Вікіпедыя

Баі на Халхін-Голе

Баі на Халхін-Голе (манг.: Халхын голын байлдаан або манг.: Халхын голын дайн — «Халхін-Гольская вайна», яп.: ノモンハン事件 Номон-хан дзікэн) — неабвешчаны лакальны ўзброены канфлікт, які доўжыўся з вясны па восень 1939 года каля ракі Халхін-Гол на тэрыторыі Манголіі (прыкладна 900 км на ўсход ад Улан-Батара) недалёка ад мяжы з Маньчжоу-го паміж СССР, МНР з аднаго боку і Японскай імперыяй і Маньчжоу-го з іншага. Заключная бітва адбылася ў канцы жніўня і завяршылася поўным разгромам 23-й пяхотнай дывізіі 6-й асобнай арміі Японіі. Перамір’е паміж СССР і Японіяй было заключана 16 верасня 1939 года.

Баі на Халхін-Голе ў 1939 годзе
Асноўны канфлікт: Савецка-японскія памежныя канфлікты
Дата 11 мая — 16 верасня 1939
Месца Мангольска-маньчжурская мяжа
Прычына Спрэчка аб дэлімітацыі граніцы паміж Манголіяй і Маньчжоу-го
Вынік Перамога СССР і Манголіі
Праціўнікі
 СССР
 Манголія 		Сцяг Японскай імперыі Японская імперыя
 Маньчжоу-го
Камандуючыя
Сцяг СССР Р. М. Штэрн
Сцяг СССР М. У. Фякленка
(да 6 чэрвеня 1939)
Сцяг СССР Г. К. Жукаў (пасля 6 чэрвеня 1939)
Харлагійн Чайбалсан 		Сцяг Японскай імперыі Мітытара Камацубара
Сцяг Японскай імперыі Рухэй Агісу
Сцяг Японскай імперыі Кэнкіты Уэда
Маньчжоу-го Пу І
Сілы бакоў
да пачатку жніўня:[1]
57 000 чалавек
542 гарматы і мінамёты
2255 кулямётаў
498 танкаў
385 бронемашын
515 самалётаў[2] 		да пачатку жніўня:[1]
75 000 чалавек
500 гармат
182 танкі
700 самалётаў
Страты
9284[3] — 9703 забітых, памерлых і зніклых без весткі, 15 952 параненых і захварэлых[4]

253 танкі[5]
207 самалётаў[6]

Савецкія даныя: беззваротныя страты больш за 60 тыс. чал.(з іх японцы 20 тыс.)

Японскія даныя: забітымі 17 тыс. чал. (афіцыйна), да 45 тыс. чал. (незалежныя даследчыкі)[3][7][8], палоннымі 3 тыс. чал., параненымі каля 36 тыс. чал.
162 самалёты
(па савецкіх крыніцах — 660 самалётаў[6] і 2 аэрастата[9])

Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Японская пяхота перапраўляецца праз р. Халхін-Гол

У савецкай гістарыяграфіі гэтыя падзеі, як правіла, называюцца «ваенным канфліктам». Японскія гісторыкі лічаць, што гэта была сапраўдная лакальная вайна, прычым некаторыя аўтары называюць яе «Другой руска-японскай вайной» — па аналогіі з вайной 1904—1905 гг[10].

У японскай гістарыяграфіі тэрмін «Халхін-Гол» ужываецца толькі як назва ракі, а сам ваенны канфлікт называецца «інцыдэнтам каля Намон-Хана», па назве невялікага пасёлка ў гэтым раёне маньчжура-мангольскай граніцы.

Перадгісторыя канфлікту правіць

У 1932 годзе завяршылася акупацыя Маньчжурыі японскімі войскамі. На акупаванай тэрыторыі была створана марыянетачная дзяржава Маньчжоу-го, якую планавалася выкарыстоўваць як плацдарм для далейшай агрэсіі супраць Кітая, Манголіі і СССР[11][12].

