Дынабургскі езуіцкі калегіум

Дынабургскі езуіцкі калегіум — навучальная ўстанова Таварыства Ісуса, якая дзейнічала ў Дынабургу (Дзвінску).

Дынабургскі езуіцкі калегіум
Міжнародная назва	Collegium Duneburgense Societatis Jesu
Заснаваны	1761
Год закрыцця	1811
Размяшчэнне	Даўгаўпілс, Латвія

Езуіты ў Дынабургу да 1761 г.

Першыя езуіты (пераважна з Рыгі і Тарту) сталі час ад часу з’яўляцца ў Дынабургу яшчэ з канца XVI ст. У 1630 г. на сродкі ваяводы смаленскага Аляксандра Гасеўскага і дынабургскага старасты Альфонса Ляцкага ў гарадзе былі заснаваныя езуіцкія рэзідэнцыя і касцёл.

Пачатковая школа пры рэзідэнцыі езуітаў у Дынабургу была адкрыта ў 1638 г. У 1695 г. у ёй ужо пачалося выкладанне рыторыкі, а ў 1752 г. з’явіўся курс філасофіі. Пасля знішчальнага пажару 1749 г., які пакінуў ад рэзідэнцыі толькі пашкоджаны мураваны касцёл, у 1753 г. пачынаецца ўзвядзенне новых мураваных карпусоў.

Дзейнасць калегіума

Пераўтварэнне рэзідэнцыі ў калегіум спрыяла далейшаму развіццю дынабургскай пляцоўкі езуітаў. Пры гэтым, некаторыя іх будынкі і памяшканні ўрад забраў пад свае патрэбы. У 1767—1769 гг. у калегіуме выкладаўся курс маральнай тэалогіі для езуіцкіх і дыяцэзіяльных семінарыстаў. З канца XVIII ст. у калегіуме сталі вывучаць матэматыку, а таксама нямецкую, французскую і рускую мовы.

Колькасць вучняў у езуіцкай школе звычайна была адносна невялікай (у 1802 г. — 92 чалавекі). Зусім небагата было вучняў, якія пражывалі ў канвікце (пансіёне): у 1802 г. — 3, а ў 1803 — 2. Дынабургскія езуіты ўтрымлівалі музычную бурсу, у якой у 1796 г. займалася 9, а ў 1807 г. — 14 хлопцаў. У 1784—1803 гг. пры калегіуме размяшчаўся (з невялікімі перапынкамі) дом Трэцяй прабацыі. (Трэцяя прабацыя прызначалася для ўсіх членаў Таварыства Ісуса, якія ўжо былі высвечаныя на ксяндзоў і скончылі курс тэалогіі. Пад кіраўніцтвам дасведчанага айца-езуіта, інструктара, удзельнікі Трэцяй прабацыі на працягу года штудыявалі ордэнскае права і, вывучаючы лісты Ігнація Лаёлы, заснавальніка Таварыства Ісуса, і ладзячы штомесячныя сходы, якія праходзілі ў поўным маўчанні, паглыблялі знаёмства з ордэнскай духоўнасцю.)

Рашэннем ад 19 ліпеня 1803 г. з Полацку у Дынабург быў пераведзены навіцыят. У сваю чаргу полацкай пляцоўцы езуітаў перадавалася дом Трэцяй прабацыі. За нядоўгі час выпрабаванні ў Дынабургу прашлі многія дзясяткі навіцыяў. У 1804 г. іх было 23, у 1805 г. – і 34, у 1806 г. – 61, у 1807 г. – 34, у 1808 г. – 28, у 1809 г. – 21, у 1810 – 24, а ў 1811 – 34 чалавекі. Сярод іх было нямала ў будучым слынных дзеячаў Таварыства Ісуса, у тым ліку генерал ордэна Ян Ротан.

Амаль да самага закрыцця калегіума працягвалася яго разбудова. Ёй кіравалі архітэктары Андрэй Жаброўскі (1780—1786), Фрыдрых Морлік (1787—1793), Тадэвуш Складоўскі (1788—1796) і Войцех Абрампальскі (1796—1800). Так, у 1806 г. драўляным пабудовам для заняткаў, якія неаднаразова знішчаліся пажарамі, на змену прыйшоў мураваны вучэбны будынак.

