Каралеўская Прусія
Каралеўская Прусія (ням.: Königliches Preußen; лац.: Prussia Regalis; польск.: Prusy Królewskie) — правінцыя Польскага каралеўства з 1466 года а і пазней - Рэчы Паспалітай з 1569 года і па 1772 год. Каралеўская Прусія ўключала Памеранію, Кульмскую зямлю (Кульмландыю, Kulmerland), Памезанія - Мальборкскае ваяводства (Марыенбург), Гданьск (Данцыг), Торунь (Торн) і Эльблёнг (Эльбінг).
| Правінцыя Каралеўства Польскага (Рэчы Паспалітай з 1569) | |||||
| Каралеўская Прусія | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| польск.: Prusy Królewskie ням.: Königliches Preußen | |||||
|
|||||
 Карта Каралеўскай Прусіі (светла-ружовы) |
|||||
|
1466 — 1772
|
|||||
| Сталіца | |||||
| Залежнасць ад | Каралеўства Польскае (потым Рэч Паспалітая) | ||||
| Гісторыя | |||||
| • 19 кастрычніка 1466 | Заснаванне | ||||
| • 1 ліпеня 1569 | Страта аўтаноміі | ||||
| • 5 жніўня 1772 | Уваход у састаў Польшчы | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
_Lob.svg)
_Lob.svg)
Каралеўскую Прусію неабходна адрозніваць ад Герцагства Прусія: каралеўская Прусія была часткай Польшчы, а герцагства Прусія знаходзілася ў васальнай залежнасці ад Польшчы як польскі лен, а з 1657 года стала незалежным (але знаходзілася ў асабістай уніі з герцагствам Брандэрбург з 1618 года. У старых рукапісах (да XVI-XVII стагоддзяў) і на латыні тэрмін Prut(h)enia абазначаў каралеўскую Прусію, герцагства Прусія, а таксама іх агульнага папярэдніка - Дзяржаву Тэўтонскага ордэна. У сучасным мове да месца ўжываць прыметнік Prut(h)enic.
Адміністрацыйна Каралеўская Прусія была часткай вялікапольскай правінцыі, у якую ўваходзілі акрамя Прусіі так сама Вялікая Польшча, Мазовія, ленчыцкае і серадзкае ваяводствы. Сталіцай правінцыі быў горад Познань.
Гісторыя правіць
Да ўварвання тэўтонскіх рыцараў у пачатку XIV стагоддзя рэгіён уключаў Усходняе Памор’е і паўднёва-заходнія вобласці Прусіі.
Трынаццацігадовая вайна правіць
Падчас трынаццацігадовай вайны (ці «Войны гарадоў »), ў лютым 1454 года Пруская канфедэрацыя (саюз 53 дваран і 19 гарадоў за абмежаванне ўлады Тэўтонскага ордэна, на чале якога стаялі гарады Данцыг, Эльблёнг і Торн і дваранства з Кульмландыі) папрасілі польскага караля Казіміра IV аб падтрымцы ў барацьбе супраць улады Тэўтонскага ордэна і аб уваходжанні Прусіі ў склад польскага каралеўства. Паўстанне ахапіла і галоўныя гарады ўсходняй частцы земляў Ордэна, напрыклад, горад Кнайпхоф (цяпер частка Калінінграда). Вайна скончылася ў 1466 годзе Другім Торунскі мірам, па якім Ордэн саступаў Польшчы права на заходнюю частку Прусіі, уключаючы Усходняе Памор’е, зямлі Эльблёнга, Мальбарка і Хелмна (Кульм).
Польскае каралеўства правіць
Каралеўская Прусія ў складзе Польшчы валодала значнай аўтаноміяй. У правінцыі быў свой уласны парламент, казначэйства, грашовая адзінка і свае войскі. Яна кіравалася саветам, якія падпарадкоўваюцца польскаму каралю, а членаў савета абіралі мясцовыя феадалы і багатыя гараджане. Прусакам таксама былі адведзены месцы ў польскім Сейме, але аж да Люблінскай уніі яны па ўласным жаданні не карысталіся гэтым правам.
Вармінскае біскупства мела прэтэнзіі на статус імперскага княства-біскупства, нібыта гэта права было дадзена імператарам Карлам IV. Хаця няма дакументаў, якія пацвярджаюць гэты статус, ён шырока выкарыстоўваўся ў XVII стагоддзі. Біскупства працягвала адстойваць яго да самага канца Свяшчэннай Рымскай імперыі ў 1806 годзе.
  Гісторыя Брандэнбурга і Прусіі | |||
| Паўночная марка 966-1157 |
Прусы да 1238 | ||
| Маркграфства Брандэнбург 1157-1618 (1806) |
Дзяржава Тэўтонскага ордэна 1224-1525 | ||
| Герцагства Прусія 1525-1618 |
Каралеўская Прусія 1466-1772 | ||
| Брандэнбург-Прусія 1618-1701 | |||
| Каралеўства Прусія 1701-1772 | |||
| Каралеўства Прусія 1772-1870 | |||
| Каралеўства Прусія ў II Рэйху 1870-1918 | |||
| Свабодная дзяржава Прусія 1918-1947 |
Мемельланд 1923—1938 |
Вольны горад Данцыг 1918-1939 | |
| Брандэнбург 1947-1952 |
Калінінградская вобласць od 1947 |
Літоўская ССР 1945-1991 |
Другая Рэч Паспалітая 1947-1952 |
| Германская Дэмакратычная Рэспубліка 1952-1989 |
Польская Народная Рэспубліка 1952-1989 | ||
| Брандэнбург ад 1990 |
Літва ад 1990 |
Рэспубліка Польшча ад 1990 | |
Усходняя частка Прусіі засталася пад кіраўніцтвам Тэўтонскага ордэна і яго нашчадкаў. У 1525 годзе вялікі магістр Тэўтонскага ордэна Альбрэхт Гогенцолерн стаў лютэранінам і секулярызаваў (зрабіў свецкім) зямлі ордэна, стварыўшы герцагства Прусію, і стаў яго спадчынным кіраўніком. У 1618 годзе герцагства атрымаў у спадчыну Іаан Жыгімонт, курфюрст Брандэнбурга. Прусія засталася пад уладай Рэчы Паспалітай (і на кароткі час — Швецыі) і таму кіраўнікі Брандэнбурга абавязаныя былі, як прускія герцагі, прыносіць клятву вернасці польскай кароне. Брандэнбург атрымаў Прусію ў непадзельную ўласнасць толькі ў 1657 годзе па Веляўска-Быдгашчскаму трактату.