Вікіпедыя

Грамадзянскія пратэсты ў Сірыі (2011)

Грамадзянскія пратэсты ў Сірыі — пачатковая фаза вострага грамадска-палітычнага канфлікту ў Сірыйскай Арабскай Рэспубліцы (студзень—ліпень 2011 года), які паступова перарос у грамадзянскую вайну.

Грамадзянскія пратэсты ў Сірыі
Частка Арабская вясна, Грамадзянская вайна ў Сірыі
Плакат з заклікам да дэманстрацый
Дата 15 сакавіка — 29 ліпеня 2011
Месца Сірыя
Прычыны беспрацоўе, карупцыя, аўтарытарызм
Мэты адстаўка Башара Асада, правядзенне дэмакратычных рэформаў, пашырэнне грамадзянскіх правоў, адмена рэжыму ваеннага становішча, роўныя правы з арабамі для курдаў
Характарыстыка дэманстрацыі, узброеныя напады, вандалізм, дэзертырства з арміі і паліцыі
Вынік пачатак грамадзянскай вайны
Бакі канфлікту
Сірыя Сірыйская апазіцыя: Сірыя Урад Сірыі:
Ключавыя фігуры
Бурхан Гальюн
Абдэль Басет Сэйду
Халед Ходжа
Саліх Муслім Мухамад
Абдул-Кадзіра Салех
Ахмад аль-Саясін
Хусэйн аль-Хармуш
Абдул Рахман Орфа 		Башар Асад
Мухамед Наджы аль-Атары
Адэль Сафар
Махмуд Алі Хабіб
Асеф Шаукат
Фахед Джасем аль-Фрэдж
Махамад аль-Шаар
Хішам Бахціяр
Джаміль Хасан
Махер Асад

Зухейр Хамад Намир Асад

Страты
1800—2100 забітых, тысячы параненых 400—500 забітых

Першыя мірныя пратэсты ў Сірыі, што пачаліся ў студзені — лютым 2011 года, першапачаткова выглядалі толькі як частка больш шырокага рэгіянальнага руху — так званай «арабскай вясны». Дэманстрацыі былі падтрыманы заходнямі краінамі, у тым ліку і ЗША. Падобныя выступы да таго часу ўжо праходзілі ў Бахрэйне, Егіпце, Емене, Лівіі і Тунісе. Сірыйскія пратэстоўцы патрабавалі спынення надзвычайнага становішча, якое дзейнічала з 1963 года, і аднаўлення асабістых, палітычных і эканамічных свабод, ліквідацыі карупцыі[4].

Нягледзячы на ​​спробы ўладаў здушыць дэманстрацыі выкарыстоўваючы паліцыю і службы бяспекі, неўзабаве стала ясна, што сітуацыя выходзіць з-пад кантролю, і супраць пратэстуючых сталі прымяняцца рэгулярныя войскі. Удзельнікі пратэстаў і СМІ таксама абвінавачвалі ўрад у выкарыстанні наймітаў, якія збівалі і расстрэльвалі удзельнікаў акцый пратэсту, — лаяльных ўраду, але слаба кантраляваных атрадаў апалчэння, вядомых пад зборным назвай «шабіха»[4][5][6].

Гвалт і жорсткасць у дачыненні да пратэстуючых прывялі да масавага дэзертырства з войска (у першую чаргу, вайскоўцаў-сунітаў) і ўзнікненню ўзброеных атрадаў апазіцыі, якія атрымалі падтрымку шэрагу рэгіянальных дзяржаў і Захада; канфлікт перайшоў з фазы грамадзянскага непадпарадкавання ва ўзброенае паўстанне. 29 ліпеня 2011 года была ўтворана апазіцыйная Свабодная сірыйская армія, пасля чаго канфлікт перайшоў у фазу грамадзянскай вайны.

Перадумовы сірыйскага канфлікту правіць

У 2006/2007 годзе сельская гаспадарка Сірыі пацярпела ад небывалай засухі. Бедства працягвалася на працягу наступных трох гадоў. Уздзеянне засухі пагоршыла шматгадовая палітыка сірыйскіх улад па стымуляванні росту сельскагаспадарчай вытворчасці, што прывяло да знясілення водных рэсурсаў і апустыньванню зямель. Ужо ў першы год засухі сельскагаспадарчыя прадпрыемствы ў паўночна-ўсходніх рэгіёнах, якія забяспечвалі збожжам усю краіну і дзве траціны сельскагаспадарчай вытворчасці Сірыі, пацярпелі крах. Доля сельскай гаспадаркі ў ВУП Сірыі ўпала з 25% (2003 г.) да 17% (2008). У 2008 годзе ўпершыню з сярэдзіны 1990-х гадоў ураду прыйшлося вырабіць буйныя закупкі пшаніцы за мяжой. За адзін год цэны на пшаніцу, рыс і корму павялічыліся больш чым у два разы. Аб’ёмы вытворчасці ў дробных і сярэдніх земляробаў і жывёлагадоўцаў упалі да нуля. Да лютага 2010 года ў сувязі з засухай і ростам цэнаў на корму было знішчана практычна ўсё пагалоўе жывёлы[7].

