Гуга Калантай

(1750—1812) падканцлер каронны, філосаф, публіцыст

Гуга Калантай (польск.: Hugo Kołłątaj; 1 красавіка 1750, в. Вялікія Дэдэркалы, цяпер у Шумскім раёне Цярнопальскай вобласці, Украіна — 28 лютага 1812) — палітычны дзеяч Рэчы Паспалітай, філосаф, педагог, публіцыст.

Гуга Калантай
польск.: Hugo Kołłątaj
Гуга Калантай
Гуга Калантай
Герб «Котвіца»
Герб «Котвіца»
рэферэндар вялікі духоўны літоўскі
18 мая 1787 — май 1791
Папярэднік Павел Ксаверый Бжастоўскі
Пераемнік Андрэй Валовіч
падканцлер каронны[d]
17 мая 1791 — 11 мая 1793
Папярэднік Мацей Гжэгаж Гарныш[d]
Пераемнік Войцех Скаршэўскі[d]
Нараджэнне 1 верасня 1750(1750-09-01)
Смерць 28 лютага 1812(1812-02-28) (61 год)
Месца пахавання
Род Калантаі
Бацька Антоні Калантай
Маці Марыяна Мяжэнская
Веравызнанне Каталіцкая Царква
Партыя
Член у
Адукацыя
Навуковая ступень доктар багаслоўя[d]
Дзейнасць палітык, пісьменнік, філосаф, гісторык, выкладчык універсітэта, каталіцкі святар, географ, антраполаг
Месца працы
Аўтограф Выява аўтографа
Узнагароды
Ордэн Белага арла
Ордэн Белага арла
Ордэн Святога Станіслава
Ордэн Святога Станіслава
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфічныя звесткі правіць

Паходзіў з шляхецкага роду Калантаяў. Вучыўся ў Кракаўскім універсітэце, у Італіі (1772—1774 гг.). Доктар філасофіі і тэалогіі. З 1774 г. канонік кракаўскі. Актыўны дзеяч Адукацыйнай камісіі. Распрацаваў план развіцця адукацыі ў Рэчы Паспалітай, які стаў асновай «Статута» камісіі. У 1782—1786 гг. рэктар Кракаўскага ўніверсітэта, прыклаў шмат намаганняў да яго рэфарміравання на аснове ідэй Асветніцтва. З 1787 г. рэферэндар вялікі літоўскі, пераехаў у Варшаву, дзе актыўна заняўся палітычнай дзейнасцю, згуртаваў кола сваіх прыхільнікаў, т. зв. «Кузня Калантая». лідар рэфарматарскай плыні ў час працы Чатырохгадовага сойма 1788—1792 гг. Адзін з аўтараў Канстытуцыі 3 мая 1791. Прыхільнік ідэі вызвалення сялян ад прыгону, забеспячэння правоў мяшчан і абмежавання ўлады духавенства. Падтрымліваў ідэю цэнтралізацыі Рэчы Паспалітай праз больш цеснае аб’яднанне ВКЛ з Польшчай. Галоўны арганізатар «Згуртавання сяброў урадавай канстытуцыі», якое планавала прадоўжыць справу рэфарміравання дзяржавы. З мая 1791 г. каронны падканцлер. Пасля перамогі антырэфарматарскай прарасійскай Таргавіцкай канфедэрацыі ў эміграцыі. Адзін з вядучых ідэолагаў, потым кіраўнік «левага» («якабінскага») крыла ў паўстанні 1794 г., арыентаваўся на цесныя сувязі з рэвалюцыйнай Францыяй. Разам з І. Патоцкім ініцыятар місіі Т. Касцюшкі ў Парыж (пачатак 1793 г.). Удзельнічаў у складанні Кракаўскага акта паўстання, Паланецкага ўніверсала, пастановы аб надзяленні зямлёй сялян, якія бралі ўдзел у паўстанні. Узначальваў аддзел скарбу (фінансаў) у Найвышэйшай нацыянальнай радзе. Канфлікт на пачатку паўстання паміж Касцюшкам і Найвышэйшай літоўскай радай імкнуўся ўладзіць шляхам уніфікацыі Віленскага акта з Кракаўскім. Пасля паражэння паўстання быў у аўстрыйскім зняволенні (снежань 1794 — лістапад 1802 гг.). У 1802—1806 гг. жыў на Валыні, разам з Тадэвушам Чацкім заснаваў Крамянецкі ліцэй. Спрабаваў прыняць удзел у арганізацыі работы Віленскага ўніверсітэта, але з палітычных меркаванняў А. Чартарыйскі і рэктар універсітэта Г. Страйноўскі не пажадалі яго ўдзелу. У студзені 1807 — маі 1808 гг. паводле загаду Аляксандра I знаходзіўся ў Маскве пад наглядам. Апошнія гады жыцця правёў у Варшаве.

Творчасць правіць

Пакінуў багатую філасофскую і публіцыстычную спадчыну: «Да Станіслава Малахоўскага… некалькі лістоў Ананіма» (1788-89), «Палітычнае права польскага народа» (1790), «Пра ўзнікненне і ўпадак Канстытуцыі 3 мая» (1793, разам з І. Патоцкім і Ф. Дмахоўскім), «Стан асветы ў Польшчы ў апошнія гады панавання Аўгуста III» 1841), «Крытычны агляд асноў гісторыі пра пачаткі чалавечага роду» (1842) і інш. Яго працы заснаваны на перадавых на той час ідэях Асветніцтва, вучэнні французскіх фізіякратаў, эвалюцыйнай канцэпцыі развіцця грамадства.

Бібліяграфія правіць

  • Korespondencya listowna z T. Czackim… T. 1-4. Kraków, 1844-45;
  • Listy pisane z emigracji. T. 1-2. Poznań, 1872;
  • Wybór pism politycznych. Wrocław, 1952;
  • Wybór pism naukowych. Warszawa, 1953;
  • Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750—1764). Wrocław, 1953;
  • Listy Anonima i Prawo polityczne narodu polskiego. T. 1-2. Kraków, 1954.

Крыніцы правіць

Літаратура правіць