Віленская брацкая друкарня

Віленская брацкая друкарня, або Віленская Святадухаўская друкарня — колішняя друкарня, якая існавала пры Святадухаўскім манастыры ў Вільні ў XVIXVIII стст. З'яўлялася выдавецкім прадпрыемствам праваслаўнай царквы Вялікага Княства Літоўскага[1].

Евангелле. 1644
Малітвеннік. 1702. Герб і пачатак прысвячэння В. Амельяновічу-Пусценскаму

Гісторыя правіць

Выдавецкая дзейнасць дазволена прывілеямі Жыгімонта III Вазы ад 1589 і 1592 на друкаванне розных кніг «…па-грэцку, славянску, руску і польску», дукарню ўзначаліў Стафан Зізаній[2]. Выдавала тэксты Святога пісання, школьныя падручнікі, богаслужэбныя кнігі, палемічную літаратуру[1]. Першае вядомае выданне выйшла ў 1595 годзе. У 15951596 гг. выйшла каля 11 выданняў[2].

Пасля Берасцейскай уніі 1596 г. некалькі гадоў друкарня не дзейнічала. Магчыма, паміж 15971607 гг. тут быў выдадзены «Часоўнік» (зберагаецца ў Оксфардскай бібліятэцы), а каля 1600 г. выйшаў «Катэхізіс»[2]. Да 1610 года выдадзены творы Мялеція Сматрыцкага, Стафана і Лаўрэнція Зізаніяў[1].

Пасля друку брацтвам на польскай мове ў 16081610 гг. палемічных твораў М. Сматрыцкага (выйшлі як ананімныя) друкарня спецыяльным загадам ад 7 мая 1610 года Жыгімонта III з лагера пад Смаленскам друкарня закрыта, арыштаваны вядучыя дзеячы брацтва, у тым ліку рэктар брацкай школы Лявонцій Карповіч. Брацтва вымушана было ў 1611 годзе перанесці сваю выдавецкую дзейнасць за межы Вільні, арганізаваўшы друкарню ў мястэчку Еўе, якое знаходзілася пад шляхецкай юрысдыкцыяй, што ахоўвала брацтва ад уніяцкага ўмяшання. Дзейнасць Віленскай брацкай друкарні аднавілася ў 1615 годзе, хаця з 1618 г. да сярэдзіны XVII ст. (1652 г.) выданні выходзілі то ў Вільні, то ў Еўі[2][1].

Дзейнічала да 1749 года, калі пажар знішчыў манастыр Святога Духа[2][1].

Аздабленне правіць

Для аздобы кніг шырока ўжываліся арнаментальная гравюра і застаўкі, канцоўкі, рамкі з расліннымі і геаметрычнымі матывамі, антрапаморфнымі сюжэтамі. Геральдычная гравюра прадстаўлена гербамі Астрожскіх, Валовічаў, Агінскіх і інш., змяшчалася звычайна на адвароце тытульных аркушаў. Літургічныя выданні мелі сюжэтныя ілюстрацыі з выявамі прарокаў, апосталаў, айцоў царквы. Гравюры евангельскай тэматыкі сустракаюцца ў Трэбніках, Евангеллях. У пачатку дзейнасці друкарні ўжываліся ініцыялы, адціснутыя з дошак Францыска Скарыны. У польскамоўных выданнях пераважаюць гатычныя ініцыялы, за выключэннем асобных літар з зааморфнымі выявамі (звяроў, птушак), выкананых у рэнесансавым стылі. Кніжныя ўпрыгожанні Віленскай брацкай друкарні зроблены ў тэхніцы ксілаграфіі[1].

Зноскі

Літаратура правіць