Дагістарычная Фінляндыя

Дагістарычны перыяд гісторыі Фінляндыі пачынаецца са з'яўлення першых людзей і канчаецца з жалезным векам.

Каменны век правіць

Па заканчэнні апошняга ледніковага перыяду Фінляндыю засялілі прыблізна ў 8500 годзе да н. э. групы паляўнічых з поўдня і паўднёвага ўсходу. Знаходкі з паўднёвай часткі Фінляндыі моцна нагадваюць культуру Кунда, якая існавала ў той час на тэрыторыі Эстоніі. Гэтая культурная традыцыя на тэрыторыі Фінляндыі цяпер вядомая археолагам як культура Суомус'ярві  (руск.). Найважнейшай сыравінай для каменных прылад служыў кварц. Скончыўся мезаліт на тэрыторыі Фінляндыі прыблізна ў 5000 годзе да н. э.

 
Індаеўрапейскай прысутнасць на захадзе Фінляндыі ў эпоху неаліту

Неаліт на тэрыторыі Фінляндыі падзяляецца на этапы і культуры ў асноўным па адрозненням у стылях керамікі. Найважнейшай з культур ранняга неаліту (5000-3200 гг. да н. э.) з'яўляецца культура тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі.

Унутры краіны, наадварот, у сярэднім і познім неаліце ​​пераважаюць розныя культуры азбеставай керамікі, сярод якіх найбольш важнымі з'яўляюцца групы Кіерыкі  (фін.) і Пёлья  (руск.). Заканчваецца неаліт ​​ў Фінляндыі пазней, чым у суседняй Скандынавіі, прыкладна ў 1500 годзе да н. э.

Бронзавы век правіць

У сярэднім неаліце ​​(3200-2400 гг. да н. э.) на поўдні і захадзе Фінляндыі пераважае культурай баявых сякер  (руск.), носьбітамі якой былі індаеўрапейскія народы. Індаеўрапейскі элемент на паўднёвым захадзе Фінляндыі прыўнёс тэхналогію бронзы. Прыкметна адрозненне паміж арыентаванымі на захад прыбярэжнымі селішчамі, якія ў культурным плане таксама ставяцца да скандынаўскага бронзавага веку  (руск.), і арыентаванымі на ўсход селішчамі ўнутры краіны і на поўначы, якія адносяцца да так званых «культур арктычнага бронзавага веку»[1].

На захадзе і поўдні Фінляндыі адбываліся важныя кантакты па моры з паўднёвай і цэнтральнай Скандынавіяй; праз ўзбярэжжа ў Фінляндыю пранікалі тэхналогіі апрацоўкі бронзы. Да іншых зменаў перыяду бронзавага стагоддзя ставяцца новыя рэлігійныя ўяўленні, змены ў гаспадарцы і архітэктуры будынкаў. Уздоўж узбярэжжа узнікаюць сталыя аграрныя паселішчы — фермы, як адзінкавыя, так і згрупаваныя па некалькі ферм. Будынкі ўяўляюць сабой доўгія дамы  (руск.) са сценамі, пакрытымі цагляным растворам. Квітнее культ продкаў: да гэтага перыяду адносяцца велічныя каменныя магілы -росе ўздоўж узбярэжжа. Адначасова адбываецца пераход да трупаспалення.

У Кокемякі на крайнім заходнім узбярэжжы Фінляндыі (правінцыя Сатакунта) знаходзіцца найбуйнейшая манументальная піраміда — росе, а колькасць знойдзеных тут бронзавых прадметаў — большая, чым дзе-небудзь яшчэ ў Фінляндыі. Верагодна, тут знаходзіўся палітычны цэнтр фінскага бронзавага веку.

Знаходкі, якія адносяцца да бронзавага веку ў Фінляндыі, не такія шматлікія, як у Скандынавіі. Адсутнічаюць буйныя зборы металічных прадметаў і ахвярапрынашэнняў, шырока распаўсюджаныя на поўдні Скандынавіі. У цэлым да пачатку XXI стагоддзя ў Фінляндыі знойдзена каля 150 прадметаў з бронзы, у асноўным — зброя і прылады працы, да позняга бронзавага веку адносяцца таксама ювелірныя вырабы і прадметы туалету[1]. Прыродны камень  (руск.) па-ранейшаму заставаўся важнай сыравінай, паколькі бронза была дарагім прывазным матэрыялам. Ромбападобныя каменныя сякеры, вырабленыя па паўднёваскандынаўскіх узорах, адыгрывалі ў асноўным сімвалічную, а не практычную ролю. Акрамя таго, характэрныя для Скандынавіі петрагліфы ў Фінляндыі адсутнічаюць.

Затым у выніку сімбіёзу індаеўрапейцаў і протасаамаў з'явілася культура Кіўкайс (2400—1500 гг. да н. э.). Як адзначаюць даследчыкі, «у лясах Фінляндыі індаеўрапейскі элемент шнуравай керамікі быў раствораны, практычна не пакінуўшы следу ні ў мове, ні ў культуры мясцовых фінскіх паляўнічых» [2].

Унутры Фінляндыі і на яе поўначы дамінавалі культуры паляўнічых, хоць аналіз пылка сведчыць пра спробы ўвесці ў гэтых рэгіёнах сельскую гаспадарку. У гэтых землях гулялі вялікую ролю сухапутныя кантакты на ўсходзе Фінляндыі, бронзавыя тэхналогіі прадстаўлены, у тым ліку, і на тэрыторыі паўночнага захаду сучаснай Расіі. У цэнтральнай Фінляндыі з'яўляецца новы стыль керамікі — так званая «тэкстыльная кераміка», тады як на поўначы па-ранейшаму пераважае азбеставая кераміка.

Зноскі

  1. а б Krank, Penttilä (2003)
  2. Индоевропейцы Евразии и славяне (руск.)

Літаратура правіць

  • Penttilä, Isabella / Krank, Britta : Skeden i Finlands historia. Schildts & Söderströms, 2003, ISBN 9789515219596