Атыла
Аты́ла (лац.: Attila, грэч. Ἀττήλας, памёр 453) — правадыр гунаў з 434 па 453 год, што аб’яднаў пад сваёй уладай варварскія плямёны ад Рэйна да Паўночнага Прычарнамор’я.
| Атыла | ||||
|---|---|---|---|---|
 Атыла. Фрагмент фрэскі Дэлакруа, каля 1840 г. | ||||
|
||||
| Нараджэнне |
1 тысячагоддзе[1][2] |
|||
| Смерць |
453[3][4][…] |
|||
| Месца пахавання | Месца пахавання невядома | |||
| Бацька | Мундзук | |||
| Жонка | Kreka[d], Ildico[d] і Eskam's daughter[d] | |||
| Дзеці | Ellac[d], Dengizich[d] і Ernakh[d] | |||
| Веравызнанне | Язычніцтва | |||
| Дзейнасць | правадыр племені | |||
| Бітвы | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | ||||
Памяць пра правадыра гунаў захоўвалася на працягу стагоддзяў у вусновым германскім эпасе і перайшла ў скандынаўскія сагі. У ранніх паданнях германцаў, складзеных у эпоху Вялікага перасялення народаў, Атыла ў спісе вялікіх варварскіх правіцеляў ставіўся на першае месца наперадзе легендарных германскіх каралёў.
Паходжанне і прыход да ўлады правіць
Год і месца нараджэння Атылы засталіся невядомыя. Вельмі прыблізна яго ўзрост можна ацаніць на падставе сведчанняў відавочцы Прыска Панійскага, які ў 448 годзе даў апісанне Атылы як чалавека з барадой, толькі кранутай сівізною. Старэйшы сын Атылы, якога ён паслаў княжыць сярод акаціраў у 448 годзе, быў у такім узросце, што яму патрабаваўся апякун у асобе военачальніка Анегесія. Усё гэта дазваляе выказаць здагадку нараджэнне Атылы ў першым дзесяцігоддзі V стагоддзя. Сучасныя навукоўцы выказваюць розныя здагадкі па этымалогіі імя Атыла, знаходзячы карані ў зусім розных мовах.
Да 440-х гадоў гуны не дастаўлялі адмысловых клопатаў Заходняй і Усходняй Рымскай імперыі, выступаючы часцей як федэраты Заходняй імперыі супраць яе ворагаў-германцаў. Месца іх рассялення ў 420-я гады адзначана каля Паноніі[5], што прыкладна зараз знаходзіцца ў раёне сучаснай Венгрыі. Яны вандравалі за Дунаем на шырокіх прасторах паміж яго вусцем і Рэйнам, пакараючы мясцовыя варварскія плямёны.
Бацька Атылы Мундзук быў з царскага роду гунаў. Яго браты Актар (або Аптар) і Руа (Роас, Ругіла) былі правадырамі ў гунаў. Прыск згадвае таксама іх чацвёртага брата Аіварсія. Аб Мундзуке нічога не вядома, акрамя таго, што ён быў бацькам будучых правадыроў Атылы і Бледы. Аптар адзначаны ў «Царкоўнай гісторыі» Сакрата Схаластыка як правадыр гунаў, які ў 420-я гады змагаўся супраць бургундаў на Рэйне і памёр ад абжорства[6].
Найбольшую вядомасць у крыніцах атрымаў Руа. У 433 годзе Руа, якому Візантыя выплачвала штогадовую даніну ў 350 літры золатам, стаў пагражаць Візантыі скачаваннем мірнай дамовы з-за ўцекачоў, якія хаваліся ад гунаў на тэрыторыі імперыі[7]. У ходзе перамоўнага працэсу і лакальных набегаў Руа памёр.
У 434 годзе пляменнікі Руа Бледа і Атыла сталі правадырамі гунаў. Верагодна, Бледа быў старэйшым з братоў, бо «Гальская хроніка 452 года» паведамляе толькі яго імя як спадчынніка Руа[8]. Аднак Бледа нічым не праявіў сябе, у той час як гісторык Прыск у апісанні падзеяў заўсёды згадвае Атылу як правадыра, з якім імперыя была вымушана дамаўляцца. Працягнуўшы перамовы, пачатыя Руа, Атыла прымусіў візантыйскага імператара Феадосія Малодшага выплачваць штогадовую даніну ў падвойным памеры і наклаў іншыя цяжкія ўмовы захавання мір. Мірная дамова падтрымлівалася семгод, на працягу якіх гуны ваявалі супраць варварскіх плямёнаў за межамі Рымскай імперыі.
Адной з вядомых падзеяў стаў разгром гунамі адной з першых германскіх дзяржаў, Бургундскага каралеўства на Рэйне, у 437 годзе. Паводле Ідацыя, у выніку нашэсця загінула 20 тысяч бургундаў, а тым хто выжыў Заходняя Рымская імперыя падала для паселішча новыя землі ў Галіі на сярэдняй Роне, у вобласці сучаснай мяжы Францыі і Швейцарыі.
Дзеці правіць
Элак, Эмнетзур, Ултзіндур[9], Ірна (Эрнак), Дэнгізіх, Чаба[10] і інш.[11]
Гл. таксама правіць
Крыніцы правіць
- ↑ Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 8 сакавіка 2022.
- ↑ World History Encyclopedia — 2009. Праверана 8 сакавіка 2022.
- ↑ Seeck O. Attila // Kategorie:RE:Band II,2 — 1896. Праверана 8 сакавіка 2022.
- ↑ Encyclopædia Britannica Праверана 8 сакавіка 2022.
- ↑ Bury 1923, p. 271.
- ↑ Сакрат Схаластык. «Царкоўная гісторыя», 7.30
- ↑ Kallie Szczepanski.. Архіўная копія (англ.)(недаступная спасылка). about.com. Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2013. Праверана 2 лютага 2013.
- ↑ Herbert 1849, p. 333.
- ↑ Імёны пералічваюцца ў Іардана ў «Гетыцы»
- ↑ Homant Balint. Szekly\'liler. // Bulleten, 20. Ist. S. 601
- ↑ Творы скандынаўскага і германскага эпасу, такія як «Старэйшая эда» і «Песня пра Нібелунгаў», а таксама пазнейшыя сярэднявечныя сачыненні завуць імёны і іншых дзяцей Атылы (Атлі) — Шарпфэ, Ортэ, Эрпэ і Эйціл — аднак даказаць іх рэальнае існаванне не ўяўляецца магчымым (Dictionary of Medieval Heroes: Characters in Medieval Narrative Traditions ... - Willem Pieter Gerritsen, Anthony G. Van Melle, Tanis M. Guest).
Літаратура правіць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
- J. Heather, The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians, Oxford University Press US, 2006, ISBN 0-19-515954-3
- J. B. Bury, History of the Later Roman Empire, ch.9
- William Herbert. Attila: King of the Huns. — London, 1849.
- Иордан, «О происхождении и деяниях гетов».
- E. A. Thompson, Peter Heather, The Huns, Blackwell Publishing, 1999, ISBN 0-631-21443-7
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Атыла
