Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Башкартастана

Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Башкартастана — дакумент, што абвясціў асноўныя прынцыпы грамадска-палітычнага і дзяржаўнага ладу Башкірскай ССР — Рэспублікі Башкартастан. Дэкларацыя была прынята 11 кастрычніка 1990 года на III сесіі Вярхоўнага Савета Башкірскай АССР.

дэкларацыя незалежнасці[d] і declaration[d]
«Аб дзяржаўным суверэнітэце Башкартастана»
Прыняцце: Вярхоўным Саветам Башкірскай АССР
Падпісанне: Старшынём Вярхоўнага Савета Башкірскай АССР
Уступ у сілу: 11 кастрычніка 1990 года
Першая публікацыя: у газеце «Савецкая Башкірыя» ад 12 кастрычніка 1990 года

Гісторыя прыняцця дэкларацыі правіць

12 чэрвеня 1990 года з'езд народных дэпутатаў РСФСР прыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце Расійскай Савецкай Федэрацыйнай Сацыялістычнай Рэспублікі. Дадзеная Дэкларацыя, а таксама Законы СССР «Аб размежаванні паўнамоцтваў паміж Саюзам ССР і суб’ектамі Федэрацыі», «Аб асновах эканамічных адносін Саюзу ССР, саюзных і аўтаномных рэспублік» з’явіліся юрыдычным грунтам для распрацоўкі і прыняцця Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Башкірскай рэспублікі.

З пачаткам працы камісіі Вярхоўнага Савета БАССР, якая занялася падрыхтоўкай праекта Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Башкірскай ССР, у рэспубліцы завярнулася дыскусія пра месца Башкартастана ў Саюзе ССР і Расійскай Федэрацыі. Падчас распрацоўкі тэксту Дэкларацыі пазначыліся два цэнтры — у Вярхоўным Савеце Башкірскай АССР і Савеце Міністраў Башкірскай АССР. Пад канец ліпеня 1990 года былі распрацаваны два праекты Дэкларацыі, якія 2 жніўня 1990 года былі скіраваны народным дэпутатам СССР, РСФСР і БАССР для вывучэння і прадстаўлення сваіх прапаноў.

10 жніўня 1990 года некалькі праектаў Дэкларацыі былі апублікаваны на старонках рэспубліканскіх газет для ўсенароднага абмеркавання, сярод якіх быў таксама праект падрыхтаваны навуковымі юрыстамі Л. Ш. Гумеравай, 3. І. Анікеевым, А. Н. Цімоніным і Ф. 3. Юсупавым.

12 жніўня 1990 года ва Уфе адбыўся мітынг, на якім выступіў Старшыня Вярхоўнага Савета РСФСР Б. М. Ельцын, які заявіў наступнае:

«…мы не дапусцім памылак саюзнага кіраўніцтва, якое тры гады назад пры прапанове саюзных рэспублік даць ім самастойнасць адмовіла ім і гэтым стварыла нацыянальную напругу. Мы кажам народу Башкірыі, Вярхоўнаму Савету: вазьміце тую долю ўлады, якую самі можаце праглынуць. І мы пагодзімся з гэтай воляй, Вярхоўны Савет Расіі не будзе ні ў якім разе перашкаджаць. Калі вы вырашыце: нетры, багацце, зямля — гэта ўласнасць Башкірыі, значыць, так яно і будзе»

— Газета «Вечерняя Уфа» ад 14 жніўня 1990 года

У жніўні 1990 года ў Стэрлітамаку адбыўся мітынг, на якім таксама выступіў Б. М. Ельцын[1]:

«Мы кажам народам Башкірыі, мы кажам Вярхоўнай Радзе, Ураду Башкірыі: вазьміце тую дзель улады, якую самі зможаце праглынуць… Калі Вы вырашыце: і нетры, і багацці, зямля Башкірыі — гэта ўласнасць народаў Башкірыі, значыць, так яно і будзе… Нафта і газ Башкірыі прыналежаць ёй, і толькі яна мае права распараджацца сваімі багаццямі. Хопіць, досыць Вас рабавалі! …Калі Башкірыя заявіць пра свой суверэнітэт, мы будзем шанаваць гэты суверэнітэт.»

