Завіша Чорны
Заві́ша Чо́рны герба «Суліма» (польск.: Zawisza Czarny z Garbowa; каля 1379, Стары Гарбаў, Польскае каралеўства — 1428, Галубацкая крэпасць, Сербія) — польскі шляхціц і рыцар. Стараста крушвіцкі з 1417 года, стараста спішскі з 1420 года.
| Завіша Чорны | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zawisza Czarny z Garbowa | |||||||
 Фрагмент карціны Яна Матэйкі «Бітва пад Грунвальдам» | |||||||
|
|||||||
|
|||||||
| Нараджэнне |
1379[1] |
||||||
| Смерць |
1428[1] |
||||||
| Род | Q96143868? | ||||||
| Бацька | Мікалай з Гарбава[d] | ||||||
| Маці | Кацярына[d] | ||||||
| Жонка | Барбара[d] | ||||||
| Дзеці | Марцін, Станіслаў, Завіша, Ян | ||||||
| Веравызнанне | Каталіцтва | ||||||
| Дзейнасць | рыцар | ||||||
| Род войскаў | кавалерыя | ||||||
| Бітвы | |||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Служыў салдатам і дыпламатам за польскім каралём Уладзіславам II і венгерска-багемскім каралём Жыгімонтам Люксембургскім. Атрымаў мянушку «чорны рыцар» праз колер сваіх валасоў, твару і панцыру. Даспехі зберагліся і зараз захоўваюцца ў кляштары ў Яснай Гуры.
Біяграфія правіць
Служыў у войску Свяшчэннай Рымскай імперыі Жыгімонта. Даведаўшыся пра вайну з крыжакамі, паспяшаўся на радзіму[2].
У 1410 годзе Завіша Чорны ўдзельнічаў у бітве пад Грунвальдам супраць Тэўтонскага Ордэна. Пасля бою ён прапанаваў каралю польскаму Ягайлу і венгерскаму Жыгімонту Люксембургскаму заключыць мірны дагавор, які стаў вядомы як Любоўльскае пагадненне, альбо «закладная змова». У гонар падпісання дагаворы быў праведзены рыцарскі турнір з удзелам 1500 рыцараў, дзе Завіша атрымаў перамогу.
Шмат разоў выконваў пасольскія даручэнні Уладзіслава II і Жыгімонта Люксембургскага. Быў адным з шасці дыпламатаў, што рэпрэзентавалі Каралеўства Польскае на Канстанцкім саборы. На ім быў адным з тых нешматлікіх асоб, якія падтрымалі царкоўныя рэформы Яна Гуса і паслядоўна выступілі супраць яго асуджэння і пазнейшага пакарання. Пасля ізноў вярнуўся на службу Свяшчэннай Рымскай імперыі.
У 1416 удзельнічаў у турніры ў Перпіньяне, дзе перамог знакамітага рыцара Іаана Арагонскага. У наступным годзе быў прызначаны старастам крушвіцкім.
Суправаджаў пасольства караля Уладзіслава Ягайлы да імператара Жыгімонта Люксембургскага з нагоды каралеўскага шлюбу з яго сястрой Офкай, удавой багемскага караля Вацлава[3]. Аднак у часе гэта місіі Жыгімонт Люксембургскі атрымаў сакрушальную паражэнне ад гусітаў ля Кутна-Горы і збег з Багеміі, а Завіша быў паланёны. У 1424 годзе вызвалены пад вялікі выкуп, але дынастыйны шлюб так і не адбыўся.
У 1428 годзе Завіша са сваёй світай далучыўся да Жыгімонта ў змаганні супраць туркаў-атаманаў. Падчас гэтай катастрафічнай кампаніі каралеўскае войска атрымала паражэнне ў бітве пад Галубацам на беразе Дуная (цяпер на тэрыторыі Сербіі). Завіша на чале атраду прыкрываў адступленне войскаў праз Дунай, адмовіўшыся кідаць сваё войска і ўцякаць разам з каралём. Ён мужна біўся, але быў узяты ў акружэнне ворагам і захоплены. Згодна з легендай, быў абезгалоўлены падчас спрэчкі двух янычараў наконт таго, чыім палоннікам ён з’яўляецца.
