Затапленне французскага флоту ў Тулоне
Затапленне французамі свайго флоту ў Тулоне — падзея Другой сусветнай вайны, тое, што адбылося раніцай 27 лістапада 1942 года. Флот быў затоплены па загадзе Адміралцейства рэжыму Вішы, каб пазбегнуць захопу нацысцкай Германіяй караблёў, якія стаялі на рэйдзе ваенна-марской базы Тулона.
| Аперацыя «Ліла» | |||
|---|---|---|---|
| Асноўны канфлікт: Другая сусветная вайна | |||
 Крэйсер Марсельеза, які ідзе на дно, адзін з 77-мі затопленых караблёў | |||
| Дата | 27 лістапада 1942 года | ||
| Месца | Тулон, паўднёвая Францыя | ||
| Вынік | Правал нямецкай аперацыі па захопе французскага флоту | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
Перадумовы правіць
Пасля паражэння ў кампаніі 1940 г. і заключэння пагаднення з нацысцкай Германіяй, Францыя была падзелена на акупацыйную зону нямецкіх войскаў і калабарацыянісцкую дзяржаву, якой кіруе Рэжым Вішы. Камп'енскае перамір'е прадугледжвала значнае раззбраенне французскага флоту і заключэнне яго ў партах, якія ўкажа Крыгсмарынэ, пад кантролем Францыі. Саюзнікі асцерагаліся, што флот мог трапіць у рукі Германіі, што пацягнула шэраг аперацый па захопе і знішчэнні французскіх караблёў брытанскімі войскамі ў чэрвені 1940 года і беспаспяховую спробу захопу французскіх калоній у Афрыцы ў верасні 1940 года.
8 лістапада 1942 года Заходнія саюзнікі правялі аперацыю «Факел» па ўварванні ў Французскую Паўночную Афрыку. Генерал Д. Эйзенхаўэр пры падтрымцы Рузвельта і Чэрчыля заключыў сакрэтнае пагадненне з камандуючым вішыцкімі ваенна-марскімі сіламі адміралам Ф. Дарланам, па якім Дарлан павінен быў атрымаць кантроль над Французскай Паўночнай Афрыкай у выпадку, калі ён стане на бок саюзнікаў. Даведаўшыся пра гэтыя пагадненні, Гітлер неадкладна разгарнуў аперацыю «Антон» па акупацыі вішыцкай Францыі і ўмацаваў нямецкія вайсковыя часці ў Афрыцы.
Да моманту захопу кіраўніцтва над флотам у Тулоне было падзелена паміж двума камандуючымі, адміралам Жанам дэ Лабордам і марскім прэфектам адміралам Андрэ Маркі.
Аперацыя «Ліла» правіць
Мэтай аперацыі «Ліла» быў захоп Германіяй караблёў французскага флоту, якія стаялі на ваенна-марской базе Тулон. Прытым, іх трэба было захапіць цэлымі. Аперацыя была праведзена 7-й танкавай дывізіяй Вермахт а, узмоцненай падраздзяленнямі іншых дывізій.
Падрыхтоўка да аперацыі пачалася 19 лістапада 1942 года, 27 лістапада планавалася захапіць Тулон і французскі флот. Планавалася, што нямецкія войскі ўвойдуць у Тулон з усходу, захапіўшы форт Ламальг, які служыў штаб-кватэрай марскога прэфекту адмірала А. Маркі, арсенал Мурыёна, тэлефонны і радыёцэнтры, а таксама з захаду, захапіўшы базу палубнай авіяцыі каля Сен-Мандрэна, галоўны арсенал, берагавыя ўмацаванні і артылерыю. Іншыя часці павінны былі захапіць іншыя будынкі, набярэжныя і прычалы. Нямецкія караблі курсіравалі каля выхаду з гавані, былі закладзены марскія міны з мэтай не дазволіць французскім караблям збегчы.
Баявыя групы ўвайшлі ў Тулон у 04:00 27 лістапада 1942 года і накіраваліся ў бок гавані, сустракаючы толькі рэдкі і слабы супраціў. У 04:30 немцы занялі форт Ламальг і арыштавалі спячага А. Маркі. Да 5-й раніцы тэлефонная сувязь была выведзена з ладу. Аднак афіцэрам штаба ўдалося паведаміць пра трывогу начальніку арсенала контр-адміралу Дарнану, які, у сваю чаргу, здолеў папярэдзіць адмірала Ж. дэ Лаборда, які знаходзіўся на борце лінкара «Страсбурга». Лаборд загадаў караблям рыхтавацца да затаплення. У 05:25 нямецкія танкі дасягнулі набярэжнай, і са «Страсбурга» была перададзена каманда затапіць караблі.
У агульнай колькасці было затоплена 77 караблёў. Французы страцілі 3 лінейных карабля (флагман «Страсбург», «Дзюнкерк» і "Праванс «), гідраавіяносец» Командан Тэст ", 4 цяжкіх і 3 лёгкіх крэйсера, 16 эсмінцаў, 14 мінаносцаў, 15 падводных лодак і мноства іншых караблёў, большая частка якіх была затоплена або падарвана. Немцы захапілі 4 падводныя лодкі, 3 эсмінца і чатыры дзясятка малых караблёў, узбраенне многіх з іх было разбурана ў выніку сабатажу французскіх маракоў.
Частка караблёў не падпарадкаваліся загаду аб самозатоплении і здолелі пакінуць акружаную немцамі гавань: падводныя лодкі «Казабьянка» і «Марсуэн» дасягнулі Алжыра, «Глар'ё» — Арана, «Ірыс» — Барселоны. {Лацмейстарскі карабель «Леанор Фрэнель» таксама здолеў выбрацца з Тулона і дасягнуць Алжыра.
Наступствы правіць
Аперацыя «Ліла» была правалена: Германіі французскі флот не дастаўся. Страта флоту для рэжыму Вішы азначала страту як апошняга сімвала сваёй улады, так і даверу з боку Германіі. Тым самым, нягледзячы на няўдачу «Лілы», у рамках усёй аперацыі «Антон» захоп Тулона прайшоў удала.
Генерал дэ Голь рэзка раскрытыкаваў адміралаў Вішы за тое, што тыя не аддалі загад флоту прарывацца ў Алжыр.
Большая частка крэйсераў была паднята са дна італьянцамі для рамонту і на металалом.
Паліва, што разлілося ў гавані Тулона, настолькі забрудзіла мора, што яшчэ два гады пасля затаплення флоту плаваць у гавані было немагчыма.