Башар Асад, які змяніў свайго бацьку на прэзідэнцкім пасту ў 2000 годзе, у ліку іншых мер па паслаблення дзяржаўнага рэгулявання і лібералізацыі эканомікі скараціў субсідыі сельгасвытворцам на закупкі паліва і харчавання. Нягледзячы на ​ засуху, гэта рашэнне не было адменена, што яшчэ больш пагоршыла сітуацыю ў сельскай гаспадарцы[7][8].

Ужо ў 2009 годзе ААН і Чырвоны Крыж паведамлялі, што ў выніку засухі ў Сірыі страцілі сродкі да існавання каля 800 тысяч чалавек, а ў 2010 годзе, паводле ацэнкі ААН, на мяжы голаду апынулася да мільёна жыхароў краіны[9].

Насельніцтва сельскіх раёнаў, няздольнае супрацьстаяць жорсткай засухі, у масавым парадку пацягнулася ў горада — Дамаск, Алепа, Дэйр-эз-Зор і інш. [9]

Лік сірыйцаў, якія апынуліся вымушана пакінуць свае месцы пражывання з-за засухі, ацэньваецца ў 1,5 млн. Большасць перасялілася на ўскраіны гарадоў. Да 2010 года ўнутрана перамешчаныя асобы і іракскія бежанцы склалі каля 20% гарадскога насельніцтва Сірыі. Калі ў 2002 годзе гарадское насельніцтва краіны налічвала за 8,9 млн, то да канца 2010 года яно вырасла да 13,8 млн, гэта значыць больш чым у паўтара раза[7]. Некаторыя крыніцы лічаць, што празмерны рост колькасці гарадскога насельніцтва ў немалой ступені спрыяў узнікненню грамадзянскага канфлікту[9].

Менавіта насельніцтва імкліва разрасталых ускраін сірыйскіх гарадоў, з іх незаконнымі селішчамі, цеснаты, неразвітай інфраструктурай, высокім узроўнем беспрацоўя і злачыннасці, ператварылася ў рассаднік пратэстных настрояў. Такім чынам, унутраная міграцыя, выкліканая жорсткай працяглай засухай, пагоршыла ўздзеянне цэлага шэрагу іншых фактараў, якія садзейнічалі росту народнай незадаволенасці, — беспрацоўя, карупцыі і сацыяльнай няроўнасці, у спалучэнні з наступствамі непрадуманай эканамічнай палітыкі і марнатраўнага выкарыстання наяўных рэсурсаў, а таксама павольнага і неэфектыўнага рэагавання ўрада Асада на надзвычайныя абставіны[7].

У шэрагу крыніц паказваецца, што «арабская вясна» (падзенне кіруючых рэжымаў у Егіпце і Тунісе) сваім рэвалюцыйным уздзеяннем толькі ініцыявала грамадзянскія пратэсты, глыбінныя прычыны якіх корань у такіх хранічных праблемах Сірыі, як незадаволенасць насельніцтва сацыяльна-палітычнай сістэмай і аўтарытарным кіраваннем Асада ў прыватнасці і дамінаваннем прадстаўнікоў алавіцкай канфесійнай меншасці (каля 12% насельніцтва) ва ўладных і ваенных структурах ў цэлым, рэжым надзвычайнага становішча, які захоўваўся з 1963 года, рэпрэсіі і ўсемагутнасць спецслужбаў, адсутнасць свабоды слова і іншых асабістых свабодаў, засяроджванне ўсёй паўнаты ўлады ў руках прэзідэнта краіны і вышэйшага кіраўніцтва Партыі арабскага сацыялістычнага адраджэння (БААС) пры забароне незалежных палітычных партый, эканамічная і палітычная карупцыя, рэлігійныя супярэчнасці, курдская праблема і інтарэсы замежных сіл, якія жадалі замены Асада больш падатлівым кіраўніком[10][11].

Студзень-люты 2011: пачатак пратэстаў правіць

Першыя антыўрадавыя выступы ў Сірыі пачаліся 26 студзеня 2011 года і насілі па большай меры неарганізаваны характар.

26 студзеня ў горадзе Эль-Хасака здзейсніў самаспаленне нейкі Хасан Алі Акле. Аналагічны акт публічнага самаспалення, здзейснены 17 снежня 2010 года ў Тунісе Махамедам Буазізі, па сканчэнні некаторага часу разглядаўся многімі як падзея, што справакавала пачатак «арабскай вясны». Акцыю Хасана Алі Акле таксама назвалі «пратэстам супраць сірыйскіх уладаў», якія прывялі да супрацьстаяння ў Сірыі[12].

