Вікіпедыя

Лугвен Альгердавіч

сын Альгерда, князь мсціслаўскі

Лугвен-Сымон Альгердавіч, Лонгвін-Сямён, Лангвен, Лугвень (~1355 — 1431) — чацвёрты сын Альгерда ад другога шлюбу з Ульянай Цвярской (агульным лікам дзявяты), князь мсціслаўскі (1392—1431).

Лугвен Альгердавіч
Пячатка Лугвена Альгердавіча
Пячатка Лугвена Альгердавіча
князь мсціслаўскі
1392 — 1431
князь наўгародскі
1389 — 1392
Нараджэнне 1356 ці 1355
Смерць 19 чэрвеня 1431
Род Гедзімінавічы
Бацька Альгерд
Маці Ульяна Аляксандраўна
Жонка 2 жонкі, Марыя Дзмітрыеўна
Дзеці Юрый, Яраслаў-Фёдар
Бітвы
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Імя правіць

У дакументах наўгародскага паходжання імя найчасцей перадаецца як Лоугвень (Лоугвеньевич). Але ў беларуска-літоўскіх летапісах і ў актавым матэрыяле, што паходзіць з Вялікага Княства Літоўскага, форма імя іншая: Линкгвен(ий) (Линкгвенович, Линкгвениевич) і асабліва часта Лынкгвень (Лынкгвеневич)[1][2][3][4].

Імя Лугвен (ад *Leng-vin’as ці блізкага) з шэрагу старабалцкіх (старалітоўскіх) двухасноўных імёнаў, якія дайшлі з індаеўрапейскай эпохі і ўласцівыя іменнікам народаў індаеўрапейскага паходжання[5].

Гэтае імя — з супольнага пруска-літоўскага антрапанімікону, яго форма пад 1399 годам засведчаная і ў прусаў — Langwenne[6]. Аснову звязваюць з літ. lengvas «лёгкі, просты», адпаведнае слова мела быць і ў старапрускай мове[7]. У літоўскім іменніку роднасныя асновы Lang-, Leng-, Ling- фігуруюць у двухасноўных імёнах Lang-vin’as, Leng-vin’as, Ling-vin’as[8].

Другая аснова Vin- адна з найбольш папулярных сярод літоўскіх двухасноўных антрапонімаў, з ёй вядома іх каля сотні[9]. У аблаўтных дачыненнях гэтая аснова знаходзіцца з асновай Vain-, яны паходзяць ад індаеўрапейскага *ṷei- «рушыць, імкнуцца; гнаць», ад якога і блр. вайна, ваяваць[10].

Імя, такім чынам, мела значыць «той, каму лёгка ваюецца».

Дзейнасць правіць

Быў трэцім ці чацвёртым сынам Альгерда ад другога шлюбу з Ульянай Цвярской. Польскі даследчык Караль Стадніцкі лічыў Лынгвеня трэцім сынам Альгерда ад Ульяны[11]. Польскі генеалог Юзаф Вольф, грунтуючыся на тэксце Дубіскай дамовы 1382 года, прапанаваў наступны варыянт старэйшынства сыноў Альгерда і Ульяны: Ягайла, Скіргайла, Карыбут, Лынгвень, Карыгайла, Вігунт, Свідрыгайла[12]. Гэтыя высновы падтрымалі і іншыя даследчыкі[13][14]. На мяжы XX—XXI стагоддзяў польскі даследчык Ян Тэнгоўскі выказаў меркаванне, што Лынгвень мог быць іх трэцім сынам — пасля Скіргайлы і Карыбута[15].

У гістарычных крыніцах выступае з 1379 года, калі ў ліку іншых літоўскіх князёў падпісаў у Троках мір з Ордэнам (29 верасня). Разам з братам Ягайлам і трыма іншымі князямі 14 жніўня 1385 года падпісаў Крэўскую унію. Удзельнічаў у разгроме вялікага князя смаленскага Святаслава, які падтрымаў выступленне Андрэя Полацкага супраць Ягайлы, пад Мсціславам (29 красавіка 1386 года).

