [lʏn]² | [l] | l | 30 | |||||
| Խ խ | խէ | խե | [χɛː] | [χɛ] | [χ] | x | 40 | ||||
| Ծ ծ | ծա | [tsɑ] | [tsʼɑ] | [dzɑ] | [ts] | [tsʼ] | [dz] | c | ç | 50 | |
| Կ կ | կեն | [kɛn] | [kʼɛn] | [gɛn] | [k] | [kʼ] | [g] | k | 60 | ||
| Հ հ | հօ | հո | [ho] | [h] | h | 70 | |||||
| Ձ ձ | ձա | [dzɑ] | [tsʰɑ] | [dz] | [tsʰ] | j | 80 | ||||
| Ղ ղ | ղատ | [ɫɑt] | [ʁɑtʼ] | [ʁɑd] | [l], or [ɫ] | [ʁ] | ł | ġ | 90 | ||
| Ճ ճ | ճէ | ճե | [tʃɛː] | [tʃʼɛ] | [ʤɛ] | [tʃ] | [tʃʼ] | [ʤ] | č | č̣ | 100 |
| Մ մ | մեն | [mɛn] | [m] | m | 200 | ||||||
| Յ յ | յի | հի | [ji] | [hi] | [j] | [h]³, [j] | y | 300 | |||
| Ն ն | նու | [nu] | [n], [ŋ] | n | 400 | ||||||
| Շ շ | շա | [ʃɑ] | [ʃ] | š | 500 | ||||||
| Ո ո | ո | [o] | [vo] | [o], у пачатку слова [vo]4 | o | 600 | |||||
| Չ չ | չա | [tʃʰɑ] | [tʃʰ] | č‘ | č | 700 | |||||
| Պ պ | պէ | պե | [pɛː] | [pʼɛ] | [bɛ] | [p] | [pʼ] | [b] | p | 800 | |
| Ջ ջ | ջէ | ջե | [ʤɛː] | [ʤɛ] | [tʃʰɛ] | [ʤ] | [tʃʰ] | ǰ | 900 | ||
| Ռ ռ | ռա | [rɑ] | [ɾɑ] | [r] | [ɾ] | r̄ | ṙ | 1000 | |||
| Ս ս | սէ | սե | [sɛː] | [sɛ] | [s] | s | 2000 | ||||
| Վ վ | վեւ | վեվ | [vɛv] | [v], [ʋ] | v | 3000 | |||||
| Տ տ | տիւն | տյուն | [tʏn] | [tʼʏn]5 | [dʏn] | [t] | [tʼ] | [d] | t | 4000 | |
| Ր ր | րէ | րե | [ɹɛː] | [ɾɛ]6 | [ɾɛ] | [ɹ] | [ɾ] | r | 5000 | ||
| Ց ց | ցօ | ցո | [tsʰo] | [tsʰ] | c‘ | 6000 | |||||
| Ւ ւ | հիւն | վյուն | [hʏn] | [w] | [v]8 | u | 7000 | ||||
| Փ փ | փիւր | փյուր | [pʰʏɹ]9 | [pʰʏɾ] | [pʰ] | p‘ | 8000 | ||||
| Ք ք | քէ | քե | [kʰɛː] | [kʰɛ] | [kʰ] | k‘ | 9000 | ||||
| Եվ և | և | և | [ev] | [ev] | [ev] | [ev] | [ev] | ev | ev | - | |
| Օ օ | օ | [o] | [o] | ô | ò | - | |||||
| Ֆ ֆ | ֆէ | ֆե | [fɛː] | [fɛ] | [f] | f | - | ||||
| Літара | Трад. арфаграфія |
Рэфарм. арфаграфія |
Класічнае | Усходняе | Заходняе | Класічнае | Усходняе | Заходняе | Класічная | ISO 9985 | Лічбавае значэнне |
| Вымаўленне | |||||||||||
| Назва літары | Вымаўленне (МФА) | Транслітарацыя | |||||||||
У якасці вытокаў армянскага пісьма разглядаецца грэчаска-візантыйскае, сірыйскае і арамейскае пісьмо, аднак адназначнага рашэння гэтае спрэчнае пытанне не знайшло.
Літаратура правіць
- А. Кожынава. Армянскае пісьмо // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).