Паводле меркавання савецкага боку, пачатак канфлікту паклалі патрабаванні японскага боку аб прызнанні ракі Халхін-Гол граніцай паміж Маньчжоу-го і Манголіяй, хоць мяжа праходзіла за 20-25 км на ўсход ад яе. Асноўнай прычынай такога патрабавання было жаданне забяспечыць бяспеку чыгункі Халун-Аршан — Ганьчжур, якая будавалася японцамі ў гэтым раёне ў абыход Вялікага Хінгана, да граніцы СССР у раёне Іркуцка і возера Байкал[13], з-за таго, што месцамі ад дарогі да мяжы было ўсяго два-тры кіламетры. Паводле слоў савецкага гісторыка М. Новікава, для абгрунтавання сваіх прэтэнзій японскімі картографамі былі сфабрыкаваны падробленыя карты з мяжой па Халхін-Голе і «выдадзены спецыяльны загад аб знішчэнні шэрагу аўтарытэтных даведкавых японскіх выданняў, на картах якіх прыводзілася правільная мяжа ў раёне ракі Халхін-Гол»[14], але расійскі гісторык К. Я. Чарэўка адзначае, што адміністрацыйная мяжа па рэчышчы Халхін-Гола была пазначана на карце, выдадзенай на аснове расійскіх тапаграфічных здымак 1906 г. і на фізічнай карце Знешняй Манголіі Генштаба Кітайскай рэспублікі 1918 года.[15]

У 1935 годзе пачаліся сутыкненні на мангола-маньчжурскай мяжы. Улетку таго ж года пачаліся перамовы паміж прадстаўнікамі Манголіі і Маньчжоу-го аб дэмаркацыі мяжы. Да восені перамовы зайшлі ў тупік.

12 сакавіка 1936 года паміж СССР і МНР быў падпісаны «Пратакол аб узаемадапамозе». З 1937 года ў адпаведнасці з гэтым пратаколам на тэрыторыі Манголіі былі разгорнуты часці Чырвонай Арміі ў выглядзе 57-га Асобага корпуса, якім паслядоўна камандавалі камдывы І. С. Конеў і М. У. Фякленка. Да мая 1939 года колькасць корпуса склала 5544 чал., у тым ліку 523 камандзіры і 996 малодшых камандзіраў.

Улетку 1938 года паміж савецкімі і японскімі войскамі каля возера Хасан адбыўся двухтыднёвы канфлікт, які скончыўся перамогай СССР.

У 1939 годзе пасля змены ў студзені японскага ўрада напружанасць на граніцы ўзмацнілася. Стаў высоўвацца лозунг пашырэння японскай імперыі «аж да Байкала». Пачасціліся напады японскіх войскаў на мангольскіх пагранічнікаў. У той жа час Японія вінаваціла Манголію ў наўмысным парушэнні граніц Маньчжурыі.

Ваенныя дзеянні правіць

Прыгранічныя правакацыі правіць

16 студзеня 1939 года ў раёне вышыні Намон-Хан-Бурд-Або група з 5 японскіх салдат з адлегласці каля 500 метраў абстраляла нарад з чатырох пагранічнікаў МНР.

17 студзеня на вышыні Намон-Хан-Бурд-Або 13 японскіх салдат напалі на нарад з трох пагранічнікаў МНР, захапіўшы ў палон начальніка заставы і параніўшы яшчэ аднаго салдата. 29 і 30 студзеня японскімі і баргутскімі кавалерыстамі былі прадпрыняты новыя спробы захапіць у палон вартаўнічыя нарады пагранічнікаў МНР. А ў лютым і сакавіку японцамі і баргутамі было здзейснена каля 30 нападаў на пагранічнікаў МНР[16].

Май правіць

Уначы 8 мая група японцаў колькасцю да ўзвода з ручным кулямётам паспрабавала скрытна заняць выспу пасярэдзіне рэкі Халхін-Гол, якая належала МНР, але пасля кароткай перастрэлкі з пагранічнікамі МНР адступіла, страціўшы 3 салдат забітымі і аднаго палонным (Такадзакі Ітыра з разведатрада 23-й пяхотнай дывізіі).

11 мая атрад японскай кавалерыі (да 300 чалавек з некалькімі кулямётамі) прасунуўся на 15 км углыб тэрыторыі МНР і атакаваў мангольскую памежную заставу на вышыні Намон-Хан-Бурд-Або. З падыходам да мяжы падмацавання японцы былі адціснуты на зыходную мяжу. Гэта падзея ўмоўна лічыцца пачаткам поўнамаштабнага ўзброенага канфлікту.

14 мая разведатрад 23-й японскай пяхотнай дывізіі (300 вершнікаў пры падтрымцы звяна з пяці лёгкіх пікіруючых бамбардзіроўшчыкаў) атакаваў 7-ю памежную заставу МНР і заняў вышыню Дунгур-Або. 15 мая да занятай вышыні японцамі былі перакінуты да 30 грузавікоў[17] з дзвюма ротамі пяхоты, 7 бронемашын і 1 танк.