У 1389—1392 гадах — князь у Вялікім Ноўгарадзе, атрымаў у кармленне Ладагу, Арэшак, Карэлу і палову Капор’я[16]. Склаў васальную прысягу Ягайлу як сюзерэну Ноўгарада (у тайне ад саміх наўгародцаў). У 1390 годзе спрабаваў далучыць да Ноўгарада Пскоў, у 1391 годзе разбіў ганзейскіх піратаў-вітальераў пад Арэшкам. З’ехаў з Ноўгарада пад уціскам Масквы, атрымаў ад Ягайлы Мсціслаўскае княства, якім да яго валодаў іх брат Карыгайла.

У канцы 1396 года пасрэднічаў ва ўзнаўленні гандлёвага дагавора паміж Полацкам і Рыгай, у тым жа годзе разбіў войска вялікага князя разанскага Алега, які дапамагаў вялікаму князю смаленскаму Юрыю Святаславічу ў абароне незалежнасці Смаленскага княства ад Вялікага Княства Літоўскага. У 1402 годзе пад Любуцкам ізноў разбіў разанцаў, захапіў у палон князя Радаслава Алегавіча і «приведе князю Витовту». У 1403 годзе пры падтрымцы Вітаўта захапіў Вязьму і спрабаваў авалодаць Смаленскам, які нарэшце захапіў і далучыў да Вялікага Княства Літоўскага ў 1404 годзе. У 1407 годзе ўдала дзейнічаў у Вярхоўскіх княствах, далучыў да Вялікага Княства Літоўскага Варатынск. У другой палове жніўня 1407 года знаходзіўся ў Сандаміры, дзе сустракаўся са сваім братам Ягайлам[17]. У тым жа годзе зноў запрошаны ў Ноўгарад, дзе княжыў да 1412 ujlf[16]. Браў удзел разам з наўгародскімі атрадамі ў Вялікай вайне (1409—1411), у крытычны момант Грунвальдскай бітвы мужнасць смаленскіх харугваў на чале з Лугвенам выратавала саюзныя арміі ад разгрому. Падпісаў Таруньскі мір (1411). Імаверна, у 1408—1411 гадах быў велікакняскім намеснікам у Смаленску. У 1411 годзе кіраваў адбіццём шведскай агрэсіі ад Ноўгарада, знішчыў прадмесныя ўмацаванні Выбарга (26 сакавіка). У тым жа годзе заключыў ад імя Ноўгарада дагавор з Ягайлам супраць крыжакоў, але ў 1412 годзе з-за маскоўскіх інтрыг выехаў з Ноўгарада ў Мсціслаў, разам з Вітаўтам і Ягайлам накіраваў наўгародцам разметную грамату, патлумачыўшы ноўгарадцам: «есмь с ниме одинъ человекъ»[16]. У 1421 годзе прымаў у Мсціславе мітрапаліта Фоція.

Заснаваў каля Мсціслава манастыр св. Ануфрыя над ракой Чорная Натапа (1407), які славіўся перапісчыкамі кніг і рукапісаў.

 
Памятны знак Сямёну Лугвену Альгердавічу ў Мсціславе

19 чэрвеня 1431 года стаў адным з падпісантаў Хрыстмемельскай дамовы з Тэўтонскім Ордэнам, у тэксце якой яго імя стаіць на другім месцы — пасля імя самога вялікага князя літоўскага Свідрыгайлы[18].

Вядомая пячатка Лугвена (1389) з выявай «Пагоні», якая захоўваецца ў Львоўскім гістарычным музеі.

