Мэнцы
Мэ́нцы (саманазва Ny Manninee) — народ, карэнныя насельнікі вострава Мэн у Ірландскім моры. Агульная колькасць на востраве Мэн (2023 г.) — 74 000 чалавек[1]. Жывуць таксама ў іншых месцах Вялікабрытаніі, ЗША, Канадзе.
| Мэнцы (Ny Manninee) | |
| |
Фермеры з вострава Мэн
| |
| Агульная колькасць | 74000 |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Мэн |
| Мова | мэнская |
| Рэлігія | пратэстантызм |
| Блізкія этнічныя групы | валійцы, ірландцы, шатландцы |
Паходжанне і гісторыя правіць
У 1 тысячагоддзі да н. э. востраў Мэн быў заняты кельцкімі плямёнамі, блізкімі да брытаў. Археолагамі былі знойдзены рэшткі кельцкіх круглявых хацін і ўмацаваных паселішчаў, якія будавалі на пагорках. Сама назва вострава паходзіць ад імя Мананана Мак-Ліра, кельцкага бога мора.
Рымскае заваяванне Брытаніі ў I ст. н. э. не распаўсюджвалася на Мэн. Але ў канцы VI ст. ён быў канчаткова заваяваны ірландцамі. Перасяленне з Ірландыі пачалося яшчэ раней - у V ст. Выхадцы з захаду паступова асімілявалі мясцовае насельніцтва, моцна паўплывалі на яго мову і культуру.
У VIII - XI ст. Мэн стаў месцам аселасці скандынаўскіх вікінгаў. Яны называлі востраў Suðreyjar (Паўднёвы). У 979 г. яны стварылі прадстаўнічы орган агульнай улады тынвальд, які захаваўся на Мэне да нашых дзён. У 1079 г. востраў захапіў нарвежац Годрэд. Ён далучыў да сваіх валоданняў Шэтландскія астравы і такім чынам заснаваў Мэнскую дынастыю Каралеўства Астравоў.
У XII ст. была прызначана каталіцкая епархія вострава Мэн, хаця, як мяркуюць, хрысціяне жылі тут і ў ранейшыя часы. У XVI ст. адбылася Рэфармацыя.
У 1266 г. Мэн быў далучаны да Шатландыі, але яго таксама аспрэчвалі англійскія манархі. У выніку гэта прывяло да спусташэнняў Мэна з боку варагуючых бакоў, паўстанняў мясцовага насельніцтва і, як вынік, умацаванню мясцовай тоеснасці, адрознай ад шатландскай, ірландскай або англійскай. З XIV ст. рэчаісны кантроль над востравам перайшоў да Англіі, але ўладары Мэна мелі значную самастойнасць. У 1866 г. Мэн афіцыйна атрымаў самакіраванне.
Асаблівасці культуры правіць
Галоўнымі гаспадарчымі заняткамі на востраве Мэн здаўна з'яўляюцца сельская гаспадарка і жывёлагадоўля.
Традыцыйныя тыпы паселішчаў блізкія да валійскіх. Жытлы — аднакамерныя каркасныя хаціны са сценамі з каменю і гліны або дзёрну. Каменныя пабудовы больш характэрны для ўзбярэжжа, дзе гэты будаўнічы матэрыял больш даступны. Дах пакрывалі саломай. У мінулым, большасць мэнцаў туліліся разам са свойскай жывёлай ў аднапакаёвых жытлах. Але ўжо з XVIII ст. сярод заможных астравіцян распаўсюджваюцца пабудовы, падобныя на англійскія.
Яшчэ ў XVII ст. мужчыны і жанчыны абгортвалі цела кавалкамі ваўнянай тканіны. Такая простая вопратка часам звалася коўдрай. У XVIII ст. распаўсюдзілася іншае адзенне. Жаночае складалася з ваўняных курткі і спадніцы, пазней з'явіўся каптур. Мужчынскае нагадвала вопратку маракоў. Абутак шылі з дрэнна апрацаванай скуры, так што на ім заставаліся валасы.
Традыцыйная ежа гатавалася са збожжавых культур, гародніны, малака, рыбы і мяса. У XVIII ст. шырока распаўсюдзілася бульба, якая адыгрывала значную ролю ў сілкаванні беднякоў. Авёс ўжывалі ў выглядзе кашы, якую запраўлялі мясным булёнам, або варылі з яго зацірку. Аўсяны кісель лічыўся ласункам. Хлеб пяклі з ячменнай мукі, але быў вядомы і аўсяны хлеб broish. Кукурузу вырошчвалі толькі як кармавую культуру. Распаўсюджаны напой — піва. Калісьці кожны фермер меў свой невялікі бровар. Піва варылі часцяком без хмеля і ўжывалі замест вады або мяшалі з яйкамі, віном і малочнымі вяршкамі, запраўлялі чырвоным перцам.
Кланавая сістэма не распаўсюджана на Мэне, хаця ў мінулым ўзгадваліся заможныя роды. Сем'і звычайна малыя нуклеарныя. Паміж сваякамі першых трох пакаленняў захоўваюцца шчыльныя сацыяльныя і эмацыянальныя сувязі. З часоў сярэднявечча распаўсюджана сістэма несваяцкіх арганізацый - ордэнаў, якія ў мінулым аб'ядноўвалі людзей на прафесійным і рэлігійным грунце, але пазней згубілі выключна прафесійную накіраванасць, з'яўляліся таварыствамі ўзаемадапамогі і арганізатарамі супольнай працы. Так, у XIX ст. найбольш папулярным стаў Ордэн дзівакоў (Order of Odd fellows), што раней з'явіўся ў Англіі як патаемнае таварыства. На Мэне ён аб'ядноўваў рамеснікаў, якія працавалі ў тым ліку за межамі вострава, дапамагаў стыпендыямі вучням майстраў, а таксама хаваў нябожчыкаў.
Фальклор прадстаўлены гістарычнымі паданнямі, марацкімі песнямі, танцамі, тэатральнымі пастаноўкамі. З канца XVIII ст. праводзіліся конныя змаганні. У наш час папулярны гонкі на аўтамабілях і матацыклах.
Мова правіць
Мэнская мова належыць да кельцкай групы моў, блізкая да ірландскай і шатландскай гэльскай моў, але мае шмат падабенстваў таксама з валійскай. У нашы дні большасць жыхароў вострава Мэн размаўляе на англійскай мове, але ўлады і грамадства прадпрымаюць істотныя захады для адраджэння мэнскай.