Раніцай 17 мая камандзір 57-га адмысловага стралковага корпуса камдыў М. У. Фякленка паслаў да Халхін-Гола групу савецкіх войскаў у складзе трох мотастралковых рот, сапёрнай роты і артылерыйскай батарэі РСЧА. Адначасова туды ж быў накіраваны дывізіён бронемашын МНР. 22 мая савецкія войскі перайшлі Халхін-Гол і адкінулі японцаў да мяжы.

У перыяд з 22 па 28 мая ў раёне канфлікту канцэнтруюцца значныя сілы. У складзе савецка-мангольскіх войскаў было 668 штыкоў, 260 шабель, 58 кулямётаў, 20 гармат і 39 бронемашын. Японскія сілы пад камандаваннем палкоўніка Ямагата складалі 1680 штыкоў, 900 шабель, 75 кулямётаў, 18 гармат, 6-8 бронемашын і 1 танк.

28 мая японскія войскі, якія мелі колькасную перавагу, перайшлі ў наступ, ставячы сваёй мэтай акружыць праціўніка і адрэзаць яго ад пераправы на заходні бераг Халхін-Гола. Савецка-мангольскія войскі адступілі, але план акружэння сарваўся дзякуючы дзеянням батарэі пад камандаваннем старшага лейтэнанта Ю. Б. Вахціна.

На наступны дзень савецка-мангольскія войскі правялі контрнаступленне, адціснуўшы японцаў на зыходныя пазіцыі.

Чэрвень правіць

 
Японскія лётчыкі паміж баямі

Хоць на зямлі ў чэрвені не адбылося ніводнага сутыкнення, у небе з 22 мая разгарнулася паветраная вайна. Першыя сутыкненні паказалі перавагу японскіх авіятараў. Так, за два дні баёў савецкі знішчальны полк страціў 15 знішчальнікаў, у той час як японскі бок — усяго адну машыну[7].

Савецкае камандаванне прыняло радыкальныя меры. 29 мая з Масквы ў раён баявых дзеянняў выляцела група лётчыкаў-асаў на чале з намеснікам начальніка ВПС РСЧА Я. У. Смушкевічам. 17 з іх былі героямі Савецкага Саюза, многія мелі баявы вопыт вайны ў Іспаніі і Кітаі. Яны прыступілі да навучання пілотаў, рэарганізавалі і ўмацавалі сістэму паветранага назірання, абвесткі і сувязі.

Для ўмацавання проціпаветранай абароны ў Забайкальскую ваенную акругу былі накіраваны два дывізіёны 191-га зенітна-артылерыйскага палка[18].

 
Японскі знішчальнік Ki 27
 
Збіты савецкі знішчальнік І-15 біс

У пачатку чэрвеня Фякленка быў адкліканы ў Маскву, а на яго месца па прапанове начальніка аператыўнага аддзялення Генеральнага штаба М. В. Захарава быў прызначаны Г. К. Жукаў. Начальнікам штаба корпуса стаў камбрыг М. А. Багданаў, які прыбыў разам з Жукавым. Неўзабаве пасля прыбыцця ў чэрвені ў раён ваеннага канфлікту начальнікам штаба савецкага камандавання быў прапанаваны новы план баявых дзеянняў: вядзенне актыўнай абароны на плацдарме за Халхін-Голам і падрыхтоўка моцнага контрудару па супрацьстаячай групоўцы японскай Квантунскай арміі. Наркамат абароны і Генеральны штаб РСЧА пагадзіўся з прапановамі Багданава. Да раёна баявых дзеянняў сталі сцягвацца неабходныя сілы: войскі падвозіліся па Транссібірскай чыгуначнай магістралі да Улан-Удэ, а далей па тэрыторыі Манголіі яны ішлі паходным парадкам на 1300—1400 км[7]. Памочнікам Жукава па камандаванні мангольскай кавалерыяй стаў карпусны камісар Жам'янгійн Лхагвасурэн.

Для каардынацыі дзеянняў савецкіх войскаў на Далёкім Усходзе і часцей Мангольскай народна-рэвалюцыйнай арміі з Чыты ў раён ракі Халхін-Гол прыбыў камандуючы 1-й Асобнай Чырванасцяжнай арміяй камандарм 2-га рангу Р. М. Штэрн.

 
І-16 тып 10
 
Збіты японскі самалёт

Паветраныя баі аднавіліся з новай сілай з 20 чэрвеня. У бітвах 22, 24 і 26 чэрвеня японцы страцілі больш за 50 самалётаў.