Не пазней за 1743 г. пры рэзідэнцыі пачала працаваць аптэка, якая карысталася добрай рэпутацыяй у горадзе і яго ваколіцах. У 1763 г. для яе лабараторыі быў збудаваны асобны мураваны будынак. Цікава, што з 1779 г. езуіты здавалі аптэку ў арэнду лютэраніну з Рыгі.

У 1811 г. ў сувязі з пачаткам будаўніцтва ў Дынабургу крэпасці (рыхтуючыся да вайны з Напалеонам, Расійская імперыя ўмацоўвала свае заходнія межы) езуіты былі вымушаны пакінуць горад. Навіцыят быў перанесены ў Пушу, а школа — у Краславу

Бібліятэка

Калегіум меў невялікую бібліятэку, якая доўгі час прырастала прыватнымі ахвяраваннямі. У 1781 г. было закуплена шмат кніжак у Вільні. Даволі багатыя кніжныя зборы засталіся калегіуму ад памерлых айцоў-езуітаў: Андрэя Янкоўскага, Яна Краснадэмбскага і Людвіка Візгінца. Спрыялі папаўненню бібліятэкі кніжныя ахвяраванні заходнееўрапейскіх езуітаў, якія прыязджалі на Беларусь пасля скасавання Таварыства Ісуса папам Кліментам XIV (1773). У 1785 г. бібліятэка заняла другі паверх новага мураванага будынку (на першым, як і ў Полацкім калегіуме, знаходзілася сталовая). У 1803 г. ёй быў перададзены кнігазбор Полацкага навіцыяту. Пасля закрыцця калегіума частка бібліятэчных фондаў была адпраўлена ў палац Плятэр-Зыберкаў у Ліксну, а потым — у Пушу, куды ўласна і перавялі навіцыят.

Значныя постаці калегіума

Рэктары

• Мацей Канановіч (1761—1765, 1772—1778; у 1758—1761 — суперыёр рэзідэнцыі)
• Адам Шалкоўскі (1765—1768)
• Андрэй Кавецкі (1768—1771)
• Віктар Шчуцкі (1771—1772)
• Станіслаў Кляноўскі (1778—1784)
• Францішак Любавіцкі (1784—1792)
• Якуб Лінкенхейер (1792—1795)
• Пётр Эстка (1795—1799)
• Казімір Астроўскі (1799—1803)
• Якуб Рагалінскі (1803—1810)

Выкладчыкі

• Войцех Абрампальскі, архітэктар і матэматык; рэктар Мсціслаўскага езуіцкага калегіума
• Антоній Корсак, рэктар Магілёўскага езуіцкага калегіума
• Алаіз Ландэс, правінцыял Беларускай правінцыі Таварыства Ісуса, рэктар Полацкай езуіцкай акадэміі
• Клеменс Пятроўскі, прафесар і сакратар Полацкай езуіцкай акадэміі
• Ян Ротан, 21-шы генерал Таварыства Ісуса
• Станіслаў Свентахоўскі, правінцыял Беларускай правінцыі Таварыства Ісуса, правінцыял Галіцкай правінцыі Таварыства Ісуса

Пакінуўшы ўніверсітэцкую Вільню, апошнія паўтары гады свайго жыцця ў дынабургскіх езуітаў правёў знакаміты астраном і асветнік Марцін Пачобут-Адляніцкі.

Літаратура

• Блинова, Т. Б. Иезуиты в Беларуси. Роль иезуитов в организации образования и просвещения / Т. Б. Блинова. — Гродно : ГрГУ, 2002. — 427 с.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564—1995 / oprac. L. Grzebień. — Kraków : Wyd-wo WAM, 1996. — 882 s.
• Giżycki, J.M. Materyały do dziejów Akademii Połockiej i szkół odniej zależnych / J.M. Giżycki. — Kraków : Druk. W. Anczyca i spółki, 1905. — 288 s.
• Załęski, S. Jezuici w Polsce. T. 5, Jezuici w Polsce porozbiorowej 1773—1905. Cz. 1 : 1773—1820. — Kraków: W.L. Anczyc i sp, 1907. — 517 s.