Вішапы

Вішапы (арм.: վիշապներ, Вешапы, Аждахакі) — старажытныя міфалагічныя істоты, выявы якіх рабілі ў выглядзе высокіх каменных стодаў, менгіраў. Вішапы распаўсюджаныя ў міфалогіях краін Армянскага нагор’я і Пярэдняй Азіі. Першапачаткова вішапы з’яўляліся божаствамі ці духамі вады і, верагодна, былі звязаны з Кура-аракскай археалагічнай культурай. Народы, якія насялялі Армянскае нагор’е ў II тысячагоддзі да н.э. або раней, вычэсвалі стоды вішапаў з камення і ўсталёўвалі іх ля падземных крыніц вады. З цягам часу міфалагічны вобраз вішапаў змяніўся і ў міфалогіях розных народаў пачаў асацыявацца са злымі духамі, цмокамі і т. п., часцяком захоўваючы першапачатковую сувязь з вадой. Статуі вішапаў дасягалі пяці метраў у вышыню і, як правіла, мелі форму рыб, радзей — форму расцягнутай на калах шкуры быка.

Вішап № 6, Аждаха-юрт

Гісторыя адкрыцця

У 1909 годзе М. Я. Мар і Я. І. Смірноў падчас правядзення археалагічных раскопак у Гарні ў Арменіі чулі ад мясцовых жыхароў пра каменныя «вішапы», якія ляжаць высока ў гарах, на летніх качэўях. Навукоўцы распачалі паездку ў горы Гегамскага хрыбта, каб усталяваць аснову чутак і праверыць, ці ўяўляе гэта навуковы інтарэс. Навукоўцы сапраўды выявілі мегалітычныя каменныя статуі на высакагорным качэўі (яйле), якую армяне называлі «Вішапнер», а мясцовыя курды «Аждаха-юрт». Большасць стодаў мела форму рыб. Самы буйны з выяўленых вішапаў дасягаў 4,75 метраў пры шырыні 0,55 метраў. Усе вішапы да 1909 былі паваленыя на зямлю, некаторыя з іх прыйшлося адкопваць.

Першыя вішапы, якія даследавалі вучоныя
Экспедыцыя М.Я. Мара і Я.І. Смірнова 1909 года, Аждаха-юрт, Гегамскі хрыбет

Частка вішапу № 5, Аждаха-юрт		Вішап № 6, Аждаха-юрт. Цяпер усталявана перад Этнаграфічным музеем Арменіі «Сардарапат» у горадзе Армавір.

Узрост статуй

Датаванне гэтых мегалітаў, як правіла, уяўляе пэўныя цяжкасці. Паблізу вішапаў не было знойдзена рэшткаў старажытных паселішчаў, вогнішчаў або іншых арганічных рэшткаў, да якіх мог быць ужыты радыевугляродны аналіз. Аднак выяўлены ў Аждаха-юрце вішап № 1 утрымліваў пазнейшыя малюнкі крыжоў і армянскі надпіс, датаваны XIII стагоддзем нашай эры. На падставе гэтай знаходкі навукоўцы першапачаткова вылучылі здагадку, што вішапы былі ўзведзены ў I тысячагоддзі нашай эры. Размяшчэнне крыжоў і тэксту сведчыла аб тым, што ў XIII стагоддзі вішап № 1 яшчэ знаходзіўся ў вертыкальным становішчы. У 1963 годзе ў Гарні быў адкрыты вішап, на якім аказаўся больш ранні ўрарцкі клінапісныя надпіс урарцкага цара Аргішці I. Гэтая знаходка дазваляе датаваць вішапы даурарцкім часам, гэта значыць, пачаткам I тысячагоддзя да н.э., а хутчэй за ўсё II тысячагоддзем да н.э..