Ранняй раніцай 27 чэрвеня японскай авіяцыі ўдалося нанесці раптоўны ўдар па савецкіх аэрадромах, што прывяло да знішчэння 19 машын (японцы страцілі 2 бамбардзіроўшчыкі і 3 знішчальнікі).

Увесь чэрвень савецкі бок займаўся ўладкаваннем абароны на ўсходнім беразе Халхін-Гола і планаваннем вырашальнага контрнаступлення. Для забеспячэння панавання ў паветры сюды былі перакінуты новыя савецкія мадэрнізаваныя знішчальнікі І-16 і «Чайка», якімі ўпершыню ў свеце былі выкарыстаны баявыя некіраваныя ракеты «паветра-паветра», пазней выкарыстаныя для стварэння сістэм залпавага агню. Так, у выніку бою 22 чэрвеня, які атрымаў шырокую вядомасць у Японіі (у гэтым баі збіты і ўзяты ў палон вядомы японскі лётчык-ас Такэа Фукуда, які праславіўся падчас вайны ў Кітаі)[7], была забяспечана перавага савецкай авіяцыі над японскай і ўдалося захапіць панаванне ў паветры. Усяго ў паветраных баях з 22 па 28 чэрвеня японскія авіяцыйныя сілы страцілі 90 самалётаў. Страты савецкай авіяцыі апынуліся значна меншымі — 38 машын[7].

У гэты ж час, 26 чэрвеня, была зроблена першая афіцыйная заява савецкага ўрада наконт падзей на Халхін-Голе. Па савецкім радыё прагучалі словы «ТАСС упаўнаважаны заявіць…». Навіны з берагоў Халхін-Гола з’явіліся на старонках савецкіх газет[7].

Ліпень правіць

Да канца чэрвеня штабам Квантунскай арміі быў распрацаваны план новай памежнай аперацыі пад назвай «Другі перыяд намонханскага інцыдэнту». У агульных рысах ён быў ідэнтычны майскай аперацыі японскіх войскаў, але гэтым разам, апроч задачы акружэння і знішчэння савецкіх войскаў на ўсходнім беразе ракі Халхін-Гол, перад японскімі войскамі ставілася задача фарсіраваць раку Халхін-Гол і прарваць абарону Чырвонай Арміі на аператыўным участку фронту.

 
Разбіты савецкі бронеаўтамабіль БА-10

2 ліпеня японская групоўка перайшла ў наступ. У ноч з 2 на 3 ліпеня войскі генерал-маёра Кабаясі фарсіравалі раку Халхін-Гол і пасля бязлітаснага бою захапілі на яе заходнім беразе гару Баян-Цаган, размешчаную за 40 кіламетраў ад маньчжурскай мяжы. Адразу ж пасля гэтага японцы сканцэнтравалі тут свае галоўныя сілы і сталі надзвычай інтэнсіўна будаваць фартыфікацыйныя збудаванні і ўзводзіць эшаланаваную абарону. У далейшым планавалася, абапіраючыся на гару Баян-Цаган, якая панавала над мясцовасцю, правесці атаку ў тыл савецкіх войскаў, якія абараняліся на ўсходнім беразе ракі Халхін-Гол, адрэзаць і ў далейшым знішчыць іх.