11 кастрычніка 1990 года на III сесіі Вярхоўнага Савета Башкірскай АССР адбылося прыняцце Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце рэспублікі.

Апісанне правіць

Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце складаецца з прэамбулы і 10 пунктаў.

Вярхоўны Савет рэспублікі, абвяшчаючы дзяржаўны суверэнітэт Башкірыі на ўсёй яе тэрыторыі ў межах існых меж, ператварыў Башкірскую Аўтаномную Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку ў Башкірскую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку (Башкірская ССР) — Башкартастан.

Дадзеная Дэкларацыя аб’яўляе зямлю, нетры, прыродныя багацці і рэсурсы, эканамічны і навукова-тэхнічны патэнцыял уласнасцю шматнацыянальнага народа Башкартастана; вызначае дагаворны характар адносін рэспублікі з Расійскай Федэрацыяй; усталёўвае, што Рэспубліка Башкартастан спрыяе задавальненню нацыянальна-культурных патрэб твараў башкірскай нацыянальнасці, што жывуць за межамі рэспублікі; абвяшчае прынцыпы будавання праўнай дзяржавы[2].

Значэнне правіць

На грунце Дэкларацыі пра дзяржаўны суверэнітэт, 24 снежня 1993 года была прынята Канстытуцыя Рэспублікі Башкартастан. Асноўныя палажэнні Дэкларацыі замацаваны Законамі Рэспублікі Башкартастан.

Дэкларацыя ўпершыню пасля 1919 года падкрэсліла дагаворны характар адносін з Расійскай Федэрацыяй, паклала пачатак будаванню прававой дзяржавы, фармаванню грамадзянскага грамадства.

Таксама на аснове Дэкларацыі пра дзяржаўны суверэнітэт рэспублікі, 31 сакавіка 1992 года быў падпісаны Федэратыўны дагавор з дадаткам да яго ад Рэспублікі Башкартастан. Потым, 3 жніўня 1994 года, адбылося падпісанне Дагавора Башкартастана з Расійскай Федэрацыяй пра размежаванне прадметаў ведання і паўнамоцтваў.

Дзяржаўнае свята правіць

11 кастрычніка ў Башкартастане адзначаецца дзяржаўнае свята Дзень Рэспублікі — Дзень прыняцця Дэкларацыі пра дзяржаўны суверэнітэт рэспублікі. Свята ўведзенае ў дзеянне пастановай Вярхоўнага Савета Рэспублікі Башкартастан ад 27 лютага 1992 года. Разам з іншымі рэспубліканскімі святамі як Ураза-байрам, Курбан-байрам і Дзень прыняцця Канстытуцыі Башкартастана, Дзень Рэспублікі з’яўляецца непрацоўным святочным днём.

Зноскі

  1. История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2012. — Т. VII. — С. 35. — 424 с. — ISBN 978-5-4466-0040-3.
  2. Декларация ВС БССР от 11 октября 1990 года(недаступная спасылка)

Літаратура правіць

  • Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Уфа: ГРИ «Башкортостан», 2005. — 304 с. — ISBN 5-8258-0203-7.
  • Валеев Д. Ж. Национальный суверенитет и национальное возрождение. Уфа, 1994.
  • Еникеев З. И., Еникеев А. З. История государства и права Башкортостана. — Уфа: Китап, 2007. — 432 с. — ISBN 978-5-295-04258-4.
  • Еникеев З. И. Правой статус Башкортостана в составе России. — Уфа: Гилем, 2002.
  • Гатауллина З. Ф., Искужин Т. С., Ишкулов Ф. А. История государства и права Башкортостана (в нормативных актах, документах и материалах официального делопроизводства). Уфа: Китап, 1996.
  • Проблемы конституционного развития суверенной республики. Сб.статей. Уфа, 1992.
  • Самигуллин В. К. Конституционное развитие Башкирии. — Уфа, 1991.

Спасылкі правіць