Карунскі скарб

«Карунскі скарб» (ці Lydian Hoard) — назва, дадзеная калекцыі з 363 артэфактаў Лідзіі, якія адносяцца да VII стагоддзя да нашай эры і знойдзеных у правінцыі Ушак (на захадзе Турцыі). Скарб стаў прадметам судовых разбораў паміж Турцыяй і нью-ёркскім музеем Метрапалітэн у перыяд паміж 1987 і 1993 гадамі. У выніку, калекцыя была вернутая Турцыі ў 1993 годзе — пасля таго, як музей прызнаў, што ў момант пакупкі ведаў аб тым, што прадметы былі скрадзеныя. Сёння ўсе прадметы выстаўлены ў Музеі археалогіі правінцыі Ушак.

Збан з калекцыі

Калекцыя зноў стала прадметам сенсацыйных навін у маі 2006 года, калі было выяўлена, што ключавы артэфакт скарба - залаты гіпакамп, выстаўлены ў музеі Ушака разам з усёй астатняй калекцыяй — з'яўляецца падробкай; арыгінал быў заменены копіяй, верагодна, недзе ў перыяд з сакавіка па жнівень 2005 года.

Яшчэ адным тэрмінам, які выкарыстоўваецца для абазначэння калекцыі, з'яўляецца «Скарбы Кроза». Хоць час стварэння артэфактаў блізкі да тэрмінаў праўлення Кроза, пытанне аб тым, ці варта іх лічыць непасрэдна звязанымі з легендарным каралём Лідзіі, застаецца на сённяшні дзень спрэчным. Легенда аб багацці Кроза была распаўсюджанай як у шэрагу азіяцкіх культур (у духе, падобнай да яго славы ў заходніх культурах); на ўсходзе ён згадваецца альбо як Кярун (арабская), альбо як Карун (турэцкая), пры гэтым міфічны памер яго багацця спараджае прыказкі.

Адкрыццё скарба і яго кантрабанда

Галоўная і самая каштоўная частка скарба — гэта магільны пакой лідзійскай прынцэсы, знойдзены ў выніку незаконных раскопак, праведзеных трыма капальнікамі каля вёскі Гюрэ (правінцыя Ушак), у непасрэднай блізкасці ад якой знаходзілася грабніца — у мясцовасці пад назвай «Топтепе». Праводзячы раскопкі ў працягу некалькіх дзён і не ў сілах «прарвацца» праз мармуровую кладку дзверы пахавальнай камеры, капальнікі ўзарвалі дах грабніцы ў ноч на 6 чэрвеня 1966 года. Перад іх вачыма паўстаў «захапляльны вид» пахаванай лідзійскай дваранкі і яе скарбы, якія знаходзіліся ў недатыкальнасці больш за 2600 гадоў.

Да скарбаў, выкрадзеных з магілы, пазней дадаліся далейшыя знаходкі, зробленыя тымі ж капальнікамі, у іншых курганах мясцовасці Топтепе на працягу 1966—1967 гадоў. Затым дадзеная калекцыя была кантрабандным шляхам вывезеная за межы Турцыі — па частках, праз Ізмір і Амстэрдам — і набытая музеем Метрапалітэн паміж 1967—1968 гадамі, які заплаціў за 200 прадметаў 1,2 мільёна долараў ЗША.

Судовы працэс

Намаганні цэлага шэрагу турэцкіх урадаў, накіраваныя на збор і вяртанне калекцыі, былі ініцыяваныя журналістам Азгенам Акарам. Акар выпадкова ўбачыў некаторыя экспанаты ў 1984 годзе, у каталогу музея Метрапалітэн, і паведаміў міністэрству культуры Турцыі аб іх відавочна незаконным паходжанні: адначасова, ён напісаў некалькі артыкулаў і ініцыяваў расследаванне па бюракратычным турэцкім каналам.

Пазней Азген Акар дзейнічаў у якасці «добраахвотнага пасланца» ўрада Турцыі ў рамках судовага разбору, які пачаўся ў Нью-Ёрку ў 1987 годзе і завяршыўся ў 1993 — адначасова з гэтым, ён быў прызначаны кансультантам па дадзеным пытанні ў самой Турцыі (у працы з ЮНІДРУА, якая тычыцца аховы гістарычнай, культурнай і рэлігійнай спадчыны). Імя Акара таксама з'яўляецца сёння сінонімам абазначэння людзей, занятых пошукамі іншай кантрабанднай калекцыі — пад назвай «Скарб Элмалі».

Музей Ушака

Відавочная патрэба ў музеі, годнага падобнай «калекцыі скарбаў», агучвалася з тых часоў, як артэфакты вярнуліся ў Турцыю. Пасля перадачы уладам краіны дзесяці іншых незаконна знойдзеных артэфактаў, а таксама шэрагу падобных знаходак быў назапашаны фонд для музея: ён, у агульнай складанасці, складаўся з 375 прадметаў. Але невялікі музей ва Ушаке, куды была часова змешчана калекцыя, першапачаткова планаваўся як музей дываноў і працаваў у жорсткіх умовах бюджэтных і кадравых абмежаванняў: ён не адказваў цалкам і патрабаванням па бяспецы. Сумневы ў прыдатнасці дадзенага месца толькі ўмацаваліся ў сувязі з падачай (у цяперашні час незавершаных) судовых іскаў супраць супрацоўнікаў музея — у сувязі з крадзяжом 2007 года. Былы дырэктар музея застаецца адзіным чалавекам, які ўсё яшчэ ўтрымліваецца пад вартай — з дзесяці першапачаткова абвінавачаных у рамках справы аб падмене гіпакампа.

Праклён скарбаў

Ва Ушаке і за яго межамі існуе легенда пра «праклен», звязаны са скарбам. Легенда абвяшчае, што сем чалавек, якія прымалі ўдзел у незаконных раскопках «памерлі гвалтоўнай смерцю або перажылі вялікія няшчасці».

Літаратура

• Croesus riches replaced by fakes // BBC News. — 2006. — 29 мая
• `Denizati′nda eski müdüre 12 yil ceza Kanatli Denizati Broşu′nun sahtesiyle' değiștirilmesi davasinda, eski müze müdürüne 12 yil ceza verildi // Milliyet gazetesi. — 2009. — 13 лютага(недаступная спасылка)