Дэлійскі султанат

Дэлійскі султанат (перс.: سلطنت دهلی, хіндзі: दिल्ली सल्तनत, бенг.: দিল্লীর সুলতান) — першая буйная мусульманская дзяржава на тэрыторыі сучаснай Індыі, якая існавала ў паўночнай частцы краіны ў 12061526 і 15391555, заснаваная цюркамі. У гэты перыяд упершыню сталіцай дзяржавы стаў Дэлі. Таксама ўпершыню ў гісторыі мільёны індусаў апынуліся пад уладай монатэістаў. Афіцыйнай мовай Дэлійскага султаната была фарсі.

Гістарычная дзяржава
Дэлійскі султанат
دلی سلطنت
Сцяг
Сцяг
Тэрытарыяльная эвалюцыя Дэлійскага султаната.
Тэрытарыяльная эвалюцыя Дэлійскага султаната.
< 
 >
1206 — 1555

Сталіца Дэлі
Мова(ы) персідская і хіндустані
Афіцыйная мова персідская і хіндустані
Рэлігія Суніты, Ханафіцкі мазхаб
Форма кіравання манархія
Гісторыя
 • 1206 Заснаванне
 • 1527 Распад і заваяванне маголамі
 • 1539 Аднаўленне
 • 1555 Распад і заваяванне маголамі
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя правіць

Ля вытокаў султаната стаялі Гурыды — выхадцы з афганскай вобласці Гор. У канцы XII стагоддзя Мухамад Гуры, які зрабіў сваёй сталіцай Лахор, падвяргаў паўночны захад Індыі рэгулярным набегам. Яго палкаводзец Кутб-уд-Дзін Айбек, які авалодаў Індыяй пасля перамог пры Тараоры (1192) і Чанадавары (1194), пасля смерці свайго заступніка аддзяліўся ад Лахора і абвясціў сябе дэлійскім султанам.

Першыя султаны, быўшы цюркамі, культурна і палітычна імкнуліся да іранамоўнага свету, аднак трэці султан Ілтутміш замацаваў за сабой стратэгічныя пункты Паўночнаіндыйскай раўніны і канчаткова абгрунтаваўся ў Дэлі. Пасля 30 гадоў міжусобіц, якія рушылі ўслед за яго смерцю ў 1236 г., на прастол узышоў Гіяс уд-Дзін Балбан, якому прыйшлося абараняць султанат ад ваяўнічых раджпутаў і нашэсця манголаў.

На зыходзе XIII стагоддзя Дэлійскі султанат дасягнуў вяршыні сваёй магутнасці. Султан Ала уд-Дзін Хальджы скарыў Гуджарат (каля 1297) і Раджастхан (1301-12) і абараніў свае ўладанні ад нашэсця чагатаяў з Маверанахра. Распачатае ім і яго спадчыннікамі прасоўванне на поўдзень стварыла перадумовы для распаду дзяржавы. Пры султане Мухамадзе Туглаку, які перанёс сталіцу з Дэлі на Дэкан, армія мусульман зайшла на поўдзень далей, чым калі б там ні было, — аж да Мадурая, дзе імі быў заснаваны Мадурайскі султанат.

 
Кутб-Мінар і прылеглыя помнікі эпохі султаната.

Туглак паспрабаваў вырашыць праблему кіравання разнастайнымі абласцямі шляхам будаўніцтва другой сталіцы дзяржавы на поўдні, у Даўлатабадзе. Гэта прадпрыемства правалілася, і ўжо ў 1347 годзе дэканская арыстакратыя перастала прызнаваць уладу дэлійскага манарха. З земляў, якія аддзяліліся ад Дэлі, утварыўся Бахманідскі султанат. Апошнім ударам па дзяржаве Туглакідаў стала спусташэнне Дэлі Тамерланам у 1398-99 гг. Пасля гэтага султанат заставаўся ўсяго толькі рэгіянальнай палітычнай сілай.

Апошні ўздым султаната назіраўся пасля прыходу ў 1451 годзе да ўлады ў Дэлі афганскай дынастыі Ладзі. У гэтыя гады ў Паўночную Індыю лінулі хвалі перасяленцаў з паўночнага захаду. У 1526 годзе султанат паў пад ударам чарговага прышэльца з паўночнага захаду — Бабура, які заснаваў імперыю Вялікіх Маголаў. Пасля яго смерці Шэр-шах Суры на кароткі час аднавіў султанат са сталіцай у Дэлі і распачаў спробу яго рэфармавання, аднак спадчыннікі Шэр-шаха нічога не змаглі супрацьпаставіць націску Вялікіх Маголаў.

У 14 стагоддзі султанат падтрымліваў гандлёвыя кантакты з Усходняй Еўропай. На тэрыторыі Расіі і Украіны вядомыя знаходкі некалькіх дзясяткаў залатых і некалькіх медных манет, адчаканеных у Дэлі (галоўным чынам знаходкі ў Крыме, Паволжы і на Паўночным Каўказе)[1].

Мамлюкскія дынастыі (Му'ізі) правіць

Дынастыя Гулямаў правіць

Дынастыя Шамсія правіць

Дынастыя Балбана правіць

Дынастыя Халджы правіць

Дынастыя Туглакідаў правіць

Дынастыя Ладзі правіць

Дынастыя Саідаў (Сеідаў) правіць

Дынастыя Ладзі правіць

Дынастыя Сурыдаў правіць

Зноскі

  1. Пачкалов А. В. Связи Золотой Орды с Индией и Китаем в свете монетных находок // Евразия. Этнокультурное взаимодействие и исторические судьбы. М., 2004. С. 204—206.

Літаратура правіць

  • Алаев Л. Б. Средневековая Индия. — СПб.: Алетейя, 2003. — 304 с. — («Востоковедение: учебные пособия и материалы»). — ISBN 5-89329-590-0.
  • Босворт К. Э. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1971. — С. 243—250.
  • Гумилев Л. Н. Делийский султанат в XIII в.
  • Пачкалов А. В. Связи Золотой Орды с Индией и Китаем в свете монетных находок // Евразия. Этнокультурное взаимодействие и исторические судьбы. М., 2004. С. 204—206.
  • Dynastic Chart The Imperial Gazetteer of India, v. 2, p. 368.