Канюшына лугавая

Канюшына лугавая[3][4][5] (Trifolium praténse) — расліна з роду Канюшына (Trifolium), сямейства Бабовыя (Fabaceae), падсямейства Матыльковыя (Faboideae).

Канюшына лугавая
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Trifolium pratense typus L.

Ахоўны статус

Сістэматыка
на Віківідах

Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  26313
NCBI  57577
EOL  703430
IPNI  50035-3
TPL  ild-8127

Назва правіць

Канюшына лугавая, валашок, дзенцяліна, канічына[6], красная дзятліна, чырвоная дзяццеліна[7][8], канюшына[9], красная курыга, курыжка, тройца, цацкі[6].

Батанічнае апісанне правіць

 
Канюшына лугавая. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Канюшына лугавая— двухгадовая, але часцей шматгадовая травяністая расліна, дасягае ў вышыню 15-55 см.

Галінастыя сцёблы прыўздымаюцца.

Лісце трайчатае, з шырокаяйкападобнымі дробназубчастымі долямі, лісточкі па краях суцэльныя, з далікатнымі вейчыкамі па краях.

Суквецці галоўкі друзлыя, шарападобныя, часта сядзяць парамі і нярэдка прыкрытыя двума верхнімі лістамі. Вяночак чырвоны, зрэдку белы або неаднакаляровы; чашачка з дзесяццю жылкамі.

Плод — яйкападобны, аднанасенны боб; насенне то круглявае, то вуглаватае, то жаўтлява-чырвоныя, то фіялетавае.

Цвіце ў чэрвені-верасні. Плады спеюць у жніўні-кастрычніку.

Размнажаецца як насеннем, так і вегетатыўна.

Распаўсюджанне і экалогія правіць

Расце на ўсёй тэрыторыі Еўропы, у Паўночнай Афрыцы (Алжыр, Марока, Туніс), Заходняй і Сярэдняй Азіі. На тэрыторыі Расіі сустракаецца ў еўрапейскай частцы, Сібіры, на Далёкім Усходзе і Камчатцы.

Расце на сярэднеўвільготненых лугах, лясных палянах, уздоўж палёў і дарог.

Хімічны склад правіць

У зялёнай масе ўтрымліваюцца эфірныя і тлустыя алеі, дубільныя рэчывы, гліказіды трыфалін і ізатрыфалін, арганічныя кіслоты (п-кумаравая, саліцылавая, кетаглутаравая), сітастэролы, ізафлавоны, смолы, вітаміны (аскарбінавая кіслата, тыямін, рыбафлавін, каратын, такаферол). У перыяд цвіцення ў надземнай частцы змяшчаецца бялок (20-25 %), тлушчы (2,5—3,5 %), каратын (да 0,01 %), аскарбінавая кіслата (да 0, 12 %), свабодныя амінакіслоты (да 1,5 %), абалоніна (24-26 %), безазоцістыя экстрактыўныя рэчывы (больш за 40 %), солі кальцыя і фосфару. У траве і кветках знойдзены флавоны і флаванолы (кемпферол, кверцэцін, праталецін і інш.), ізафлавоны (геністэін, фармонанецін і інш.).

У лісці змяшчаецца маакіаін — флаваноіды з групы птэракарпанаў, які валодае фунгіцыднымі ўласцівасцямі[10].

У каранях пасля скошвання надземнай часткі назапашваецца да 150 кг/га азоту.

Змест эфірнага алею ў кветках дасягае 0,03 %, у яго склад уваходзяць фурфурол і метылавакіслы кумарын.

У насенні выяўлена да 12 % паўвысыхальнага тлустага алею.

Хваробы і шкоднікі правіць

  • Кветкавая цвіль — грыбковае захворванне, якое паражае розныя віды канюшыны, наносіць страты насенняводству.

Класіфікацыя правіць

Від Канюшына лугавая уваходзіць у род Канюшына (Trifolium) трыбу Trifolieae падсямейства Матыльковыя (Faboideae) сямейства Бабовыя (Fabaceae).


  яшчэ 3 сямействы
(па Сістэме APG II)
  яшчэ 27 трыб   яшчэ каля 300 відаў
           
  парадак Бабовакветныя     падсямейства Матыльковыя     род Канюшына    
                   
  аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя     сямейства Бабовыя     трыба Trifolieae     від
Канюшына лугавая
             
  яшчэ 45 парадкаў (па Сістэме APG II)   яшчэ 2 падсямействы   яшчэ 5 родаў  
       

Разнавіднасці правіць

Вылучаюць некалькі разнавіднасцяў гэтага віду:

  • Trifolium pratense var. americanum Harz
  • Trifolium pratense var. frigidum auct. non Gaudin
  • Trifolium pratense var. maritimum Zabel
  • Trifolium pratense var. parviflorum Bab.
  • Trifolium pratense var. perenne
  • Trifolium pratense var. pratense
  • Trifolium pratense var. sativum Schreb. — Канюшына чырвоная, або культурная[11]
  • Trifolium pratense var. villosum
 
 
 
 
Злева направа. Агульны выгляд. Лісце. Кветка. Насенне.

Значэнне і прымяненне правіць

З лісця атрымліваюць вітамінныя канцэнтраты. Эфірны алей ўжываюць у араматычных кампазіцыях.

З лісця рыхтуюць салаты, імі запраўляюць зялёныя супы, бацвінню. Сухое расцёртае лісце ў мінулым дадавалі да мукі пры выпечцы жытняга хлеба, а таксама выкарыстоўвалі для падрыхтоўкі соусаў і пры вытворчасці сыроў. На Каўказе маладыя кветкавыя галоўкі, якія яшчэ не распускіліся, квасяць, як капусту і дадаюць у зялёныя салаты.

З’яўляецца адной з найбольш каштоўных кармавых траў. Па пажыўнасці сена яна амаль не саступае люцэрне. Расліна шырока выкарыстоўваецца на зялёны корм, для нарыхтоўкі сена, сенажу і сіласу. Пасля ўборкі насення салома ідзе на корм. Назапашаны ў каранях азот застаецца ў глебе пасля заворвання, што спрыяе павышэнню ўрадлівасці палёў. Шырока культывуецца як кармавая расліна. З каранёў выдзелена антыгрыбковае рэчыва — трыфалірызін.

Каштоўны меданос, але нектар даступны толькі пчолам з доўгім хабатком, таму Мёдапрадуктыўнасць складае ўсяго 6 кг мёду з гектара пасеваў[12]. Мёд ставіцца да лепшых гатункаў, доўга не зацукрываецца.

Зноскі

  1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
  3. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 133. — 160 с. — 2 350 экз.
  4. Назва Канюшына лугавая згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
  5. Клевер, растения // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  6. а б Анненков Н.  (руск.) Ботанический словарь, Спб, 1878
  7. Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
  8. Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
  9. Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  10. Головкин и др. 2001.
  11. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 134. — 160 с. — 2 350 экз.
  12. Абрикосов Х. Н. и др. Клевер // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 142. Архівавана 7 студзеня 2012.

Літаратура правіць

Спасылкі правіць