Дагістарычная Фінляндыя
Дагістарычны перыяд гісторыі Фінляндыі пачынаецца са з'яўлення першых людзей і канчаецца з жалезным векам.
Каменны век правіць
Па заканчэнні апошняга ледніковага перыяду Фінляндыю засялілі прыблізна ў 8500 годзе да н. э. групы паляўнічых з поўдня і паўднёвага ўсходу. Знаходкі з паўднёвай часткі Фінляндыі моцна нагадваюць культуру Кунда, якая існавала ў той час на тэрыторыі Эстоніі. Гэтая культурная традыцыя на тэрыторыі Фінляндыі цяпер вядомая археолагам як культура Суомус'ярві . Найважнейшай сыравінай для каменных прылад служыў кварц. Скончыўся мезаліт на тэрыторыі Фінляндыі прыблізна ў 5000 годзе да н. э.
Неаліт на тэрыторыі Фінляндыі падзяляецца на этапы і культуры ў асноўным па адрозненням у стылях керамікі. Найважнейшай з культур ранняга неаліту (5000-3200 гг. да н. э.) з'яўляецца культура тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі.
Унутры краіны, наадварот, у сярэднім і познім неаліце пераважаюць розныя культуры азбеставай керамікі, сярод якіх найбольш важнымі з'яўляюцца групы Кіерыкі і Пёлья . Заканчваецца неаліт ў Фінляндыі пазней, чым у суседняй Скандынавіі, прыкладна ў 1500 годзе да н. э.
Бронзавы век правіць
У сярэднім неаліце (3200-2400 гг. да н. э.) на поўдні і захадзе Фінляндыі пераважае культурай баявых сякер , носьбітамі якой былі індаеўрапейскія народы. Індаеўрапейскі элемент на паўднёвым захадзе Фінляндыі прыўнёс тэхналогію бронзы. Прыкметна адрозненне паміж арыентаванымі на захад прыбярэжнымі селішчамі, якія ў культурным плане таксама ставяцца да скандынаўскага бронзавага веку , і арыентаванымі на ўсход селішчамі ўнутры краіны і на поўначы, якія адносяцца да так званых «культур арктычнага бронзавага веку»[1].
На захадзе і поўдні Фінляндыі адбываліся важныя кантакты па моры з паўднёвай і цэнтральнай Скандынавіяй; праз ўзбярэжжа ў Фінляндыю пранікалі тэхналогіі апрацоўкі бронзы. Да іншых зменаў перыяду бронзавага стагоддзя ставяцца новыя рэлігійныя ўяўленні, змены ў гаспадарцы і архітэктуры будынкаў. Уздоўж узбярэжжа узнікаюць сталыя аграрныя паселішчы — фермы, як адзінкавыя, так і згрупаваныя па некалькі ферм. Будынкі ўяўляюць сабой доўгія дамы са сценамі, пакрытымі цагляным растворам. Квітнее культ продкаў: да гэтага перыяду адносяцца велічныя каменныя магілы -росе ўздоўж узбярэжжа. Адначасова адбываецца пераход да трупаспалення.
У Кокемякі на крайнім заходнім узбярэжжы Фінляндыі (правінцыя Сатакунта) знаходзіцца найбуйнейшая манументальная піраміда — росе, а колькасць знойдзеных тут бронзавых прадметаў — большая, чым дзе-небудзь яшчэ ў Фінляндыі. Верагодна, тут знаходзіўся палітычны цэнтр фінскага бронзавага веку.
Знаходкі, якія адносяцца да бронзавага веку ў Фінляндыі, не такія шматлікія, як у Скандынавіі. Адсутнічаюць буйныя зборы металічных прадметаў і ахвярапрынашэнняў, шырока распаўсюджаныя на поўдні Скандынавіі. У цэлым да пачатку XXI стагоддзя ў Фінляндыі знойдзена каля 150 прадметаў з бронзы, у асноўным — зброя і прылады працы, да позняга бронзавага веку адносяцца таксама ювелірныя вырабы і прадметы туалету[1]. Прыродны камень па-ранейшаму заставаўся важнай сыравінай, паколькі бронза была дарагім прывазным матэрыялам. Ромбападобныя каменныя сякеры, вырабленыя па паўднёваскандынаўскіх узорах, адыгрывалі ў асноўным сімвалічную, а не практычную ролю. Акрамя таго, характэрныя для Скандынавіі петрагліфы ў Фінляндыі адсутнічаюць.
Затым у выніку сімбіёзу індаеўрапейцаў і протасаамаў з'явілася культура Кіўкайс (2400—1500 гг. да н. э.). Як адзначаюць даследчыкі, «у лясах Фінляндыі індаеўрапейскі элемент шнуравай керамікі быў раствораны, практычна не пакінуўшы следу ні ў мове, ні ў культуры мясцовых фінскіх паляўнічых» [2].
Унутры Фінляндыі і на яе поўначы дамінавалі культуры паляўнічых, хоць аналіз пылка сведчыць пра спробы ўвесці ў гэтых рэгіёнах сельскую гаспадарку. У гэтых землях гулялі вялікую ролю сухапутныя кантакты на ўсходзе Фінляндыі, бронзавыя тэхналогіі прадстаўлены, у тым ліку, і на тэрыторыі паўночнага захаду сучаснай Расіі. У цэнтральнай Фінляндыі з'яўляецца новы стыль керамікі — так званая «тэкстыльная кераміка», тады як на поўначы па-ранейшаму пераважае азбеставая кераміка.
Зноскі
- ↑ а б Krank, Penttilä (2003)
- ↑ Индоевропейцы Евразии и славяне (руск.)
Літаратура правіць
- Penttilä, Isabella / Krank, Britta : Skeden i Finlands historia. Schildts & Söderströms, 2003, ISBN 9789515219596