У сацыяльнай сетцы Facebook з’явілася новая група пад імем «Сірыйская рэвалюцыя-2011», заклікала да правядзення ў найбуйнейшых гарадах Сірыі «Дня гневу» супраць прэзідэнта Башара Асада. Першы палітычны флэш-моб, прызначаны на сераду, 4 лютага, не адбыўся. На тэлеканале «Аль-Джазіра» гэта тлумачылі як узмацненнем мер бяспекі напярэдадні магчымых падзей, так і адноснай папулярнасцю кіраўніка дзяржавы і кіруючай партыі ў параўнанні з іншымі арабскімі краінамі. Сам Асад з упэўненасцю заяўляў, што яго краіна валодае «імунітэтам» супраць паўстанняў, якія прывялі да краху туніскага і егіпецкага кіруючых рэжымаў[11][12][13]. 17 лютага ў Дамаску адбыўся стыхійны дэманстрацыя супраць паліцэйскага гвалту, але яе ўдзельнікаў хутка разагналі сілы бяспекі[12].

23 лютага сірыйскі парламент пераважнай большасцю галасоў адхіліў прапанову аднаго з дэпутатаў перагледзець дзейсныя законы аб рэжыме надзвычайнага становішча.

Сакавік 2011: першыя сутыкненні правіць

 
Дэманстрацыя ў г. Хомс.
 
Дэманстрацыя ў паўднёвым прыгарадзе Дамаска, 8 красавіка 2011.

7 сакавіка 13 вязняў цэнтральнай дамаскай турмы абвясцілі галадоўку пратэсту супраць «палітычных арыштаў і прыгнёту»[14]. 10 сакавіка дзясяткі сірыйскіх курдаў таксама абвясцілі галадоўку ў знак салідарнасці з іх патрабаваннямі[12][15].

12 сакавіка тысячы сірыйскіх курдаў прынялі ўдзел у акцыях пратэсту ў гарадах Эль-Камышлы і Эль-Хасака ў знак памяці 30 курдаў, забітых паліцыяй падчас беспарадкаў у сакавіку 2004 года[16].

15 сакавіка, у «Дзень гневу», многія сотні чалавек адгукнуліся на заклікі ў сацыяльных сетках і выйшлі на вуліцы ў Дамаску, Алепа, Дэйр-эз-Зоре, Эль-Хасаке, Дэр’а, Хаме. Гэта былі першыя пратэсты падобнага маштабу з 1980-х гадоў. Пратэстоўцы патрабавалі спынення надзвычайнага становішча, якое дзейнічала з 1963 года, вызвалення палітвязняў, аднаўлення асабістых, палітычных і эканамічных свабод, ліквідацыі карупцыі. Антыўрадавыя выступы завяршыліся сутыкненнямі з паліцыяй і затрыманнямі ўдзельнікаў[4][16][17]. Улады адрэагавалі абяцаннямі рэформаў, адначасова заяўляючы, што беспарадкі на вуліцах сірыйскіх гарадоў — справа рук «знешніх сіл» і ананімных «правакатараў» і «падбухторшчыкаў», якія спрабуюць «стварыць хаос і беспарадкі, наносячы пашкоджанні дзяржаўнай і прыватнай уласнасці»[18][19].

16 сакавіка ў Дамаску сілы бяспекі, узброеныя дубінкамі, і прыхільнікі ўладаў разагналі ўдзельнікаў акцыі пратэсту на плошчы, у раёне будынка МУС Сірыі, якія патрабавалі вызвалення палітвязняў[12][16][20][21][22]. Як адзначалася ў СМІ, каардынацыя дзеянняў пратэстуючых ажыццяўлялася праз сацыяльныя сеткі і сайт праваабарончай арганізацыі Syrian Observatory for Human Rights[23].

Тым часам сірыйскія палітычныя эмігранты заяўлялі пра запланаваныя акцыі ля сірыйскіх прадстаўніцтваў у ЗША і Еўропе ў падтрымку антыўрадавых пратэстаў у самой Сірыі[24].

18 сакавіка прайшлі антыўрадавыя выступы і сутыкненні з сіламі бяспекі ў Дамаску, Дэйр-эз-Зоры, Эль-Камышлы, Хомсе, Баніясе. Пратэстоўцы патрабавалі вызвалення палітычных зняволеных, адмены надзвычайнага становішча, грамадзянскіх свабод і спынення татальнай карупцыі урадавых чыноўнікаў[19].