Сям’я правіць

14 чэрвеня 1394 года ў Маскве ажаніўся з дачкой Дзмітрыя Данскога і сястрой тагачаснага вялікага князя маскоўскага Васіля Дзмітрыевіча — Марыяй[19][20][21][22]. Аднак расійскі даследчык Уладзімір Андрэевіч Кучкін падвергнуў сумневу версію аб існаванні Марыі. Даследчык адзначыў, што ў тэксце Васкрасенскага летапісу прыводзіцца толькі пералік дзяцей Юрыя Патрыкеевіча, названага зяцем вялікага князя, у той час як імя жонкі адсутнічае. Кучкін паказвае, што ні ў летапісах, ні ў актах, ні ў ранніх радаводах не пацвярджаецца наяўнасць у вялікага князя Васіля Дзмітрыевіча дачкі па імені Марыя[23].

Марыя памерла ўжо 15 мая 1399 года і была пахавана ў Маскве, у прыдзеле Святога Лазара новай мураванай царквы Нараджэння Найсвяцейшай Маці Боскай[24][25][26][27]. У гэтым шлюбе нарадзіўся сын Юрый.

Ад другой жонкі (з восені 1406/1407 гадоў, імя і паходжанне невядомыя) меў сына Яраслава-Фёдара.

Зноскі

  1. ↑ Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории СССР, Ленинградское отделение. — Т. 35: Летописи белорусско-литовские / [составитель, редактор тома, автор предисловия Н. Н. Улащик; ответственный редактор Б. А. Рыбаков]. — Москва: Наука, 1980. — 305, [2] с., [4] л. факсим. — С. 30, 57, 78, 100, 136, 138.
  2. ↑ Lietuvos Metrika = The Lithuanian Metrica = Metryka litewska = Литовская метрика / Lietuvos ist. inst. — Kn. 3: (1440—1498). Užrašymų knyga 3 = (1440—1498). Book of inscriptions 3 = (1440—1498). Книга записей 3 / parengė: Lina Anužytė ir Algirdas Baliulis. — Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 1998. — 161, [5] p. — P. 36. — ISBN 9986-34-026-8.
  3. ↑ Археографический сборник документов, относящихся к истории северозападной Руси, издаваемый при управлении Виленского учебного округа. — Т. 7 / собранный в Несвиже, изданный П. Гильтебрандтом и А. Миротворцевым. — Вильна: Печатня А. Г. Сыркина, 1870. — XXIV, 375 с. — С. 3—4.
  4. ↑ Гильтебрандт, П. А. Жалованная грамота князя ЮрияЛынгвеневича боярину Ворогцу, ноябрь 1455 года // Летопись занятий Археографической комиссии. Вып. 13. — Санкт-Петербург, 1901. — С. 2—4.
  5. ↑ T. Milewski. Indoeuropejskie imiona osobowe. Wrocław-Warszawa-Kraków, 1969. С. 11-13.
  6. ↑ R. Trautmann. Die altpreußischen Personennamen. Göttingen, 1974. С. 51.
  7. ↑ В. Н. Топоров. Прусский язык. L. М., 1990. С. 64-65.
  8. ↑ Z. Zinkevičius. Lietuvių asmenvardžiai. Vilnius, 2008. С. 105, 106, 108.
  9. ↑ Z. Zinkevičius. Lietuvių asmenvardžiai. Vilnius, 2008. С. 162—163.
  10. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1124.
  11. ↑ Stadnicki, K. Bracia Władysława Jagiełły Olgierdowicza, króla Polski, wielkiego xięcia Litwy: jako dalszy ciąg «Synów Giedymina»: z tablicami genealogicznemi / przez Kazimierza Stadnickiego. — Lwów: nakł. Alexandra Vogla, 1867. — 416 s., [1] k. tabl. złoż. — S. 283.
  12. ↑ Wolff, J. Ród Gedimina: dodatki i poprawki do dzieł Hr. K. Stadnickiego: «Synowie Gedymina», «Olgierd» i «Kiejstut» i «Bracia Władysława Jagiełły» / przez Józefa Wolffa. — Kraków: nakładem autora, 1886. — VIII, 171, [1] s.: err. — S. 85—87.
  13. ↑ Paszkiewicz, H. O genezie i wartości Krewa / Henryk Paszkiewicz. — Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1938. — 356 s. [1] k. faks. złoż. — S. 307—308.
  14. ↑ Wdowiszewski, Z. Genealogia Jagiellonów / Zygmunt Wdowiszewski. — Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1968. — 230, [2] s., [8] s. tabl.: il. — S. 41—42.
  15. ↑ Tęgowski, J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów / Jan Tęgowski. — Poznań; Wrocław: Wydaw. Historyczne, 1999. — 319, [1] s.: il. — S. 56. — (Biblioteka Genealogiczna; T. 2). — ISBN 8391356310.