На ўсходнім беразе Халхін-Гола таксама пачаліся бязлітасныя баі. Японцы, наступаючы сіламі двух пяхотных і двух танкавых палкоў (130 танкаў) супраць паўтары тысяч чырвонаармейцаў і дзвюх мангольскіх кавалерыйскіх дывізій колькасцю ў 3,5 тысячы коннікаў, першапачаткова мелі поспех. Са складанага становішча савецкія войскі выцягнуў загадзя створаны Жукавым рухомы рэзерв, які быў аператыўна ўведзены ў дзеянне. Жукаў, не чакаючы падыходу пяхотнага прыкрыцця, кінуў у бой прама з маршу 11-ю танкавую брыгаду камбрыга М. П. Якаўлева (да 150 танкаў Т-37А, БТ-5, БТ-7 і АД-26), якая знаходзілася ў рэзерве, і 8-ы мангольскі бронедывізіён, абсталяваны бронеаўтамабілямі БА-6 з 45-мм гарматамі. Неўзабаве іх падтрымала 7-я мотабранявая брыгада (154 бронемашын БА-6, БА-10, ФАІ). Варта адзначыць, што Жукаў у гэтай сітуацыі, парушаючы патрабаванні баявога статуту РСЧА, дзейнічаў на свой страх і рызыку[19] і насуперак меркаванню камандарма Штэрна[20]. Варта адзначыць, што пасля Штэрн прызнаў, што ў той сітуацыі прынятае рашэнне апынулася адзіна магчымым. Аднак гэты ўчынак Жукава меў і іншыя наступствы. Па лініі асобага аддзела корпуса ў Маскву было перададзена данясенне, якое лягло на стол І. В. Сталіну, пра тое, што камдыў Жукаў «наўмысна» кінуў у бой танкавую брыгаду без разведкі і пяхотнага суправаджэння. З Масквы была выслана следчая камісія на чале з намеснікам наркама абароны, камандармам 1-га рангу Р. І. Куліком. Аднак пасля канфліктаў камандуючага 1-й армейскай групы Жукава з Куліком, які стаў умешвацца ў аператыўнае кіраванне войскамі, наркам абароны СССР у тэлеграме ад 15 ліпеня абвясціў Куліку вымову і адклікаў у Маскву. Пасля гэтага на Халхін-Гол быў з Масквы накіраваны начальнік Галоўнага палітычнага ўпраўлення РСЧА камісар 1-га рангу Мехліс з даручэннем ад Л. П. Берыі «праверыць» Жукава[7].


Вакол гары Баян-Цаган разгарнуліся бязлітасныя баі. З абодвух бакоў у іх удзельнічала да 400 танкаў і бронемашын, звыш 800 артылерыйскіх гармат і сотні самалётаў. Савецкія артылерысты вялі агонь па праціўніку прамым навядзеннем, а ў небе над гарой у асобныя моманты знаходзілася да 300 самалётаў з абодвух бакоў. Асабліва вызначыліся ў гэтых баях 149-ы стралковы полк маёра І. М. Рэмізава і 24-ы мотастралковы полк І. І. Федзюнінскага.

На ўсходнім беразе Халхін-Гала да ночы 3 ліпеня савецкія войскі з прычыны колькаснай перавагі праціўніка адышлі да ракі, скараціўшы памер свайго ўсходняга плацдарму на яе беразе, аднак ударная групоўка японцаў пад камандаваннем генерал-лейтэнанта Масаомі Ясуокі не выканала пастаўленай перад ёю задачы.

Групоўка японскіх войскаў на гары Баян-Цаган апынулася ў паўакружэнні. Да вечара 4 ліпеня японскія войскі ўтрымлівалі толькі вяршыню Баян-Цагана — вузкую палоску мясцовасці ў пяць кіламетраў даўжынёй і два кіламетры шырынёй. 5 ліпеня японскія войскі пачалі адступленне ў бок ракі. Для таго, каб прымусіць сваіх салдат біцца да апошняга, па загадзе японскага камандавання быў падарваны адзіны пантонны мост цераз Халхін-Гол, які быў у іх распараджэнні. Урэшце, японскія войскі каля гары Баян-Цаган пачалі павальнае адступленне з занятых пазіцый да раніцы 5 ліпеня. Паводле ацэнкі некаторых расійскіх гісторыкаў[21] на схілах гары Баян-Цаган загінула больш за 10 тысяч японскіх салдат і афіцэраў, хоць паводле ацэнак саміх японцаў іх агульныя страты за ўвесь перыяд баявых дзеянняў склалі 8632 чал. забітымі. Японскім бокам былі страчаны амаль усе танкі і большая частка артылерыі[7]. Гэтыя падзеі сталі вядомыя як «Баян-Цаганскае пабоішча».

Вынікам гэтых баёў, як пазней Жукаў адзначаў у сваіх мемуарах, стала тое, што японскія войскі «больш не рызыкнулі перапраўляцца на заходні бераг ракі Халхін-Гол». Усе далейшыя падзеі адбываліся на ўсходнім беразе ракі.

Аднак японскія войскі працягвалі заставацца на тэрыторыі Манголіі, і ваеннае кіраўніцтва Японіі планавала новыя наступальныя аперацыі. Такім чынам, ачаг канфлікту ў раёне Халхін-Гала захоўваўся. Становішча дыктавала неабходнасць аднавіць дзяржаўную граніцу Манголіі і кардынальна вырашыць гэты памежны канфлікт. Таму Жукаў стаў планаваць наступальную аперацыю з мэтай поўнага разгрому ўсёй японскай групоўкі, якая знаходзілася на тэрыторыі Манголіі.