У гэты ж дзень успыхнула паўстанне ў Дэр’а, на паўднёвым захадзе Сірыі, на мяжы з Іарданіяй. Нагодай для хваляванняў у Дэр’а паслужыла затрыманне службай бяспекі 6 сакавіка групы падлеткаў, якія распісвалі сцены дамоў і платы антыўрадавымі лозунгамі. У ходзе допытаў падлеткаў, як сцвярджалася, падвергнулі жорсткаму абыходжанню і катаванням[25]. 18 сакавіка, калі пасля пятнічнай малітвы ў мячэці аль-Амару сваякі затрыманых прыйшлі да паліцэйскага ўчастку патрабаваць іх вызвалення, паліцыя адкрыла па іх агонь. Трое чалавек былі забітыя, і яшчэ адзін пазней памёр ад раненняў[26][27]. 19 сакавіка пахаванне дваіх з загінулых, у якіх прынялі ўдзел тысячы мясцовых жыхароў, прывялі да новых беспарадкаў. Удзельнікі пахавальнай працэсіі скандавалі заклікі да «рэвалюцыі», а паліцыя спрабавала разагнаць натоўп дубінкамі і слёзацечным газам[26][28][29]. Тым часам прэзідэнт Сірыі Башар Асад выказаў асабістыя спачуванні сем’ям загінулых, паабяцаўшы правесці дбайнае расследаванне інцыдэнту[30].

20 сакавіка ў горад прыбыла ўрадавая камісія для расследавання сітуацыі, якая прывяла да масавых беспарадкаў. Мясцовыя старэйшыны, напатканыя з прадстаўнікамі сірыйскага ўрада, прадставілі пералік патрабаванняў да цэнтральных уладаў, уключаючы вызваленне палітзняволеных, закрыццё ў Дэр’а ўпраўлення тайнай паліцыі, адстаўка губернатара, публічны судовы працэс над усімі, хто нясе адказнасць за расстрэл мірнай дэманстрацыі. Улады ў якасці першага кроку да прымірэння прапанавалі адпусціць затрыманых, аднак натоўп дэманстрантаў спаліў офіс кіруючай партыі Баас, палац правасуддзя і некалькі паліцэйскіх участкаў і разграмілі два офісы тэлекамунікацыйных кампаній, у тым ліку кампаніі «Сірыатель», якой валодае буйны бізнесмен Рамі Махлюф, стрыечны брат прэзідэнта. Сілы бяспекі адкрылі па прысутным агонь на паразу. Як мінімум адзін чалавек быў забіты, дзясяткі іншых пратэстуючых атрымалі раненні[31][32][33][6].

Да гэтага часу старая частка горада перайшла пад кантроль пратэстуючых, а размешчаная там мячэць аль-Амару была пераўтвораная ў палявы шпіталь, куды дастаўляліся параненыя і пацярпелыя ў выніку прымянення слёзатачывага газу дэманстранты[34]. Члены забароненай у Сірыі арганізацыі «Браты-мусульмане», што групаваліся вакол імама мячэці аль-Амару, узялі на сябе арганізацыю акцый пратэсту.

22 сакавіка паліцыя адкрыла агонь па калонах маніфестантаў, якія накіроўваліся ў Дэр’а з іншых гарадоў. Як перадаў тэлеканал «Аль-Джазіра», тыя мелі намер далучыцца да пратэстоўцаў. Па паведамленні «Аль-Джазіры», хваляванні перакінуліся ў два суседніх з Дэр’а населеных пункта — Джасем і Наўі[35].

У ноч на 23 сакавіка службы бяспекі пасля перакідання падмацаванняў штурмавалі мячэць аль-Амару[36]. Супраць удзельнікаў акцыі пратэсту ля мячэці аль-Амар быў ужыты слезацечны газ[30]. Сірыйскае дзяржаўнае тэлебачанне прадэманстравала запасы зброі, якія былі выяўленыя ўнутры мячэці ў ходзе штурму, — агнястрэльная зброя, гранаты, боепрыпасы[37]. Па паведамленнях СМІ, якія спасылаюцца на прадстаўнікоў пратэстуючых, у гэты дзень у сутыкненнях з паліцыяй загінула 15 чалавек[35]. Па ўсім горадзе былі ўсталяваныя вайсковыя блокпасты. Мабільная сувязь і інтэрнэт былі адключаныя[37]. Днём па дзяржаўнаму тэлеканалу было афіцыйна абвешчана, што Башар Асад адправіў у адстаўку губернатара правінцыі[38].

24 сакавіка, па паведамленнях відавочцаў, да 20 тысяч жыхароў прынялі ўдзел у пахаванні ахвяраў сутыкненняў з сіламі бяспекі і паліцыяй. Сілы бяспекі былі адведзены з цэнтра горада[39].

25 сакавіка група, якая называла сябе «Рэвалюцыя ў Сірыі 2011», размясціла ў сацыяльнай сетцы Facebook заклік да «народнага паўстання» па ўсёй Сірыі. Найбольш шматлікія акцыі пратэсту супраць дзеянняў уладаў адбыліся ў Дэр’а, дзе на вуліцы для ўдзелу ў пахавальных працэсіях выйшла да 100 тысяч чалавек. Сабраўшыся пасля пахавання на плошчы перад будынкам адміністрацыі губернатара правінцыі, пратэстоўцы спалілі плакат з выявай Башара Асада, пасля чаго павалілі, разбілі і спалілі статую яго бацькі — Хафеза Асада. З даху афіцэрскага клуба па прысутным была адкрыта стральба, што прывяло да новых ахвяр[40].

