Аршакуні
Аршакуні́ (арм.: Արշակունիներ ; армянскія Аршакі́ды) — трэцяя армянская царская дынастыя, якая кіравала ў Вялікай Арменіі ў I—V стст.[1][2][3][4] Малодшая галіна парфянскіх Аршакідаў[5].
Гісторыя дынастыі правіць
Дынастыя была заснавана Трдатам I, які кіраваў з 54 па 88 гг. (афіцыйна з 66 г.)[6] і быў братам парфянскага цара Валагеза I. Пасля падзення дынастыі Арташэсідаў у Вялікай Арменіі, Рым і Парфія імкнуліся пасадзіць сваіх кандыдатаў на армянскі прастол. Гэта супрацьстаянне доўжылася да 63 года, калі быў заключаны Рандэйскі дагавор паміж рымскім палкаводцам Гнеем Даміцыем Карбулонам і Трдатам I. Паводле гэтага дагавора прадстаўнікі дынастыі парфянскіх Аршакідаў, першым з якіх быў Трдат, павінны былі і далей займаць прастол Арменіі, але як рымскія васалы[3].
Пра армянскіх Аршакідаў пасля смерці Трдата, іх імёны, храналогію і генеалогію вядома мала, часам гэтыя звесткі супярэчлівыя[7][8]. Паводле «Encyclopedia Americana» ў I—III стст. на армянскім троне паслядоўна сядзелі некалькі царскіх дынастый, галоўным чынам парфянскага паходжання. Найважнейшай з іх былі Аршакуні, якія былі хутка арменізаваны і захавалі ўладу ў Арменіі пасля звяржэння іх старэйшай галіны персідскімі Сасанідамі[9]. Улада Аршакуні стала спадчыннай, відаць, пасля смерці Хасрова I у 216/17 годзе, калі трон заняў яго сын Трдат II, стаўшы такім чынам першым з армянскіх Аршакідаў, якія выраслі ў Арменіі[10]. У любым выпадку, нягледзячы на праблемы ў рэканструкцыі гісторыі Арменіі гэтага перыяду, гістарычныя крыніцы сведчаць пра існаванне падчас кіравання Аршакуні вельмі арыгінальнай і ярка выяўленай армянскай сутнасці, са сваім побытам і інстытутамі[8]. Паводле меркавання амерыканскага навукоўца-палітолага Р. Панасяна, які спецыялізуецца на развіцці армянскай ідэнтычнасці, да канца III стагоддзя дынастыя, разам з іншымі мясцовымі дваранскімі родамі парфянскага паходжання, стала армянскай і, верагодна, армянамоўнай. Такім чынам, знаць замежнага паходжання была з часам «нацыяналізавана» і набыла ідэнтычнасць, якая была значна бліжэйшай да народа, якім кіравала, чым да дваранскіх сем'яў, з якімі ў іх гістарычна былі роднасныя сувязі[11]. Да Аршакуні належаў і Трдат III, з часу кіравання якога хрысціянства стала дзяржаўнай рэлігіяй Арменіі.
Аршакуні змагаліся за незалежнасць дзяржавы, але беспаспяхова. Пасля падзелу ў 387 годзе Вялікай Арменіі паміж Персіяй і Рымам трапілі да іх у залежнасць. У 428 годзе дынастыя Аршакуні спынілася.
Зноскі правіць
- ↑ Encyclopaedia Iranica. Arsakids. The Arsacid Dynasty of Armenia. Архівавана 5 чэрвеня 2011.: Арыгінальны тэкст (англ.)
Third dynasty of Armenia (in Armenian, Aršakuni), from the first to the mid-fifth century. The preceding dynasty of the Artaxiads became extinct about A.D. 12, amid a secessionist chaos caused by the perennial struggle of Iran and Rome over Armenia—the second throne, after Media, in the Iranian scheme of vassal kingdoms. It was then that the ex great king of Iran, Vonones I became king of Armenia. After him, seven Arsacid princes from Parthia came at different times to occupy the Armenian throne, interchangeably with six others, candidates of Rome. A compromise was finally attempted in 63 (Treaty of Rhandeia). An Arsacid, Tiridates I, was recognized by both empires as king of Armenia. Roman „friendship“ was imposed upon him—and in 66 he journeyed to Rome to be crowned by Nero—and, at the same time, as a Parthian prince, he was bound to accept the family ascendancy of the head of the Arsacids, the great king. The balance thus established between political and dynastic allegiance proved, however, precarious. Dynastic allegiance often became political as well, and Armenia continued to oscillate between the two rivals. None of the first eight Arsacids who reigned in Armenia founded a line of kings; it was left to the ninth, Vologases (Vałarš) II (180—191), to achieve this: his posterity of thirteen kings formed the Armenian Arsacid dynasty.
- ↑ Encyclopedia Britannica. Arsacid dynasty.: Арыгінальны тэкст (англ.)