Зноскі

  1. ↑ а б Коллектив авторов. Россия и СССР в войнах ХХ века: Потери Вооружённых Сил / Г. Ф. Кривошеев. — м: ОЛМА-ПРЕСС, 2001. — С. 177. — 608 с. — (Архив). — 5 000 экз. — ISBN 5-224-01515-4.
  2. ↑ История Второй мировой войны. 1939—1945 (в 12-и томах). Том 2. М., Воениздат, 1974. С. 217
  3. ↑ а б "Nomonhan: Japanese-Soviet Tactical Combat, 1939. Leavenworth Papers №2. by Edward J. Rea" (англ.)(недаступная спасылка). Combat Studies Institute, fort Leavenworth, Kansas, 1981. Архівавана з першакрыніцы 5 мая 2010. Праверана 20 чэрвеня 2010.
  4. ↑ Коллектив авторов. Россия и СССР в войнах XX века: Статистическое исследование. М., 2001. С. 179
  5. ↑ Коломиец М. Бои у реки Халхин-Гол, май-сентябрь 1939 года. М., 2002. С. 65.
  6. ↑ а б Японские асы 1937-45: Армейская авиация. Халхин-Гол (Номонган). // Журнал «Война в воздухе» № 4
  7. ↑ а б в г д е ё ж Шишов А. В.. Россия и Япония. История военных конфликтов. Архівавана з першакрыніцы 24 лютага 2012. Праверана 15 лютага 2010.
  8. ↑ "Nomonhan: Japanese-Soviet Tactical Combat, 1939. Leavenworth Papers №2. by Edward J. Rea" Combat Studies Institute, fort Leavenworth, Kansas, 1981
  9. ↑ «Чырвоная Зорка» ад 20 ліпеня 1958 г.
  10. ↑ Е. С. Сенявская Противники России в войнах XX века: Эволюция «образа врага» в сознании армии и общества. РАН Институт российской истории — М.: РОССПЭН, 2006. — 288 с., 8 л. илл. — (Человек и война). — 1000 экз. — 24 см.
  11. ↑ 1939 год: Уроки истории. Часть 2. Глава 4. Сполохи войны на Дальнем Востоке. — АН СССР. Ин-т всеобщей истории; Отв. ред. О. А. Ржешевский. — М.: Мысль, 1990. — 508 с. — 50000 экз. — ISBN 5-244-00282-1
  12. ↑ 1939 год: Уроки истории. К истории заключения советско-германского договора о ненападении 23 августа 1939 г. (Документальный обзор). — АН СССР. Ин-т всеобщей истории; Отв. ред. О. А. Ржешевский. — М.: Мысль, 1990. — 508 с. — 50000 экз. — ISBN 5-244-00282-1
  13. ↑ Газета «К барьеру». Надо ли историкам знать географию? Советско-японские военные конфликты ў озера Хасан и у реки Халхин-Гол (1938—1939 годы). Архівавана 20 снежня 2011.
  14. ↑ Новиков М. В. Победа на Халхин-Голе. — М.: Политиздат, 1971. — 110 с.
  15. ↑ Как в Чите устанавливали границу Монголии с Китаем. Забайкальское информационное агентство Архівавана 8 красавіка 2022.
  16. ↑ Новиков М. В. Победа на Халхин-Голе. М., Политиздат, 1971. С. 26.
  17. ↑ Воротников. М. Ф. Записки адъютанта. Новосибирск: Западно-Сибирское кн. изд., 1970. С. 14.
  18. ↑ Ордена Ленина Московский военный округ / колл. авторов, редколл. М.: Воениздат, 1971. С. 156.
  19. ↑ Жуков Г. К. Воспоминания и размышления. Глава седьмая. Необъявленная война на Халхин-Голе. Архівавана 21 ліпеня 2012. В 2 т. — М.: Олма-Пресс, 2002.
  20. ↑ Мощанский И. Б. Информационная война. Органы спецпропаганды Красной армии. — М.: Вече, 2010.
  21. ↑ Шишов А. В. Россия и Япония. История военных конфликтов. — М.: Вече, 2001. (Военные тайны XX века) Глава третья. Год 1939-й. Халхин-Гол. Необъявленная война: «В результате неординарных боевых решений военачальника Г. К. Жукова японские войска у горы Баян-Цаган оказались наголову разгромленными и к утру 5 июля их сопротивление оказалось сломленным. На горных склонах погибло более 10 тысяч неприятельских солдат и офицеров».

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Баі_на_Халхін-Голе&oldid=4709762"