Рэакцыя ўрада правіць

 
Сірыйскі АМАП у Дамаску.

Яшчэ да пачатку паўстання ўрад Сірыі правёў масавыя арышты палітычных актывістаў і праваабаронцаў, якіх улады Асада аб’явілі «тэрарыстамі». Былі арыштаваныя лідары палітычнай апазіцыі Гасан аль-Наджар[41], Абас Абас[42] і Аднан Мустафа[43].

Пасля пачатку масавых пратэстаў урад разгарнущ кампанію арыштаў. Па паведамленнях праваабарончых груп, былі арыштаваныя дзясяткі тысяч людзей. Быў прыняты закон, які дазваляў паліцыі і спецслужбам затрымліваць падазраванага на працягу васьмі дзён без ордэра. Арыштаў падвергліся, у асноўным, дзве групы насельніцтва: палітычныя актывісты і мужчыны ў гарадах, якія выклікалі найбольшыя падазрэнні ўладаў[44]. Многія з затрыманых падвяргаліся катаванням, збіццю і жорсткаму абыходжанню. Па звестках Human Rights Watch, на 3 ліпеня 2012 года дзейнічала па меншай меры 27 катавальных цэнтраў сірыйскіх спецслужбаў[45].

Прэзідэнт Асад абвясціў апазіцыю ісламскімі тэрарыстамі (Такфір), а сябе прадставіў у якасці гаранта свецкай формы праўлення[46]. У пачатку красавіка буйныя сілы бяспекі былі накіраваны супраць намётавых гарадкоў у Латакіі. У некалькіх гарадах былі створаны сеткі блокпастоў для прадухілення дэманстрацый пратэсту. Нягледзячы на ​​гэта, масавыя пратэсты працягваліся[47].

Саступкі правіць

 
Дэманстрацыя апазіцыі ў г. Баніяс

На працягу сакавіка і красавіку сірыйскі ўрад, спадзеючыся аслабіць хваляванні, прапанаваў шэраг палітычных саступак і рэформаў. Быў скарочаны прызыў у армію[48] і адпраўлены ў адстаўку губернатар правінцыі Дэр’а[49]. Урад паабяцаў вызваліць палітвязняў, знізіць падаткі, павысіць зарплаты работнікам бюджэтнай сферы, забяспечыць больш свабоды прэсы, а таксама павялічыць магчымасці для працаўладкавання. З гэтых абяцанняў былі выкананы толькі нешматлікія[50].

Урад пайшоў на некаторыя саступкі мусульманам-сунітам, якія складалі ў Сірыі большасць насельніцтва, а таксама некаторым нацыянальным меншасцям. Так, была адменена забарона настаўнікам насіць на працы традыцыйнае мусульманскага покрыва — нікаб. Было зачынена адзінае ў краіне казіно[51]. Урад таксама прадаставіў грамадзянства тысячам сірыйскіх курдаў, якія раней мелі статус «замежнікаў»[52].

Адным з галоўных патрабаванняў пратэстуючых была адмена надзвычайнага становішча, якое дзейнічала ў Сірыі на працягу амаль 50 гадоў. Закон аб надзвычайным становішчы даваў ураду магчымасць адвольных арыштаў і забароны палітычнай апазіцыі. 21 красавіка 2011 года, пасля некалькіх тыдняў дэбатаў, Башар Асад падпісаў указ, які адмяняў надзвычайнае становішча[53]. Тым не менш антыўрадавыя пратэсты працягваліся, паколькі актывісты руху лічылі абяцанні рэформаў занадта «туманнымі»[54].

Ваенныя аперацыі правіць

Красавік правіць

Па меры працягу пратэстаў сірыйскі ўрад пачаў выкарыстоўваць для падаўлення пратэстаў рэгулярную армію, што стала новым этапам у эскалацыі канфлікту. 25 красавіка армія асадзіла горад Дэр’а, які з’яўляўся цэнтрам паўстання. Салдаты расстрэльвалі дэманстрантаў і абшуквалі хаты ў пошуках паўстанцаў; колькасць арыштаваных вылічалася сотнямі[55][56]. Упершыню супраць дэманстрантаў былі задзейнічаныя танкі і снайперы[55]. Спецслужбы пачалі адключаць у жылых кварталах ваду, электрычнасць і тэлефонныя лініі, а таксама адбіраць муку і іншыя прадукты харчавання. Сутыкненні паміж арміяй і пратэстоўцамі, частка з якіх да таго часу была ўзброена, прывялі да гібелі сотняў людзей[56][57]. Да 5 мая большасць пратэстаў было задушана і армія была выведзена з горада, за выключэннем невялікага гарнізона.