  16. ↑ а б в Новгородская первая летопись старшего и младшего изводов / Академия наук СССР, Институт истории. — Москва; Ленинград: Издательство Академии наук СССР, 1950. — 642 с., 5 л. ил. — С. 383, 385, 460, 461, 400, 403, 404.
  17. ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej: z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego. T. 7. [Dyplomataryusz] / wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. — Lwów: skł. gł. w księg. Seyfartha i Czajkowskiego, 1878. — VI, [2], 325, [2] s., [3] k. tabl.: err. — S. 50—51.
  18. ↑ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1, (1398—1437) / hrsg. im Auftrage der Historischen Kommission für ost-und westpreuszische Landesforschung von Erich Weise. — Königsberg: Gräfe und Unzer, 1939. — 216 s. — S. 183, 184.
  19. ↑ Софийская вторая летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 6. Софийские летописи. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1853. — 358 с. — С. 124.
  20. ↑ Воскресенская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 8. Продолжение летописи по Воскресенскому списку. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1859. — 301 с. — С. 64.
  21. ↑ Патриаршая или Никоновская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 11. Летописный сборник, именуемый Патриаршей или Никоновской летописью. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1897. — 254 с. — С. 156.
  22. ↑ Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории СССР, Ленинградское отделение. — Т. 25: Московский летописный свод конца XV века. — Москва; Ленинград: 1-я типография Издательства Академии наук СССР в Ленингарде, 1949. — 464 с., 2 л. ил. — С. 221.
  23. ↑ Кучкин, В. А. Большой московский наместник Иван Юрьевич Патрикеев // Отечественная история. — 2006. — № 1. — С. 154—168.
  24. ↑ Софийская вторая летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 6. Софийские летописи. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1853. — 358 с. — С. 123, 130.
  25. ↑ Воскресенская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 8. Продолжение летописи по Воскресенскому списку. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1859. — 301 с. — С. 72.
  26. ↑ Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории СССР, Ленинградское отделение. — Т. 25: Московский летописный свод конца XV века. — Москва; Ленинград: 1-я типография Издательства Академии наук СССР в Ленингарде, 1949. — 464 с., 2 л. ил. — С. 228—229.
  27. ↑ Воскресенская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 18: Симеоновская летопись. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1913. — III, 316 с. — С. 280.

Літаратура правіць

  • Белы А. Лугвен // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 218-219. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
  • Stadnicki K. Bracia Władysława Jagiełły. Lwów, 1867.
  • Экземплярский А. В. Великие и удельные князья Северной Руси в татарский период с 1238 по 1505 г. ТТ. 1—2. СПб., 1889—1891.
  • Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895.
  • Kuczyński S.M. Ziemie czernihowsko-siewierskie pod rządami Litwy. Warszawa, 1936.
  • Бернадский В. Н. Новгород и Новгородская земля в XV в. М., 1961.
  • Цітоў А. К. Пячаткі старажытнай Беларусі. Мн., 1993. с. 36.
  • Варонін, В. Князь Юрай Лынгвеневіч Мсціслаўскі: гістарычны партрэт / Васіль Варонін. — Мінск: Тэхналогія, 2010. — 63 с., [4] л. каляр. іл. — ISBN 978-985-458-203-0.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Лугвен_Альгердавіч&oldid=4478602"