Вікіпедыя

Белы тэрор у Іспаніі

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Белы тэрор.

Белы тэрор (ісп.: Terror Blanco[1]) або франкісцкія рэпрэсіі (ісп.: Represión Franquista) — палітычныя злачынствы і рэпрэсіі, здзейсненыя нацыяналістычным лагерам, а затым урадам Франсіска Франка падчас і пасля грамадзянскай вайны ў Іспаніі. У канфлікце гэта адбывалася паралельна з чырвоным тэрорам, які практыкаваўся рэспубліканскім бокам. Лічыцца, што ўласна белы тэрор працягваўся прыкладна да канца Другой сусветнай вайны ў 1945 годзе[2], хоць паняцце «франкісцкія рэпрэсіі» можна разумець як усю рэпрэсіўную палітыку, што праводзілася да самай смерці Франка ў 1975-м. У Іспаніі налічваецца ад 600 да 800 масавых пахаванняў рэспубліканцаў і праціўнікаў дыктатуры Франка[3].

Адно з масавых пахаванняў ахвяр нацыяналістаў, выяўленае ў Эстэпары (правінцыя Бургос). Датуецца жніўнем—вераснем 1936 года.

Узнікненне правіць

Тэрор, учынены франкістамі, з самага пачатку быў наўмысным жаданнем разбурыць асновы Іспанскай Рэспублікі. Яшчэ да паўстання 17 і 18 ліпеня 1936 года афіцэры-нацыяналісты планавалі правесці радыкальную палітычную чыстку: у рэзервовай інструкцыі № 1 ад 25 мая генерал Эміліа Мола планаваў «прыняць да ўвагі, што дзеянні павінны быць вельмі жорсткімі, каб як мага хутчэй паменшыць моцнага і добра арганізаванага ворага», плануючы падвергнуць «узорным пакаранням смерцю» палітычных лідараў, дзеячаў прафсаюзаў і тых, хто не падтрымае паўстанцаў[4].

Палітычныя чысткі правіць

З самага пачатку канфлікту нацыяналісты праводзілі палітыку жорсткіх рэпрэсій, каб паменшыць колькасць сваіх праціўнікаў, але таксама і здушыць варожую большасць у многіх рэгіёнах краіны. У 1936—1937 гадах нацыяналістычныя ўлады санкцыянавалі «адвольныя» забойствы, але неўзабаве рэпрэсіі сталі спланаванымі і арганізаванымі[5]. Армія таксама апынулася мішэнню: салдат, верных рэспубліканскаму ўраду ці проста нерашучых, забілі сваі ж саслужыўцы ў пачатку паўстання. Да 1939-га застрэлены восем генералаў, адмірал і значная колькасць малодшых афіцэраў[6].

Рэпрэсіі на тэрыторыях, заваяваных нацыяналістамі, пачыналіся з пакарання смерцю лідараў прафсаюзаў і прадстаўнікоў рэспубліканскага ўрада. Афіцэраў, якія засталіся вернымі уладам, таксама забівалі. Пазней тэрор працягвалі фалангісты. Яны праводзілі чыстку грамадзянскага насельніцтва, пераследуючы лідараў прафсаюзаў, чыноўнікаў, левацэнтрысцкі палітыкаў і нават масонаў. Так, напрыклад, ва Уэске расстраляны сто чалавек па падазрэнні ў прыналежнасці да масонства, у той час як у мясцовай ложы наўрад ці быў тузін членаў[7]. Ці сутыкнуліся нацыяналістычныя войскі з адкрытай апазіцыяй ці не, не мела значэння: у Бургасе і Памплоне, дзе не было аказана ім супраціву, чысткі пачаліся неадкладна з усталяваннем паўстанцамі кантролю над гарадамі[8].

Для правядзення тэрору нацыяналісты стварылі мясцовыя камітэты. Рэпрэсіі асабліва інтэнсіўна вяліся ў рэгіёнах, дзе ўрадавая фракцыя «Народны фронт» мела вялікую папулярнасць. У тыле фронту, у нацыяналістычных зонах, Іспанская фаланга арганізавала мабільныя эскадрыллі для правядзення аперацый па палітычных чыстках[9].

У Краіне Баскаў чысткі былі нацэлены, у прыватнасці, на духавенства і каталіцкія колы. Складаліся спісы святароў, абвінавачаных у сепаратысцкіх настроях. Рэпрэсаваліся як звычайныя свецкія жыхары, так і хрысціянскія прафсаюзныя актывісты. Траціна баскскага духавенства стала ахвярай франкістаў[10]. Пад тэрор патрапілі таксама прадстаўнікі прагрэсіўнай або проста ліберальнай каталіцкай інтэлігенцыі[11].

Злоўжыванні вайскоўцаў правіць

Падчас захопу Кордавы, якая пала без асаблівага супраціву, пад пачаткам камандзіра грамадзянскай гвардыі Бруна Ібаньес больш за сотню чалавек былі арыштаваны і пакараны смерцю ў першыя дні пасля заваёвы горада. Падчас вайны тут загінула каля 10 000 чалавек, або амаль 10% насельніцтва. Разня ў Бадахосе, учыненая войскамі Хуана Ягуэ, забрала жыцці ад 6000 да 12000 чалавек ва ўсёй правінцыі. Калоны салдат-нацыяналістаў, надыходзячыя на Мадрыд, знішчалі з твару зямлі цэлыя вёскі. Рэгуларэс, мусульманскія падраздзяленні з Іспанскага Марока, таксама адрозніліся зверствамі, падняўшы асаблівую нянавісць да сябе ў рэспубліканскім лагеры[12].