Май правіць

Падзеі падобныя тым, што мелі месца ў Дэр’а, адбываліся таксама ў гарадах Баніяс, Хомс, Тэль-Калах, Латакія і іншых[58]. Гвалт над насельніцтвам гарадоў працягваўся і пасля заканчэння актыўных дзеянняў[59]. Па дадзеных сірыйскай арганізацыі па правах чалавека, на канец мая колькасць забітых перавышала 1000 чалавек[60].

Чэрвень—ліпень правіць

 
Сцяг сірыйскай апазіцыі

Па меры развіцця паўстання сілы апазіцыі станавіліся больш арганізаванымі і лепш узброенымі[61]. Першае ўзброенае антыўрадавае выступленне мела месца 4 чэрвеня 2011 года ў горадзе Джыср аш-Шугур (правінцыя Ідліб), блізу турэцкай мяжы. Паўсталыя падпалілі ўпраўленне бяспекі пасля таго, як адтуль быў адкрыты агонь па пахавальнай працэсіі. У агні загінулі восем супрацоўнікаў бяспекі; паўсталыя занялі будынак і захапілі зброю. Сутыкненні паміж дэманстрантамі і сіламі бяспекі працягнуліся і ў наступныя дні. Некаторыя афіцэры службы бяспекі перайшлі на бок паўстанцаў пасля таго, як супрацоўнікі тайнай паліцыі пакаралі смерцю салдат, якія адмовіліся страляць у мірных грамадзян. 6 чэрвеня суніцкая міліцыя і салдаты-перабежчыкі зрабілі засаду на калону сіл бяспекі, якая накіроўвалася ў горад. Баючыся помсты арміі, члены міліцыі і перабежчыкі, а таксама каля 10 тыс. жыхароў горада беглі праз турэцкую мяжу[6].

У чэрвені і ліпені пратэсты працягваліся па меры таго, як урадавыя войскі пашыралі свае аперацыі, адкрываючы агонь па дэманстрантах і выкарыстоўваючы супраць дэманстрантаў танкі. У пачатку чэрвеня аблозе падвергліся гарады Растан і Тэль-Біса, а таксама горад Маарэт-эн-Нуман[62]. 30 чэрвеня масавыя пратэсты ўспыхнулі ў Алепа — найбуйнейшым горадзе Сірыі[63]. 3 ліпеня армія ўжыла танкі ў Хаме, пасля таго, як у горадзе адбылася масавая дэманстрацыя супраць Башара Асада[64].

29 ліпеня група афіцэраў-дэзертыраў абвясціла аб стварэнні Свабоднай сірыйскай арміі, у якую ўвайшлі былыя сірыйскія вайскоўцы, якія перайшлі на бок паўстанцаў. ССА абвясціла сваёй мэтай адхіленне Башара Асада ад улады.

З самага пачатку беспарадкаў Турцыя аказвала актыўную дапамогу апанентам Башара Асада. Улетку некалькі тысяч праціўнікаў рэжыму і членаў іх сем’яў знайшлі прытулак на тэрыторыі Турцыі. Прэзідэнт Рэджэп Таіп Эрдаган раскрытыкаваў сірыйскія ўлады, назваўшы іх дзеянні «жахлівымі»[4].

