Арыянская спрэчка
Арыянская спрэчка — асноўны ўнутрыцаркоўны канфлікт IV стагоддзя, самы драматычны з усіх перанесеных хрысціянскай царквой да таго часу[1].
Прычынай рознагалоссяў стала розніца ў хрысталагічных гледжаннях александрыйскага прэсвітара Арыя і яго прыхільнікаў, якія стаялі на антытрынітарных пазіцыях, якія не прынялі рашэння Першага Нікейскага сабора з аднаго боку, і тых царкоўных дзеячаў, хто рашэнне гэтага сабора прыняў, з іншага. Кожны з бакоў канфлікту лічыў свой пункт гледжання адлюстраваннем «праваслаўнага» погляду царквы на разгляданае пытанне і асуджаў процілеглы на шматлікіх саборах. Больш таго, у гэты перыяд, калі шляхам спроб і памылак фармавалася само паняцце «праваслаўе», практычна кожны, уключаючы Пап і патрыярхаў, змяняў свой пункт гледжання[2]. У XXI стагоддзі праваслаўная і каталіцкая цэрквы лічаць погляды Арыя і яго паслядоўнікаў ерэтычнымі[заўв 1], адпаведна, у гістарычнай літаратуры тэрмін «праваслаўныя»[заўв 2], нягледзячы на некаторы анахранізм, ужываецца да яго праціўнікаў.
Спачатку Арый быў асуджаны епіскапам Александрыі Аляксандрам, а затым у 325 годзе на Першым Нікейскім саборы, на якім александрыйскі дыякан Апанас узначаліў праваслаўную партыю. Гэты сабор, праведзены пры падтрымцы імператара Канстанціна Вялікага, пастанавіў лічыць Ісуса Хрыста «адзінасутным» Богу Айцу, выкарыстоўваўшы для гэтага слова стар.-грэч.: όμοούσίος. Выкарыстанне гэтага тэрміна, які раней шырока не ўжываўся, выклікала апазіцыю сярод кансерватыўна настроеных тэолагаў усходняй часткі Рымскай імперыі. Хоць Арый быў адпраўлены ў ссылку, арыянства засталося ўплывовай сілай, паколькі ўжо ў 328 годзе імператар змяніў сваю пазіцыю і дазволіў Арыю вярнуцца. Затым на працягу некалькіх гадоў шматлікія епіскапы-прыхільнікі рашэнняў, прынятых Нікейскім саборам, пад рознымі падставамі былі асуджаны і адпраўлены ў выгнанне. Сам Канстанцін фармальна не адмовіўся ад Нікейскага сімвала веры, але перад сваёй смерцю ў 337 годзе прыняў хрышчэнне ад епіскапа-арыяніна.
У кіраванне сына Канстанціна Канстанцыя II (337—361) арыянства атрымала падтрымку дзяржавы. У яго кіраванне рэлігійная палітыка стала сродкам палітычнай барацьбы, з прычыны таго, што яго брат Канстант (337—350), які кіраваў Заходняй часткай імперыі, падтрымліваў «нікейскую» партыю. У адбыўся 343 годзе Сардыкійскі сабор, які не прывёў да вырашэння канфлікту і прадэманстраваў, наколькі складанай стала праблема. Кульмінацыяй супрацьстаяння стала прыняцце арыянскай II сірмійскай формулы, падпісанай у тым ліку Осіем Кардубскім і Папам Рымскім Ліберыем, якія раней займалі непрымірыма-праваслаўныя пазіцыі, што аказала дэмаралізуючы эфект на «нікейцаў».
Апошнім рымскім імператарам, якія падтрымліваў арыянства, быў Валент II (364—378). Пасля яго смерці люты прыхільнік Нікейскага сімвала Феадосій I падтрымаў у 381 годзе Першы Канстанцінопальскі сабор, які канчаткова асудзіў арыянства як ерась.
Заўвагі правіць
- Каментарыі
- ↑ У старажытнай царквы пад «ерассю» разумеліся галоўным чынам гнастычныя вучэнні. Пачынаючы з Першага Нікейскага сабора ерэтычным пачынаюць называць вучэнне, асуджанае ўсяленскім саборам[3].
- ↑ Пар. «Як нам варта зваць гэтыя „артадаксальныя“ погляды ў той перыяд, калі яны яшчэ не былі пераважным меркаваннем усіх хрысціян? Верагодна, што найлепш ім падыдзе назва „протаартадаксальныя“[4]».
- Крыніцы
- ↑ Williams 2002, p. 1.
- ↑ Hanson 1989.
- ↑ Лупандин 2002.
- ↑ Эрман 2009, с. 213.
Літаратура правіць
Першасныя крыніцы правіць
- Деяния Вселенских соборов, изданные в русском переводе при Казанской духовной академии. — 3 изд.. — Казань, 1910. — Т. I. — 402 с.
- Евсевий Памфил. Жизнь блаженного василевса Константина. — М.: Издательская группа Labarum, 1998.
- Созомен. Церковная исторія Эрмія Созомена Саламинскаго. — СПб., 1851. — 636 с.
- Феодорит, еп. Кирский. Церковная история. — М.: Российская политическая энциклопедия; Православное товарищество «Колокол», 1993.
Даследаванні правіць
- на англійскай мове
- Arnold D. W. H. The Early Episcopal Career of Athanasius of Alexandria. — London: University of Notre Dame Press, 1991. — 235 p. — ISBN 0-268-00925-2.
- Barnes T. D. Athanasius and Constantinus: Theology and Politics in the Constantinian Empire. — Harvard University Press, 2001. — 343 p. — ISBN 0-674-05067-3.
- Beckwith C. L. Hilary of Poitiers on the Trinity. — Oxford University Press, 2008. — 230 p. — (Oxford Early Chrisian Studies). — ISBN 978–0–19–955164–4.
- Deliyannis D. M. Ravenna in Late Antiquity. — Cambridge Univercity Press, 2010. — 464 p. — ISBN 978-0-511-83672-2.
- Gwatkin H. M. The Arian Controvercy. — 2nd ed. — London, 1914. — 176 p.
- Hanson R. P. C. The achievement of orthodoxy in the fourth century AD // The making of orthodoxy. Essays in honour of Henry Chadwick. — Cambridge Univercity Press, 1989. — С. 142—156. — ISBN 0 521 35188 X.
- Hanson R. P. C. The Search for the Christian Doctrine of God: The Arian Controversy, 318—381 A.D.. — New York: Continuum International Publishing Group, 2005. — 960 p. — ISBN 0-5670-3092-X.
- Williams R. Arius: heresy and tradition (англ.). — Grand Rapids, Michigan / Cambridge, U. K.: WILLIAM B EERDMAN Company, 2002. — 378 p. — ISBN 0-8028-4969-5.
- на рускай мове
- Лупандин И. Ересь(руск.) // Католическая энциклопедия. — М.: Изд-во францисканцев, 2002. — Т. I. — С. 1831—1833. — ISBN 5-89208-037-4.
- Эрман Б. Искажённые слова Иисуса. Кто когда и зачем правил Библию (руск.). — М.: Эксмо, 2009. — 320 с. — ISBN 978-5-699-36577-7.