Крыніца права

Крыніца права — спосаб, з дапамогай якога замацоўваюцца (знаходзяць знешняе выражэнне) нормы права (правапалажэння). Паняцце крыніц права — адна з вузлавых катэгорый юрыдычнай навукі.

Прынята лічыць, што ў навуковы зварот паняцце было ўведзена рымскім гісторыкам Цітам Лівіем у 1 стагоддзі ў працы «Гісторыя ад заснавання горада». Пры апісанні распрацоўкі і прыняцця «12 табліц» у якасці асноватворнай крыніцы рымскага права Ціт Лівій згадваў, што яны, «нягледзячы на цэлую гару нагрувашчаных адзін на аднаго законаў, застаюцца вытокам усяго дзяржаўнага і грамадзянскага права».

Класіфікацыя

Класіфікацыю крыніц права можна праводзіць на розных падставах. Ажыццяўляецца класіфікацыя крыніц па асобных параметрах (крытэрыях):

• Па сферы паходжання крыніцы права падзяляюцца на ўнутрыдзяржаўныя і міжнародна-прававыя.
• Па юрыдычнай значнасці крыніцы права падзяляюцца на асноўныя і дадатковыя. Гэта падзел крыніц права не па юрыдычнай сіле, а менавіта па юрыдычнай значнасці.
• Паводле прызначэння: першасныя і другасныя. Першасныя віды змяшчаюць зыходныя для парадкавання грамадскіх дачыненняў палажэнні, якіх не існавала ў прававой сям’і да іх стварэння адпаведнымі ўстановамі.
• Па гістарычных і функцыянальных параметрах крыніцы права падзяляюцца на першасныя і другасныя. Першаснымі можна лічыць тыя віды крыніц права, якія сфармаваліся на самых ранніх этапах развіцця права, калі яно існавала ў форме «першасных» праваадносін.
• Па юрыдычнай вазе крыніцы права падзяляюцца на галоўныя, асноўныя і дадатковыя.
• Па спосабах фіксацыі крыніцы права падзяляюцца на пісаныя і непісаныя. Такія крыніцы права, як прававы звычай, дагавор нарматыўнага зместу могуць быць пісанымі і непісанымі, існуюць як у вуснай, так і пісьмовай форме.
• Па спосабах надання юрыдычнай значнасці асобныя аўтары падзяляюць крыніцы права на афіцыйныя і неафіцыйныя.
• Па распаўсюджанасці ў гістарычных і існуючых прававых сем’ях крыніцы права падзяляюцца на традыцыйныя і нетрадыцыйныя. Традыцыйныя крыніцы права — прававы звычай, прававы прэцэдэнт, дагавор нарматыўнага зместу, дактрына (навука), Свяшчэннае пісанне і нарматыўны прававы акт — сустракаюцца без выключэння ва ўсіх гістарычных і зараз існуючых прававых сем’ях.
• У залежнасці ад тыпу і віду прававых сістэм крыніцы права падзяляюцца на тыповыя і нетыповыя. Нетыповыя крыніцы права не ўпісваюцца ў структуру крыніц права, якая характэрна для тыпу і віду прававой сістэмы. У беларускай прававой сістэме да нетыповых крыніц права адносяцца дырэктывы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.
• Па адпаведнасці пэўнай мадэлі крыніц права ўсе крыніцы пазітыўнага права падзяляюцца на класічныя і мадыфікаваныя.

Літаратура

• Сільчанка, М. У. Тэорыя крыніц беларускага права. — Гродна: Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт, 2012. — 253 с. — 250 экз. — ISBN 978-985-515-569-1.