Заўвагі правіць

  1. ↑ The Kurdish Democratic Union Party
  2. ↑ Bashar al-Assad's inner circle // BBC, 30.07.2012
  3. ↑ Syria: feared militia kills up to 21 people as protests continue // The Daily Telegraph, 27.03.2011
  4. ↑ а б в г Сирийский рубеж. Авторский коллектив: М. С. Барабанов, А. Д. Васильев, С. А. Денисенцев, А. В. Лавров, Н. А. Ломов, Ю. Ю. Лямин, А. В. Никольский, Р. Н. Пухов, М. Ю. Шеповаленко (редактор). С предисловием С. К. Шойгу и послесловием С. В. Лаврова. М.: Центр анализа стратегий и технологий, 2016. — 184 с. Глава 2. Крах «системы Сайкса-Пико» и начало гражданской войны в Сирии
  5. ↑ Обнародован новый доклад о ситуации с правами человека в Сирии // Центр новостей ООН, 15.08.2012
  6. ↑ а б в The Struggle for Syria in 2011 // Institute for the Study of War
  7. ↑ а б в г Henry Fountain. Researchers Link Syrian Conflict to a Drought Made Worse by Climate Change // The New York Times, March 2, 2015
  8. ↑ Colin P. Kelley, Shahrzad Mohtadi, Mark A. Cane, Richard Seager, Yochanan Kushnir. Climate change in the Fertile Crescent and implications of the recent Syrian drought // Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, vol. 112 no. 11 Архівавана 30 жніўня 2018.
  9. ↑ а б в Сирию истощает не только война
  10. ↑ Primoz Manfreda. Top ten reasons for the uprising in Syria. middleeast.about.com. Архівавана з першакрыніцы 18 чэрвеня 2013. Праверана 17 чэрвеня 2013.
  11. ↑ а б Александр Демченко. Сирия: два года в тупике. perspektivy.info (3 чэрвеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 18 чэрвеня 2013. Праверана 17 чэрвеня 2013.
  12. ↑ а б в г д Iddon, Paul (30 July). "A recap of the Syrian crisis to date". Digital Journal. Праверана 2017-12-06. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  13. ↑ Пользователи Facebook готовят новую революцию — в Сирии // информагентство «Балтинфо» от 27 февраля 2011
  14. ↑ Syria: Prisoners of Conscience in Damascus Central Prison declare hunger strike. marxist.com (9 сакавіка 2011). Праверана 5 снежня 2017.
  15. ↑ "Jailed Kurds on Syria hunger strike: rights group". Agence France-Presse. 2011-03-10. Архівавана з арыгінала 2 лютага 2016. Праверана 2017-12-05. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2016. Праверана 27 студзеня 2022.
  16. ↑ а б в Lina Khatib, Ellen Lust. Taking to the Streets: The Transformation of Arab Activism. JHU Press ISBN 1421413132
  17. ↑ "Mid-East unrest: Syrian protests in Damascus and Aleppo". BBC. 2011-03-15. Праверана 2017-12-05.
  18. ↑ В Сирии расстреляли мирную демонстрацию
  19. ↑ а б "In Syria, Crackdown After Protests". New York Times. 2011-03-18. Праверана 2017-12-06.
  20. ↑ "Syrian Security Forces Break Up Damascus Protest". Voice of America. 2011-03-16. Архівавана з арыгінала 2011-04-04. Праверана 2017-12-06.
  21. ↑ "Rare protest quashed in Syria". Al Jazeera. 2011-03-16. Праверана 2017-12-06.
  22. ↑ Полиция в Сирии применила дубинки против демонстрантов // «Росбалт» от 16 марта 2011
  23. ↑ "Syrian security forces disperse Damascus demo". Google News. Agence France-Presse. 2011-03-16. Архівавана з арыгінала 2014-02-25. Праверана 2017-12-06. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка)
  24. ↑ "Fresh Protests Erupt in Syria". theepochtimes.com. 2011-03-16. Архівавана з арыгінала 2011-03-19. Праверана 2017-12-06. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка)
  25. ↑ Fahim, Kareem; Saad, Hwaida (2013-02-09). "A Faceless Teenage Refugee Who Helped Ignite Syria's War". The New York Times.
  26. ↑ а б Middle East unrest: Silence broken in Syria // BBC News, 19 March 2011
  27. ↑ В Сирии расстреляли мирную демонстрацию
  28. ↑ "Syrian Police Attack Marchers at Funerals". The New York Times. 2011-03-19. Праверана 2017-12-06.
  29. ↑ "Syria funeral hit with teargas, protesters wounded: report". Google hostednews (AFP). 2011-03-19. Архівавана з арыгінала 2013-10-13. Праверана 2017-12-06. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка)
  30. ↑ а б В Сирии убиты пятеро участников антиправительственных выступлений // LENTA.RU, 23 марта 2011
  31. ↑ "Officers Fire on Crowd as Syrian Protests Grow". New York Times. 2011-03-20. Архівавана з арыгінала 2012-11-16. Праверана 2017-12-06. {{cite news}}: Курсіў або паўтлусты шрыфт недапушчальны ў: |publisher= (даведка); Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка)
  32. ↑ "Syria protesters torch buildings". Al Jazeera. 2011-03-20. Праверана 2013-11-17.
  33. ↑ "Syrian protesters set fire to ruling party's headquarters, Palace of Justice". Globe and Mail. 2011-03-20. Архівавана з арыгінала 10 лютага 2017. Праверана 2017-12-06. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 10 лютага 2017. Праверана 27 студзеня 2022.
  34. ↑ В сирийском городе Даръа третьи сутки продолжаются народные волнения Архівавана 5 сакавіка 2016.
  35. ↑ а б В противостояниях сирийской полиции и манифестантов в Даръа 23 марта погибли 15 человек — оппозиция // ISLAM.RF от 24 марта 2011
