Край (арганізацыя)

Край
Край
	краёўцы
Тып арганізацыі	спартова-патрыятычная арганізацыя
Афіцыйная мова	беларуская
Кіраўнікі
Кіраўнік	Вадзім Кабанчук
	Анатоль Міхнавец
Заснаванне
Дата заснавання	1997
свая газета	2000
Ліквідацыя
Дата скасавання	2001

«Край» — беларуская спартыўна-патрыятычная арганізацыя нацыяналістычнага напрамку. Сябры называлі сябе «краёўцамі».

З кастрычніка 1998 года поклічам-віншаваннем краёўцаў сталі словы: «- Жыве Беларусь! — Жыве вечна!», — беларускі патрыятычны покліч.

Уступленне ў арганізацыю правіць

У арганізацыю мог увайсці той, каму споўнілася 16 гадоў і хто годна прайшоў кандыдацкі тэрмін. Пасля прыняцця прысягі на вернасць Беларусі, ён можа стаць сябрам «Краю». Хлопцы 14-16 гадоў могуць увайсці ў краёвае юнацтва.

Мэты правіць

Паводле «Нашай Нівы» за 8 лістапада 1999 года, «Край» мае 3 функцыі:

Выхаваўчая функцыя: увесь час праводзяцца вышкалы і летнікі. Хлопцы працуюць у спартзалах, а таксама займаюцца прапагандай здаровага ладу жыцця.
Прапаганда ідэалогіі беларускага нацыяналізму.
Нацыяабарончая дзейнасць.

Ідэалогія правіць

Асаблівую ўвагу патрыёты звяртаюць на ветэранаў беларускага вызвольнага руху. Іх падтрымліваюць, як могуць.
Краёўцы кіруюцца прынцыпамі хрысціянскай маралі ды маюць ідэалістычны светапогляд.
Пра абвінавачванні ў нацыяналізме ў 1999 годзе газеце «Ніва» краёўцы паведамілі:

А мы і ёсць нацыяналісты. У нармальным сэнсе гэтага слова. Людзей іншых нацыянальнасцяў, якія разам з намі змагаюцца за незалежнасць Беларусі, лічым сваімі братамі. Да тых, хто падтрымлівае нашу барацьбу, ставімся талерантна. А тыя, хто выступае супраць беларускага нацыянальнага адраджэння — нашы ворагі. «Край» адмаўляе імперыялізм і шавінізм, камунізм і фашызм, касмапалітызм і псеўданацыяналізм.

Пра ваенізаванасць арганізацыі на акцыях кіраўнікі расказалі:

Хутчэй нешта накшталт краёвай абароны ці нацыянальнай гвардыі. Мы змагаемся за Беларусь, а не за пасады, за права беларусаў быць гаспадарамі сваёй долі і дзяржавы, а не за магчымасць панаваць над уласным народам. Якая б не была ўлада ў Беларусі, мы будзем яе падтрымліваць толькі датуль, пакуль яна дзейнічае ў інтарэсах нацыі, а не ў сваіх уласных.

Арганізацыя ахвотна падтрымлівала тых, хто, на іх думку, «стаіць на грунце беларускай нацыянальнай ідэі, для каго мэта — пабудова Беларускай Незалежнай Нацыянальнай Дзяржавы».

Гісторыя правіць

Арганізацыя была заснаваная 20 кастрычніка 1998 года маладымі беларускімі патрыётамі, якія расчараваліся ў існуючых палітычных партыях і арганізацыях, якія, на іх думку, «здавалі адну пазіцыю за другой у барацьбе за незалежнасць Беларусі». Расчараваліся і ў правых арганізацыях, якія таксама бяздзейнічалі. Таму яны стварылі «Край».

Актыўную дзейнасць «Край» распачаў з вясны 1999 года. Кіраўніцтва арганізацыі даведалася, што 10 траўня 1999 года ў Гродне пройдзе сесія парламентарыяў «расійска-беларускага саюзу». Яны павінны былі падпісваць нейкую саюзную дамову. Тэрмінова была арганізаваная акцыя: шэсце з паходнямі па цэнтры Гродна 40 маладых патрыётаў, апранутых у камуфляж і берэты з Пагоняй, гэта адбылося 25 красавіка. На іх былі кінутыя міліцыянты ды амапаўцы. У бойцы былі пацярпелыя з абодвух бакоў. Каля 14 хлопцаў трапілі за краты на некалькі дзён. Галоўная мэта арганізацыі была дасягнутая — сесію ў Гродне адмянілі. Пра гэтыя падзеі шырока пісала прэса (напрыклад, «Навіны», № 45, 1999, артыкул «Гвардзейцы свабоды» са здымкам). Пачынаючы з 1998 г. «Край» рэгулярна (нават зімой) праводзіць вышкалы сваіх сяброў. Праз іх прайшлі многія сотні маладых людзей. І далёка не ўсе з іх прайшлі адбор у арганізацыю.

