Даніэл Набароўскі
Даніэл Набароўскі (польск.: Daniel Naborowski; 1573—1640, Кракаў) — паэт, перакладчык, лекар, дыпламат, дзеяч кальвінізму ў Вялікім Княстве Літоўскім.
| Даніэл Набароўскі | |
|---|---|
| польск.: Daniel Naborowski | |
| Асабістыя звесткі | |
| Дата нараджэння | 1573[1][2][…] ці 1573 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 1640[3][1][…] |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Жонка | Сюзана з Рачкаў[d] |
| Альма-матар | |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | паэт |
| Мова твораў | лацінская мова |
Біяграфія правіць
Нарадзіўся ў сям'і кракаўскага аптэкара. З юнацтва імкнуўся да навук, у 1590 годзе паступіў у Вітэнбэрскі, праз два гады ў Базельскі ўніверсітэт. 12-гадовае знаходжанне за мяжой вызначыла навуковы кругагляд Набароўскага, асаблівую ўвагу ён надаваў медыцыне. Вынікам яго навуковых інтарэсаў сталі медыцынскія трактаты «Аб тэмпераменту» (De temperamentis, 1593), «Тэарэмы пра яды (лекі)» (De venenis, 1594) і філасофская праца, якая стала дысертацыяй ― «Этычны дыспут пра прыгажосць». У 1601 годзе слухаў лекцыі Галілея ў Падуе.
Жывучы ў Страсбургу, навучаў французскай і нямецкай мовамі сына ваяводы віленскага Крыштафа Радзівіла ― Януша Радзівіла, затым маладога Рафала Ляшчынскага ― прадзеда караля Станіслава Ляшчынскага[4]. У 1602 годзе Януш Радзівіл запрасіў Набароўскага ў якасці асабістага лекара, настаўніка і сакратара ў Нясвіж. Там, а таксама ў Вільні, Дзяляцічах, Капылі Набароўскі і пражыў доўгі час[5].
Разам з Я. Радзівілам браў удзел у палітычным жыцці Вялікага Княства Літоўскага, суправаджаў Радзівіла ў паездках па Еўропе. У 1602—1633 гг. прадстаўляў у судах інтарэсы Януша і Кшыштафа (Пяруна) Радзівілаў.
Па вяртанні князя ў Нясвіж, пасылаўся ім з таемнымі даручэннямі да еўрапейскіх правіцеляў. У 1633 годзе выбраны віленскім суддзёй гродскім. Быў кальвіністам, але стараўся захоўваць добрыя адносіны з каталікамі[6].
У 1639 годзе, пасля таго як пасерб Набароўскага выпадкова стрэліў з лука ў абраз віленскага касцёла св. Міхаіла, віленскія жыхары разбурылі кальвінскі храм і пакаралі смерцю некалькі пратэстантаў. З-за перажыванняў, Даніэль Набароўскі цяжка захварэў і праз год памёр[7].
Творчасць правіць
Даніэля Набароўскага літаратуразнаўства з поўным правам лічыць пачынальнікам новага віду ў паэзіі барока. Такое змешванне стыляў незвычайна ў адным паэце сярэдзіны XVII стагоддзя: гэта і панегірыкі, і эпіграмы, і фрашкі. Тэмы досыць шырокія: любоўная лірыка, бытавыя карціны, філасофскія развагі. З Набароўскім ў польскую літаратуру прыйшлі як барочныя плыні консэптізм і культэранізм ― вытанчаная гульня слоў, іх сэнсавыя адценні, эфектна-мудрагелістая складанасць вобразаў, больш ўскладненая форма верша[8][9][10].
Набароўскі звычайна не апісвае рэальнасць. Напрыклад, у лірычным вершы «На вочы каралевы агліцкай» ён выходзіць на абагульненыя асацыяцыі: «Твае ж, каралеўна, вочы сутнасць у выніку / свяцілы, зоркі, сонцы, нябёсы і багі».
У іранічна-філасофскім вершы «Omnia si pebdas famam etc», ён устаўляе лацінскія словы:
Fama za nic nie stoi, gdy nie masz pieniędzy,
Żaden nie da szeląga, byś był sto lat w nędzy.
Perdas to marne słówko; servare potrzeba,
By nie przyszło na starość żebrać sztuki chleba,
Bo omnia straciwszy żaden nie ratuje,
Ba, i szelągiem jednym więcej nie daruje.
O memento, memento, na cię by pamiętać,
Mógłby się człowiek nigdy lichoty nie lękać.
O nieszczęście, nieszczęście, gdybyś chłopem było,
Tak bym clę kijem walił, ażbyś się kurzyło!
Не чужы Набароўскаму і гумар, яму належыць некалькі фрашак ― дасціпных вершаваных мініяцюр. Вось адна з іх ― «Łazarz do bogacza»:
Jak błogosławiony z błota,
Jak złodziej rzeczon od złota,
Jak szwiec od świece nazwany,
Jak człowiek, człek malowany,
Tak Jezuita z Jezusa,
Strzeż się go, własna pokusa.
Перакладаў з латыні вершы Мацея Сарбеўскага, санеты Петраркі з італьянскай мовы, рэлігійныя вершы Дзю Бартаса з французскай.
Набароўскі як паэт быў амаль невядомы чытачу да XX стагоддзя.
Крыніцы правіць
- ↑ а б Swartz A. Daniel Naborowski — 2007.
- ↑ Daniel Naborowski // Faceted Application of Subject Terminology Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Daniel Naborowski
- ↑ Katarzyna Banul. Daniel Naborowski – biografia.
- ↑ Парэцкі Я. Набароўскі Даніла // Энцыклапедыя Вялікага Княства Літоўскага. — Мн.: БелЭн, 2007. — С. 336.
- ↑ Грыцкевіч В. Чатыры факелы ў цемры // Маладосць. — Мн.: 1972. — № 10.
- ↑ Waldemar Smaszcz. wstęp Waldemar Smaszcz // Smaczny kąsek. Daniel Naborowski. Poezje wybrane. — Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989.
- ↑ Липатов А. В. Польская литература. XVII век // История польской литературы. — М.: Наука, 1968.
- ↑ Krzysztof Karasek. Przedmowa // Daniel Naborowski. Poezje wybrane. — Warszawa: Ludowa Spółdzelnia Wydawnicza, 1980.
- ↑ Dürr-Durski J. Daniel Naborowski. Monografia z dziejów manieryzmu i baroku w Polsce. — Lódz, 1966.
Літаратура правіць
- Czesław Hernas. Barok. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 267. ISBN 83-01-13846-7.
- Czesław Hernas. Literatura baroku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 302. ISBN 83-01-12895-X.
- Maciej Włodarski. Nowo odkryte wiersze łacińskie Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1995, s. 196. ISBN 83-85605-36-3.
- Charakterystyka twórczości Daniela Naborowskiego (pol.). [dostęp 27 maja 2009].
- Michael J. Mikoś. Polish Baroque and Enlightenment Literature: An Anthology. Ed. Michael J. Mikoś. Columbus, Ohio/Bloomington, Indiana: Slavica Publishers. 1996. 104—108. ISBN 0-89357-266-7