  36. ↑ В Сирии произошло нападение на санитарную машину(недаступная спасылка)
  37. ↑ а б "15 killed in clashes in southern Syria". Chicago Sun-Times. 2011-03-23. Архівавана з арыгінала 2014-01-25. Праверана 2017-12-13. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2014. Праверана 14 верасня 2019.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2014. Праверана 14 верасня 2019.
  38. ↑ Президент Сирии уволил губернатора мятежного города // LENTA.RU от 23 марта 2011
  39. ↑ "Anger in Syria over crackdown". Al Jazeera. 2011-03-24. Праверана 2017-12-13.
  40. ↑ "Dozens of Syrians reported killed in Daraa". CNN. originally 25 March 2011 (now incorrectly dated on website as 26 April). Праверана 2013-11-19. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  41. ↑ "Arrest of leader of the Islamic Democratic movement in Syria". Elaph. Праверана 2011-02-12.
  42. ↑ Jailed prominent Syrian opposition for seven and a half years (ар.)(недаступная спасылка). free-syria.com. Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2011. Праверана 12 лютага 2011.
  43. ↑ Syrian authorities detain national identity Adnan Mustafa Abu Ammar (ар.)(недаступная спасылка). free-syria.com. Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2011. Праверана 12 лютага 2011.
  44. ↑ "Syrian Arrests Are Said to Have Snared Tens of Thousands". The New York Times. 2012-06-27. Праверана 2012-08-02.
  45. ↑ "Syria: Torture Centers Revealed". Human Rights Watch. 2012-07-03. Праверана 2012-08-02.
  46. ↑ "Opposition: 127 dead as Syrian forces target civilians". CNN. 2012-04-07. Архівавана з арыгінала 2015-02-21. Праверана 2012-09-23. Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 21 лютага 2015. Праверана 14 верасня 2019.
  47. ↑ Oweis, Khaled (2011-04-22). "Almost 90 dead in Syria's bloodiest day of unrest". Reuters. Архівавана з арыгінала 27 красавіка 2011. Праверана 2011-04-22. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 27 красавіка 2011. Праверана 14 верасня 2019.
  48. ↑ "Syrian mourners call for revolt, forces fire tear gas". Reuters. 2011-03-19. Архівавана з арыгінала 24 верасня 2015. Праверана 2011-03-19. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012. Праверана 15 студзеня 2022.
  49. ↑ "President al-Assad Issues Decree on Discharging Governor of Daraa from His Post". Syrian Arab News Agency. 2011-03-24. Архівавана з арыгінала 2012-01-17. Праверана 2012-02-22. Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2012. Праверана 14 верасня 2019.
  50. ↑ al-Hatem, Fadwa (2011-05-31). "Syrians are tired of Assad's 'reforms'". The Guardian. London. Праверана 2013-06-08.
  51. ↑ "Syria lifts niqab ban, shuts casino, in nod to Sunnis". Reuters. 2011-04-06. Архівавана з арыгінала 16 кастрычніка 2013. Праверана 14 верасня 2019. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2013. Праверана 14 верасня 2019.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2013. Праверана 14 верасня 2019.
  52. ↑ "Stateless Kurds in Syria granted citizenship". CNN. 2011-04-07. Архівавана з арыгінала 2012-02-29. Праверана 2011-11-13. Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 лютага 2012. Праверана 11 кастрычніка 2022.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 лютага 2012. Праверана 11 кастрычніка 2022.
  53. ↑ Oweis, Khaled Yacoub; Karouny, Mariam; al-Khalidi, Suleiman; Aboudi, Sami (2011-04-21). "Syria's Assad ends state of emergency". Reuters. Beirut, Amman, Cairo. Архівавана з арыгінала 24 верасня 2015. Праверана 2011-04-21. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 24 верасня 2015. Праверана 15 студзеня 2022.
  54. ↑ Stack, Liam (2011-04-01). "Syrian Protesters Clash With Security Forces". The New York Times. Праверана 2012-09-20.
  55. ↑ а б Shadid, Anthony (2011-04-25). "Syria Escalates Crackdown as Tanks Go to Restive City". The New York Times. Праверана 2011-04-26.
  56. ↑ а б Five dead in 'Day of Defiance'(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 ліпеня 2012. Праверана 6 мая 2011.
  57. ↑ "Civilian killings in Syrian demonstrations rises to 800". Jerusalemn Post. 2011-07-05. Праверана 2012-04-11.
  58. ↑ "Syrian army tanks 'moving towards Hama'". BBC News. 2011-05-05. Праверана 2012-01-20.
  59. ↑ "Shallow grave yields several bodies in Syrian city marked by unrest". CNN. 2011-05-16. Праверана 2011-05-17.
  60. ↑ "Syria death toll 'surpasses 1,000'". Al Jazeera. 2011-05-24.
  61. ↑ Dagher, Sam (2012-07-06). "In Paris, Diplomats Cheer Syria General's Defection". The Wall Street Journal. Праверана 2012-07-07.
  62. ↑ "Syrian forces take over northwestern town of Maaret al-Numan". Haaretz. 2011-06-17.
  63. ↑ "Syria unrest: Protests in Aleppo as troops comb border". BBC News. 2011-06-30. Праверана 2012-01-20.
  64. ↑ "Syria: 'Hundreds of thousands' join anti-Assad protests". BBC. 2011-07-01. Праверана 2011-08-03.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Грамадзянскія_пратэсты_ў_Сірыі_(2011)&oldid=4637249"