Менталітэт
Менталітэт (ад лац.: mental, mentalis, ням.: mentalität «розум, разумовае») — своеасаблівы стан і накіраванасць індывідуальнай і групавой свядомасці, набор ужо складаных на падсвядомым узроўні нормаў, прынцыпаў, архетыпаў, жыццёвых арыентацый, узнаўлення сукупнага вопыту папярэдніх пакаленняў.
Ключавымі словамі ў вызначэнні менталітэту яўляецца карціна свету, набор духоўных каштоўнасцей (маралі), не заўсёды ўсвядомленая сістэма жыццёвым каардынат і падсвядомых стэрэатыпаў.
Было паслядоўнае развіццё паняцця «менталітэт». Першым выкарыстаў гэты тэрмін этнолаг Леві-Брюль. Ён ужываў яго ў дачыненні да першабытных плямёнаў, жыццё якіх назіраў і вывучаў. Ён супрацьпастаўляў мысленне першабытнага чалавека і сучаснага, пазначыў асаблівае мысленне плямёнаў тэрмінам «менталітэт». У масы людзей тэрмін увайшоў праз французскую гістарычную «Школу Аналаў». Яны разумелі «менталітэт» так, што аб’ядноўваў караля Францыі і радавога салдата — менталітэт паўстаў менавіта, як калектыўная рыса. Тэрмін гэты перавандраваў з навуковай асяроддзя ў масавую публіцыстыку, у якой канчаткова размыліся яго рамкі і цяпер гавораць як аб менталітэце народаў, так і пра менталітэт канкрэтнага чалавека.
- Этнічнай менталітэт — фарміруецца ў залежнасці ад прыродных і кліматычных фактараў мясцовасці на якой ён развіваецца, такіх як ландшафт, наяўнасць паблізу рэк, клімат, зоны рызыкоўнага і не рызыкоўнага земляробства і інш.. У адрозненне ад нацыянальнай свядомасці, і нацыянальнага характару, паняцце «менталітэт» існуе на больш глыбокім падсвядомым узроўні і амаль не фармуецца гістарычнымі і сацыяльнымі фактарамі. Таму ўзнікае разуменне існавання «рэлігійнага менталітэту», «гістарычнага менталітэту», «каланіяльнага менталітэту», «савецкага менталітэту», «крымінальнага менталітэту» і гэтак далей.
- Прававы менталітэт — гэта ўзровень правасвядомасці, які адлюстроўваецца ў цэласнай сукупнасці прававых звычак, ведаў, уяўленняў, у спосабе прававога ўспрымання.
- Менталітэт культуры — глыбінныя структуры у носьбіта культуры, гістарычна і сацыяльна укаранёныя ў свядомасці і паводзінах многіх пакаленняў людзей, якія аб’ядноўваюць у сабе розныя гістарычныя эпохі ў развіцці нацыянальнай культуры. Менталітэт вызначае настроі думак і жыццёвую пазіцыю.
Звычайна ў сучасным грамадстве ўжываецца ў значэнні «менталітэт» як сінонім слова «ментальнасць», і мае на ўвазе сацыялагічны кантэкст — той ці іншай «склад розуму». Гэта значыць ўстойлівыя інтэлектуальныя і эмацыйныя асаблівасці, уласцівыя таму ці іншаму індывіду як прадстаўніку некаторай сацыяльнай групы (выхаванцы дзіцячага сада, навучэнцы сярэдняй агульнаадукацыйнай школы, ваенныя асобнага роду войскаў, студэнты ВНУ, педагогі, спартсмены, святары, навукоўцы, бізнесмены і гандляры, судзімыя ў месцах зняволення і г.д.). Слова ўжываецца і ў кантэксце менавіта сацыяльнай агульнасці (нацыя, народ, этнас).
Гэта ўжываецца для характарыстыкі асаблівасцяў народаў і культур. Менталітэт — вельмі складанае і шматграннае праява псіхічнай дзейнасці сацыяльных індывідаў, які ўключаюць свядомае і непрытомнае, спецыфічнае суадносіны паміж рацыянальным і эмацыйным ў здзяйсненні імі якіх-небудзь учынкаў (паміж імкненнем да інавацыі і захаваннем культурнага патэнцыялу мінулага). Менталітэт — светапоглядная карціна свету ў свядомасці чалавека і яго асабістае месца ў гэтай карціне. Гэта норма прадстаўлення свету вакол сябе і сябе ў ім. Да прыкладу, рысы менталітэту — інтуітыўнасць, рацыянальнасць, каляровая гама, сямейныя вобразы, лірызм і г.д.
Гл. таксама правіць
Літаратура правіць
- Баронин А. С., «Этническая психология», изд. «Тандем», г. Киев, 2000 г.;
- Шкуратов В. А., «Историческая психология», г. Москва, 1994 г.;
- Донченко Е. А., «Социетальная психика», г. Киев, 1994 г.;
- Королев А. А., «Этноменталитет: сущность, структура, проблемы формирования», Мос. ГУ, г. Москва, 2011 г. ISBN 978-5-98079-68-5;
- Этнопсихология;
- Яковенко Н., «Всуп до історії», м. Київ, 2007 р.