У многіх месцах забойствы, здзейсненыя нацыяналістычнымі войскамі падчас і пасля канфлікту, значна перавышаюць забойствы, здзейсненыя рэспубліканцамі: паводле даных, атрыманых консулам Вялікабрытаніі, толькі ў Малазе ў лютым 1937-га і жніўні 1944-га каля 16 952 чалавекі былі пакараны смерцю. У «чырвоных», якія раней займалі Малагу, на ліку каля 1005 забітых з лета 1936-га па люты 1937-га[13].

Пасляваенны перыяд правіць

У пасляваенныя гады франкісцкія суды адрозніваліся асаблівай самаўпраўнасцю. Групы затрыманых, якія не ведалі адзін аднаго і абвінавачваліся ў розных правапарушэннях, часам разглядаліся як саўдзельнікі. У іх не было доступу да матэрыялаў абвінавачвання. Часам ім проста зачытваліся абвінавачванні і прысуд без прад’яўлення якіх-небудзь доказаў. Абскарджанне пры падобных працэсах не дапускалася[14].

Колькасць ахвяр правіць

Афіцыйныя лічбы, якія тычацца толькі крыху больш за палову тэрыторыі Іспаніі, складаюць каля 80 000 чалавек, забітых нацыяналістамі. Па словах брытанскага гісторыка Энтані Бівара, агульная колькасць ахвяр рэпрэсій Франка можа наблізіцца да 200 000, улічваючы той факт, што статыстыка грамадзянскай вайны ў некалькіх іспанскіх правінцыях яшчэ не складзена[15]. Аднак, паводле даследавання, праведзенага доктарам Ларазабалам у рамках вывучэння статыстыкі INE (Instititi Nacional de Estadistica) і рэгістраў грамадзянскага стану, колькасць пакараных смерцю ў судовым парадку са студзеня 1939-га па 31 снежня 1959-га складае 22 716 чалавек. Па ацэнках брытанскага гісторыка Х’ю Томаса, колькасць ахвяр нацыяналістычных рэпрэсій складае 75 000 загінулых (падчас вайны), дзве траціны з якіх былі забіты ў першыя шэсць месяцаў канфлікту[16]. Паводле розных іншых ацэнак, гэтыя лічбы могуць складаць ад 150 000[17] да 400 000[18][19] рэпрэсаваных.

Зноскі

  1. ↑ Terror blanco y terror rojo (España) Архівавана 5 студзеня 2010.
  2. ↑ Helen Graham, The Spanish Civil War. A Very Short Introduction, Oxford University Press, 2005 p.136
  3. ↑ Pierre Beuchot et Jean-Noël Jeanneney, « Contre l’oubli, la trace des dictatures », documentaire, France, 2009.
  4. ↑ Guy Hermet, La Guerre d'Espagne, Seuil, 1989, page 176-177
  5. ↑ Antony Beevor, La Guerre d'Espagne, Calmann-Lévy, 2006, pp. 169-170
  6. ↑ Guy Hermet, La Guerre d'Espagne, Seuil, 1989, page 178
  7. ↑ Antony Beevor, La Guerre d'Espagne, Calmann-Lévy, 2006, pp. 170-171
  8. ↑ Antony Beevor, La Guerre d'Espagne, Calmann-Lévy, 2006, pp. 172-173
  9. ↑ Antony Beevor, La Guerre d'Espagne, Calmann-Lévy, 2006, pp. 179-180
  10. ↑ Barroso (Anabella), Sacerdotes bajo la atenta mirada del régimen franquista, Bilbao, Desclée De Brouwer, 1995, p. 46
  11. ↑ Guy Hermet, La Guerre d'Espagne, Seuil, 1989, page 178-179
  12. ↑ Antony Beevor, La Guerre d'Espagne, Calmann-Lévy, 2006, pp. 175-176
  13. ↑ Antony Beevor, La Guerre d'Espagne, Calmann-Lévy, 2006, p. 178
  14. ↑ « Les républicains, des bêtes au sabot fendu »
  15. ↑ Antony Beevor, La Guerre d'Espagne, Calmann-Lévy, 2006, pp. 180-181
  16. ↑ Hugh Thomas, La guerre d'Espagne, Robert Laffont, édition de 2009, p.209 et p.711.
  17. ↑ CASANOVA, Julían; ESPINOSA, Francisco; MIR, Conxita; Moreno Gómez, Francisco. Morir, matar, sobrevivir. La violencia en la dictadura de Franco. Editorial Crítica. Barcelona. 2002. p.8.
  18. ↑ Richards, Michael. A Time of Silence: Civil War and the Culture of Repression in Franco's Spain, 1936-1945. Cambridge University Press. 1998. p.11.
  19. ↑ Jackson, Gabriel. La república española y la guerra civil. RBA. 2005. Barcelona. p.466.

Літаратура правіць

  • Bartolomé Bennassar, La Guerre d'Espagne et ses lendemains, Perrin, 2004
  • Antony Beevor, La Guerre d’Espagne, Calmann-Lévy, Paris 2006
  • Guy Hermet, La Guerre d'Espagne, Seuil, 1989
  • Hugh Thomas, La Guerre d'Espagne, Robert Laffont, rééd. 2009
  • Helen Graham, The Spanish Civil War. A Very Short Introduction, Oxford University Press, 2005
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Белы_тэрор_у_Іспаніі&oldid=4601016"