Arsacid dynasty — also called Arshakuni (247 bc-ad 224), ancient Iranian dynasty that founded and ruled the Parthian empire.
- ↑ а б Encyclopedia Britannica. Armenia. The Arsacids.: Арыгінальны тэкст (англ.)
The Arsacids Both Rome and Parthia strove to stablish their own candidates on the Armenian throne until a lasting measure of equilibrium was secured by the treaty of Rhandeia, concluded in ad 63 between the Roman general Gnaeus Domitius Corbulo and Tiridates (Trdat), brother of the Parthian king Vologeses I. Under this treaty a son of the Parthian Arsacid dynasty, the first being Tiridates, would occupy the throne of Armenia but as a Roman vassal.
- ↑ ROBERT W.THOMSON. Rewriting Caucasian History. — Oxford University Press Inc., 1996. — P. 20.
- ↑ Советская историческая энциклопедия. АРШАКИДЫ. Исп. лит.: Халатьянц Г., Арм. Аршакиды в «Истории Армении» Моисея Хоренского, ч. 1 — М.,1903; Очерки истории СССР, III—IX вв. — М., 1958
- ↑ Гуго Винклер, Карл Нибур, Генрих Шурц. История человечества. Всемирная история. Западная Азия и Арика. Царство парфян при Аршакидах. Перевод В. Бартольда — С-Пб.:1903—с. 259. : Арыгінальны тэкст (руск.)
И при преемниках Артабана продолжались междоусобные войны; неурядицы в Армении и на Востоке потрясали государство. В 58-60 годах ещё раз дошло до борьбы между римлянами и парфянами, пока наконец не удалось мирно разрешить армянский вопрос: парфянский князь Тиридат отправился в Рим (62 год) и здесь император Нерон торжественно пожаловал его Арменией.
- ↑ George Bournutyan A Concise History of the Armenian People. Chapter 6: The Arsacid/Arshakuni Dynasty 2006, стр. 39—56
- ↑ а б Nina Garsoian The Arsakuni dynasty. from The Armenian People From Ancient to Modern Times. Vol 1 1997, стр. 63—94
- ↑ The Encyclopedia Americana. Vol. 2. Grolier Inc. 1996, стр. 331—332Арыгінальны тэкст (англ.)
The Artashes dynasty came to an ignominious end with Tigranes IV, who was deposed by Augustus around 1 A.D. For the next three centuries the Armenian throne was occupied by a succession of dynasties, most of them of Parthian origin. The most important of these dynasties, the Arshakuni (Arsacid), was quickly Armenianized and survived in Armenia. In Parthia it was deposed by the Sasanids.
- ↑ Simon Payaslian The History of Armenia: From the Origins to the Present. 2007, С. 32—33
- ↑ Razmik Panossian The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. 2006, С. 38—39Арыгінальны тэкст (англ.)
In this period Armenia had closer relations with Parthia not only in terms of dynastic rule, but also culturally and socially. There was some antagonism towards—and even rebellion against—the Romans, especially when the latter interfered too much in Armenia’s internal affairs. However, this was reversed in the third century when the Parthian dynasty of Persia was overthrown by the Sasanians in 224. The established balance of power between the Roman and Persian empires was broken. In the ensuing wars Armenia was once again caught in the middle and oscillated between the Romans and the new rulers of Iran. But this time the Armenian Arshakunis were against the Sasanian rulers who attacked Armenia, undermined the established dynasty, annexed the country, and enforced their version of Zoroastrianism as the official religion of the empire. Such opposition reinforced Armenian identity in relation to Persian rule and culture.
By the end of the third century the former equilibrium between Rome and Persia was reestablished and once again Arshakunis reigned in Armenia. But this dynasty had itself become Armenian (and presumably Armenian-speaking) along with the other Parthian ruling families of the region. Descendants of Persian Parthians were now the creators of «a truly Armenian Arshakuni dynasty»9. They reflected «a highly individual and identifiable Armenian entity with its own life and institutions», which had clearly consolidated in the Arshakuni period, and was recorded by contemporary historians10.
This centuries-long process seems to have taken place in the reverse order of modern nation-formation. Instead of the elite ‘creating’ the mass basis of the nation, the foreign-originated ruling class had itself become slowly ‘nationalised’ over centuries. By the end of the third century AD Parthian-Armenian opposition to Rome, followed by Roman-Armenian opposition to Sasanian Persia, had led to the development of a separate identity among the Armenian noble families that was much closer to the people they ruled than to any of the other royal families they were historically related to. This identity was based on a culture that partly borrowed from Rome and from Persia, but was rooted in Armenia. The Armenian language was also influenced by Persian loan words, but continued to be used widely.
9 G. Bournoutian, History of the Armenian People, vol. I, p. 60.
10N. Garsoian, Arsakuni Dynasty, p. 75.
Літаратура правіць
- Аршакіды // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх
