Вікіпедыя

Людвік Шпіцнагель

Людвік Шпіцнагель (польск.: Ludwik Spitznagel; псеўд. U.G.W., U.U.W.; 9 студзеня 1807, Вільня, Расійская імперыя — 26 лютага 1827, Сноў, Навагрудскі павет, Расійская імперыя) — польскі паэт эпохі рамантызму, усходазнавец, перакладчык, мовазнавец, сябар Юльюша Славацкага.

Людвік Шпіцнагель
польск.: Ludwik Spitznagel
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні Людвік Фердынанд Шпіцнагель[1]
Псеўданімы U.G.W., U.U.W.
Дата нараджэння 9 студзеня 1807(1807-01-09)
Месца нараджэння
Дата смерці 26 лютага 1827(1827-02-26) (20 гадоў)
Месца смерці
Бацька Фердынанд Шпіцнагель
Маці Марыя з Ферстэраў
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці
усходазнавец, перакладчык, мовазнавец, паэт
Гады творчасці 1820—1827
Кірунак рамантызм
Мова твораў польская

Біяграфія правіць

Сям’я і раннія гады правіць

Нарадзіўся ў сям’і прафесара Віленскага ўніверсітэта Фердынанда Шпіцнагеля і Марыі Ферстэр[2]. Пачатковую адукацыю атрымаў пад апекай свайго бацькі і абраных ім выхавальнікаў. Паводле успамінаў А. Адынца, яшчэ не дасягнуў дзесяцігадовага ўзросту, Людвік ужо займаўся перакладамі[3].

Сістэматычнае навучанне пачалося толькі ў 1818 годзе, адданы ў чацвёрты клас гімназіі пры Віленскім універсітэце[2].

Прафесійная адукацыя правіць

У 1821 годзе ва ўзросце 15 гадоў стаў студэнтам Віленскага ўніверсітэта. У 1823 годзе ён заснаваў невялікі студэнцкі саюз, члены якога былі «найбольш адукаваныя, асабліва ў матэматыцы», званы «Шпіцнагелеўскі саюз»[4]. Таксама падчас навучання Л. Шпіцнагель далучыўся да руху філарэтаў, у 1822—1823 гадах быў актыўным удзельнікам літаратурнага клуба «Касталія», заснаванага Янам Чачотам, куды яго прыахвоцілі Антон Адынец і Аляксандр Ходзька[2].

Універсітэт Шпіцнагель не скончыў, прыпыніўшы навучанне ў 1824 годзе[2]. Хутчэй за ўсё, прычынай гэтаму стала жаданне бацькі Людвіка прыпыніць яго ўдзел у філарэцкім руху, і рашэнне адправіць сына працягваць адукацыю ў Санкт-Пецярбургу[2].

Пасля заканчэння ў 1826 годзе Інстытута ўсходазнаўства  (руск.) (бел. ў Санкт-Пецярбургу, дзе вучыўся ў французскага арыенталіста Ф. Б. Шармуа  (руск.) (бел., быў намінаваны на пасаду драгамана  (руск.) (бел. ў расійскім консульстве  (руск.) (бел. ў Александрыя[5].

Апошнія месяцы і смерць правіць

Перад ад’ездам на месца службы ў студзені 1827 года вярнуўся ў Вільню, каб развітацца з сям’ёй і сябрамі, сустрэўся тут у тым ліку з Ю. Славацкім, які прысвяціў Людвіку верш у элегічным настрою («Да Людвіка Шпіцнагеля», 1827)[2]. А. Адынцу накіраваў ліст, паабяцаўшы прыехаць у Варшаву[2].

У лютым таго ж года неспадзявана завітаў у маёнтак Рдултоўскіх у Снове, дзе раптоўна скончыў жыццё самагубствам[6], стрэліўшы сабе ў сэрца[7]. Месца яго пахавання невядома[2].

Якія былі прычыны для самагубства, цяжка вырашыць. Антон Адынец бачыў іх у «разгарачаным уяўленні» і безразважнай адвазе. Людвік меў схільнасць да подзвігаў, рабіў незлічоныя праверкі фізічнай трываласці (напрыклад, падчас паводкі ў Санкт-Пецярбургу ў 1824 годзе  (руск.) (бел. ён «хацеў выпрабаваць сябе» і ледзь не паплаціўся за гэта жыццём), пры гэтым несумяшчальнасць рэальнасці і мары вызывала ў яго «агіду да жыцця»[2].

Аляксандр Ходзька, а за ім і іншыя філаматы ў ліставанні з ссылкі называлі прычынай самагубства непадзеленае каханне да Анэлі Рдултоўскай, сястры Канстанціна Рдултоўскага, у якім Людвік нібы адкрыўся перад паездкай на Усход, але неўзаемна[2]. Пацвярджаюць гэтую гіпотэзу два творы Шпіцнагеля, якія засталіся ў рукапісах: Garść snowskiej ziemi і List pożegnalny, але, хутчэй за ўсё, першы з іх з’явіўся яшчэ падчас наведвання Снову ў ліпені 1824 года, а другі не падобны на твор, што выйшаў з-пад пяра Людвіка Шпіцнагеля[2]. Абодва творы прысвечаны рамантычнаму развітанню з каханай, а не трагічнаму развітанню з жыццём[2].

Маці Юльюша Славацкага  (польск.) (бел. ў ліставанні з А. Адынцом схілялася да раўнаважнага ўплыву на Людвіка непадзеленага кахання і хваробы, пазней званай перыядычны псіхоз ў стадыі меланхоліі[3]. Згадваліся неаднаразовыя спробы самазагубстваў, якія нібыта прадухіляліся сябрамі[2].

Станіслаў Буркат  (польск.) (бел. у сваім эсэ «Таямніца Людвіка Шпіцнагеля»[8] высунуў тэорыю, што самазабойства ў Снове было сфабрыкавана з мэтай прыхаваць сапраўднае заданне, якое атрымаў Шпіцнагель у расійскай дыпламатычнай службе. Разам з Аўгустам Жабам  (руск.) (бел., усходазнаўцам і калегам з Вільні, ён мог быць тайным агентам у падтрымцы грэчаскага паўстання супраць Асманскай імперыі[9]. Але праўдападобнасць гэтай гіпотэзы вельмі малая[2].

Навуковая дзейнасць правіць

Фердынанд Шпіцнагель быў буйным спецыялістам у галіне ўсходніх моў, таму не выглядае незвычайным той факт, што Людвік зацікавіўся вывучэннем арабскай мовы і ўсходазнаўствам. На глебе цікавасці да Усходу Людвік зблізіўся з Канстанцінам Рдултоўскім, аўтарам першага ў Еўропе даследавання творчасці Шата Руставелі.

Акрамя выбітных мовазнаўчых здольнасцей меў вялікую цікавасць да батанікі і іншых прыродазнаўчых навук[2].

Людвік Шпіцнагель быў прапагандыстам усходазнаўста. Шпіцнагель ведаў шаснаццаць моў: грэчаскую, лацінскую, рускую, французскую, італьянскую, нямецкую, англійскую, іспанскую, літоўскую, венгерскую, арабскую, фарсі, турэцкую, іўрыт, арамейскую і халдзейскую і пачаў сваю кар’еру дыпламата.

У час знаходжання ў Пецярбургу, верагодна, у 1825 годзе «без выгоды» навучаў ўсходнім мовам Адама Міцкевіча[10].

Карыстаўся прызнаннем філаматаў, між іншым, Кіпрыян Дашкевіч прысылаў «нашаму ўсходазнаўцу» ўсходнія дробязі для вопісу[2].

Літаратурная дзейнасць правіць

З 1820 года вядомы яго вершы, якія ён у асноўным публікаваў у «Тыгодніку віленскім  (польск.) (бел.»[2][11]. Верагодна, што ў той самы час паўстала паэма ў 12 песнях, прысвечаная вызваленню Вены, спрыяльна адзначаная Лявонам Бароўскім[2]. Ад гэтай паэмы захаваўся толькі ўрывак з песні першай[12].

Падчас навучання ва ўніверсітэце Л. Шпіцнагель апублікаваў наступныя творы: Wiersz o poezji dydaktycznej[13], Mieczysław III. Legenda[14] і Zemsta. Powieść[15], два апошніх творы былі натхнёныя «Poezjami» Адама Міцкевіча. Яшчэ адзін з апублікаваных твораў прысвячаўся Канстанціну Рдултоўскаму, гэта быў «Do Konstantego Rdułtowskiego, zamierzając z nim podróż na Wschód»[16]. Апошні твор паўстаў, верагодна, падчас наведвання Людвікам маёнтку Рдултоўскіх у Снове у ліпені 1824, калі ён закахаўся ў сястру Канстанціна Анэлю[2].

Падчас вучобы сярод іншага перакладаў з арабскай на польскую мову частку касыды  (руск.) (бел. «Ламіят аль-араб» Аш-Шанфары  (польск.) (бел. і з персідскай на французскую мову фрагмент паэмы «Іскандэр-намэ» Нізамі Гянджэві[17][18].

Уплыў на культуру правіць

Сяброўства з Юльюшам Славацкім правіць

Ludwiku! jak dwie gwiazdy podobne na niebie,
Wiecznie nie znana siła oddala od siebie,
Tak i my na tej świata rozległej przestrzeni,
Choć myślą, sercem blizcy — losem rozłączeni.

Ю. Славацкі. Урывак з верша «Да Людвіка Шпіцнагеля».

Людвік быў блізкім сябрам Юльюша Славацкага. У сваім «Дзённіку» Славацкі так адзначыў смерць Шпіцнагеля:

Пасля таго я магу напісаць пра жыццё гэтага маладога чалавека. Гэта была выдатная кветка, якая не дала плоду…

Людвік быў героем ці адрасатам некалькі твораў Славацкага: паэм «Бянёўскі» і «Час раздум'яў  (польск.) (бел.», верша «Да Людвіка Шпіцнагеля» і драмы «Кардыян  (польск.) (бел.».

П’еса «Крык рабіны» правіць

Асноўны артыкул: Крык рабіны

Гісторыя кахання Людвіка да Анэлі Рдултоўскай стала асновай для п’есы «Крык рабіны» Вацлава Кубацкага  (польск.) (бел.. Яна была пастаўлена ў 1949 годзе ў Польшчы, а тэкст выйшаў у тым жа годзе некалькімі выданнямі[19]. Дзеянне п’есы адбывалася ў маёнтку Рдултоўскіх на Наваградчыне, г. зн. у Снове, але аўтар памылкова[20] зрабіў каханай не Анэлю, а яе родную сястру Лаўру.

У прэм’ернай пастаноўцы рэжысёра Януша Варнецкага  (руск.) (бел. (1949, Варшава[21]) яго ролю выконваў Чэслаў Валейка  (руск.) (бел., у пастаноўцы Віляма Хажыцы  (польск.) (бел. (1949, Познань[22]) — Здзіслаў Салабурскі, у пастаноўцы Ежы Ронарда Буянскага (1949, Кракаў[23]) — Казімеж Віткевіч, у пастаноўцы Войцеха Маціеўскага  (руск.) (бел. (1969, Тэатр польскага радыё[24]) — Анджэй Навакоўскі і Анджэй Шэйнах  (польск.) (бел..

Зноскі

  1. ↑ Свае творы падпісваў Людвік Уладзіслаў Шпіцнагель
  2. ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у Spitznagel (Szpicnagel, Szpicnagiel) Ludwik Ferdynand (польск.)
  3. ↑ а б CZĘŚĆ II. (польск.)
  4. ↑ A. Kamiński  (руск.) (бел., Polskie związki młodzieży (1804—1831), Warszawa 1963, s. 491.
  5. ↑ Книга Любви и Смерти Архівавана 5 сакавіка 2016. (руск.)
  6. ↑ Samobójstwo w literaturze romantycznej Архівавана 4 сакавіка 2016. (польск.)
  7. ↑ Jan Zieliński. Słowacki SzatAnioł. — Warszawa, 2011. — С. 42. — ISBN 978-83-01-16607-6.
  8. ↑ Stanisław Burkot. Tajemnice Ludwika Spitznagla // Prace ofiarowane Henrykowi Markiewiczowi. — Kraków-Wrocław, 1984. — С. 113-130. — ISBN 83-08-01142-X.
  9. ↑ Umrzeć z miłości, czyli ostatnie westchnienie rozumu (польск.)
  10. ↑ Ліст А. Міцкевіча да І. Лялевеля ад 7.1.1827
  11. ↑ Dumania nocne Ateńczyka w czasie, gdy Filip zagarnął Ateny, T. 10: 1820
  12. ↑ «Tyg. Wil.» T. 10: 1820
  13. ↑ «Тыгодніку віленскім  (польск.) (бел.» T. 3: 1822
  14. ↑ «Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej» T. 2: 1823
  15. ↑ «Dziennik Wileński» T. 1: 1824
  16. ↑ «Dziennik Wileński» S. 2. T. 2: 1824
  17. ↑ Выданне «Expédition d’Alexandre le Grand contre les Russes; extrait de l’Alexandréide», Pet. 1828. Дапоўнена Ф. Б. Шармуа  (руск.) (бел.
  18. ↑ Библиография. Русская литература // «Московский телеграф», том 36 (1831). — С. 516—519.
  19. ↑ Krzyk jarzębiny. Opowieść dramtyczna, etc
  20. ↑ Elwira Korcz
  21. ↑ Krzyk jarzębiny premiera: 31 marca 1949
  22. ↑ Krzyk jarzębiny premiera: 30 kwietnia 1949
  23. ↑ Krzyk jarzębiny premiera: 23 października 1949
  24. ↑ Wacław Kubacki. Krzyk jarzębiny (польск.)

Літаратура правіць

  • Wacław Derejczyk: Ludwik Spitznagel. Przyjaciel Juliusza Słowackiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1994, s. 85. ISBN 83-85810-34-X.
  • Stanisław Burkot: Uwikłani w Historię. Szkice o literaturze, autorach i utworach z XIX i XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków, 2008, s. 36-57. ISBN 978-86-7271-496-1.
  • Nowy Korbut, IX; — Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.
  • Literatura Pol. Enc., II; — Bazylow L., Polacy w Petersburgu, Wr. 1984
  • Bobolewski C., Ze spuścizny rękopiśmiennej L. W. Spitznagla, w: Księga pamiątkowa Koła Polonistów Słuchaczy USB w Wilnie 1922—1932, Wil. 1932
  • Burkot S., Tajemnice Ludwika Spitznagla, w: Prace ofiarowane Henrykowi Markiewiczowi…, Kr. 1984
  • Černobaev V., Ludvik Špicnagel, «Slavia» R. 14: 1935/36 z. 1-2 s. 97-148
  • Derejczyk W., Ludwik Spitznagel, przyjaciel Juliusza Słowackiego, Uzup. R. Leszczyński, W. 1994 (bibliogr., wykaz źródeł)
  • Kamiński A., Polskie związki młodzieży, W. 1963; Reychman J., Orientalistyka polska w dobie Mickiewiczowskiej, «Przegl. Orientalistyczny» R. 3: 1954 nr 3
  • tenże, Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w., W. 1972
  • tenże, Z dziejów literatury perskiej w Polsce. Ludwik Spitznagel jako tłumacz Nizamiego, w: Wschód w literaturze polskiej, Wr. 1970
  • Rymkiewicz J. M., Do Snowia i dalej…, Kr. 1994
  • Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 2
  • Korespondencja Juliusza Słowackiego, Oprac. E. Sawrymowicz, Wr. 1962-3 I—II
  • Listy z zesłania (Arch. Filomatów), Oprac. Z. Sudolski, W. 1997-9 I, III
  • Mickiewicz A., Listy, W. 1955 XIV cz. 1; Odyniec A. E., Listy z podróży, W. 1961 I—II 259
  • tenże, Wspomnienia z przeszłości opowiadane Deotymie, W. 1884 s. 72, 103, 168, 459
  • W kręgu bliskich poety. Listy rodziny Juliusza Słowackiego, Oprac. S. Makowski, Z. Sudolski, W. 1960
  • B. Narod.: sygn. II 7861, Janowski L., Notatki biobibliogr. dot. ludzi z kresów, XI

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Людвік_Шпіцнагель&oldid=4434394"