Сімвалічнае пахаванне Завішы адбылося ў лістападзе 1428 года ў францысканскім касцёле ў Кракаве.
Сям’я правіць
Бацька — Мікалай з Гарбава, кашталян конарскасерадскі, маці — Дарота. Меў двух братоў: Яна Фарурэя (староста спішскі i стольнік кракаўскі) і Пятра Кручка.
Каля 1397 года ажаніўся з Барбарай герба Пілява — пляменніцай кракаўскага біскупа Пятра Выша.
Меў чатырох сыноў: Марціна і Станіслава (абодва былі забіты ў бітве ля Варны ў 1444 годзе), Завішу, Яна (загінуў у бітве ля Хойніцаў у 1454 годзе).
Унучка Барбара дэ Ражноў — жонка Яна Тарноўскага, кашталяна кракаўскага. Яе сын Ян Тарноўскі быў Вялікім Гэтманам Каронным (1527—1561 г.г.).
Ушанаванне памяці правіць
Пасля смерці быў усхвалены польскім гісторыкам Янам Длугашам, паэтам і канонікам гнезненскім Адамам Свінкам, а таксама каралём Жыгімонтам Люксембургскім. Герой раманаў «Крыжакі» Генрыка Сянкевіча і «Narrenturm» Анджэя Сапкоўскага.
Для палякаў стаў героем народнай творчасці за свае храбрасць, надзейнасць і адданасць. Гімн польскіх скаўтаў завецца «Polegać na nim jak na Zawiszy» (бел.: спадзявацца на яго бы на Завішу).
На помніку, усталяваным у Галубацкай крэпасці, выбіты надпіс: «У Галубацы яго жыццё было забрана туркамі ў 1428, славутага польскага рыцара, сімвалу смеласці і гонару, Завішы Чорнага. Слава герою!»
У яго гонар названыя некалькі польскіх футбольных і іншых спартыўных клубаў, напрыклад, «Завіша Быдгашч».
У вёсках Палонск і Магілёўцы Пружанскага раёна на Берасцейшчыне стаяць помнікі, якія мясцовыя жыхары звязваюць з Завішам Чорным. Гэтыя вёскі былі ўладаннем Завішы. З успамінаў краязнаўцы Веры Церахавай:
|
Старажылы ўспаміналі, як калісьці ім расказвала польская настаўніца Яніна Суша, што Завіша Чорны разам са сваімі сёстрамі жыў у Палонску, дзе ў яго быў маёнтак. Апрануты Завіша заўсёды быў у чорнае. На плячах насіў шырокую чорную накідку. Рыцар быў строгі, бясстрашны. Мячом валодаў выдатна. Ворагі яго баяліся. У Палонску ў яго быў абсталяваны пакой, сцены якога былі завешаны зброяй. Загінуў рыцар у вайне з туркамі ў 1428 годзе. Пазней уладары маёнткаў у Палонску і Магілёўцах паставілі яму помнікі. Вера Церахава «Памяць. Пружанскі раён»[2] |
|
Зноскі
- ↑ а б Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 15 кастрычніка 2015.
- ↑ а б Юрый Рубашэўскі. Рыцарскі гонар. Культура / Паміж мінулым і будучыняй. «Вечерний Брест». Праверана 4 ліпеня 2010.(недаступная спасылка)
- ↑ Архіўная копія(недаступная спасылка). Кнігі. Старонка №1 горада Ліды і Лідскага павета. Архівавана з першакрыніцы 27 сакавіка 2022. Праверана 19 студзеня 2014.
Літаратура правіць
- Polski Słownik Biograficzny, том VI, biography Farurej Jan z Garbowa, Brother of Zawisza
- Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Błażej Śliwiński. Завіша Чорны з Гарбава герба Суліма = Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima. — Гданьск: WiM, 2003. — 136 с. — ISBN 83-918873-4-0.