«Край» ад самага пачатку выдаваў улёткі, брашуры, газеты. Некаторая літаратура толькі для ўнутранага карыстання, некаторая распаўсюджваецца досыць шырока. Выданні «Краю» выходзяць і ў правінцыі. Асабліва моцныя пазіцыі арганізацыі былі на Палессі, Міншчыне, Віцебшчыне, Гарадзеншчыне. «Край» ад пачатку змагаўся з РНА. Свае «подзвігі» арганізацыя не афішыявала ў апазіцыйных газетах. Арганізацыя правяла некалькі гучных акцый. Напрыклад, усталяванне крыжа слуцкім паўстанцам у Вызне 27 лістапада 1999 года, калі на некалькі гадзін «Край» апанаваў гэтае мястэчка. Краёўцы ўдзельнічалі ў многіх акцыях апазіцыі ў Мінску, арганізавана знаходзячыся на дэманстрацыях, каб у патрэбны момант абараніць безабаронных людзей ад міліцыі ці АМАП.

16 студзеня 1999 года ў Гродне адбылася сустрэча ўдзельнікаў беларускага нацыянальна-вызвольнага руху 1940-50 гадоў з прадстаўнікамі патрыятычных моладзевых арганізацый. Чынны ўдзел у падрыхтоўцы сустрэчы таксама прынялі хлопцы са спартыўна-патрыятычнай арганізацыі «Край». Пачалася імпрэза гімнам «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», які спяваў гродзенскі хор «Бацькаўшчына». Пад словы гімна, краёўцы ўнеслі ў залу бел-чырвона-белы сцяг. Ветэраны беларускага вызвольнага руху са слязамі на вачах спявалі гімн разам з хорам.

З пачатку 2000 года арганізацыя выдае газету «Голас Краю». Пра яе пачалі пісаць зарэгістраваныя незалежныя газеты ўзору «Нашай Нівы». Сярод брашур, выдадзеных «Краем», ёсць і такія: «Абэцэда беларускага нацыяналізму», «Чаму беларус абавязаны быць нацыяналістам», «Нацыяналізм у свеце» ды іншыя.

Варта адзначыць, што ад самага пачатку кіраўніцтва арганізацыі зрабіла стаўку на канспірацыю. Усе сябры «Краю» мелі мянушкі. Называць свае імёны, месца працы ці жыхарства было строга забаронена. Была выбудаваная жорсткая вертыкальная структура, у якой шараговы актывіст ведаў толькі свайго звеннявога камандзіра. Пасля ад’езду ў эміграцыю Жарнасека і выбараў прэзідэнта ў 2001 годзе частка кіраўнікоў арганізацыі сышла ў глыбокае падполле, некаторыя эмігравалі (В. Кабанчук). Гэта было выкліканае здрадай беларускае дэмакратычнае апазіцыі, якую тады падтрымалі «краёўцы». Справа ў тым, што сябры СПА «Край» узялі актыўны ўдзел у прэзідэнцкай кампаніі 2001 года. Менавіта іх намаганнямі быў узяты штурмам Палац культуры прафсаюзаў на Кастрычніцкай плошчы 9 верасня 2001 года, дзе быў размешчаны штаб дэмакратычнага руху. Аднак кандыдат ад аб’яднаных апазіцыйных сілаў Ганчарык і яго каманда не адважыліся тады аспрэчваць вынікі выбараў, абмежаваўшыся вусным пратэстам і назаўжды адбіўшы ў актывістаў «Краю» жаданне звязвацца з палітыкай і беларускай палітычнай апазіцыяй. Гэты момант прадстаўнікі арганізацыі апісалі ў кнізе «Нацыянальнае пакліканне», якую апублікавалі неўзабаве.

Так самая моцная арганізацыя беларускіх нацыяналістаў перастала існаваць практычна ў адзін момант. Як вышэй адзначалася глыбокая канспірацыя прычынілася да таго, што пры знікненні кіраўніцтва шараговыя актывісты расцерушыліся па ўсёй Беларусі.

Апошні раз у прэсе прозвішчы былых кіраўнікоў «Краю» Вадзіма Кабанчука і Анатоля Міхнаўца ўсплылі падчас прэзідэнцкіх выбараў у 2010 годзе. Яны ўваходзілі ў каманду Віталя Рымашэўскага і прымалі ў яго кампаніі актыўны ўдзел. Але сябе пазіцыянавалі як прыватных асоб і ніяк не згадвалі пра сваю дзейнасць у арганізацыі «Край».

Спасылкі правіць

У СМІ правіць

На Нашай Ніве
На Радыё Свабода
На Ніве(недаступная спасылка)