Міністэрства беларускіх спраў Літвы
Міністэрства беларускіх спраў Літвы (літ.: Lietuvos gudų reikalų ministerija) — орган выканаўчай улады ў літоўскім урадзе ў 1918—1923 гадах. Міністэрства дзейнічала на тэрыторыі Гродзеншчыны і Віленшчыны.
| Міністэрства беларускіх спраў Літвы | |
|---|---|
 | |
 Будынак Міністэрства беларускіх спраў у Коўне па вул. А. Міцкевіча, 13а | |
Агульная інфармацыя |
|
| Краіна | |
| Юрысдыкцыя | Літоўская Рэспубліка |
| Дата стварэння | 27 лістапада 1918 |
| Дата скасавання | 19 студзеня 1924 |
| Кіраўніцтва дзейнасцю ажыццяўляе | Урад Літвы |
| Штаб-кватэра | Коўна, вул. А. Міцкевіча, 13а |
.svg){kind=small}
Гісторыя правіць
Па выніках перагавораў паміж Віленскай беларускай радай і Прэзідыумам Літоўскай Тарыбы ад 27 лістапада 1918 года, беларусам адводзілася 25 % з агульнай колькасці месц у Тарыбе, а таксама вылучалася адна міністэрская пасада для беларускага прадстаўніка. Як вынік было ўтворана міністэрства беларускіх спраў. Літоўскія ўлады мелі дамоўленасці з Германіяй аб абавязковым уключэнні нацыянальных меншасцей у свой склад, а таксама жадалі атрымаць падтрымку ад беларусаў на Парыжскай мірнай канферэнцыі, дзе павінна было разглядацца пытанне будучых межаў. Дзеля дасягнення гэтых мэт яны выкарыстоўвалі міністэрства беларускіх спраў, як адзін з спосабаў прадэманстраваць сваю здольнасць дамаўляцца з нацыянальнымі меншасцямі.
9 снежня 1918 года Я. Варонка быў прызначаны міністрам без партфеля па беларускіх справах (адначасова пазначалася, што яго службу належыць лічыць ад 1 снежня 1918 года) і працаваў на гэтай пасадзе да 19 чэрвеня 1920 года з перапынкам з 12 сакавіка па 12 красавіка 1919 года. Абставіны прызначэння Варонкі на пасаду міністра не да канца ясныя. Меркавана гэтае рашэнне вынікала з жадання перадачы такой істотнай функцыі асобе, не звязанай з ніводным з канкурыруючых лагераў — А. Луцкевіча і В. Ластоўскага[1]. З 19 чэрвеня 1920 года да 23 лютага 1923 года міністрам быў Д. Сямашка.
Сфарміравала 1-ы беларускі пешы полк, які дыслацыраваўся ў Гродне. Пры ўдзеле прадстаўнікоў Міністэрства беларускі спраў Літвы створаны Гродзенская павятовая рада, беларуская краёвая ўправа і камітэт сувязі культурна-нацыянальнага адраджэння. Мела на мэце папярэдзіць акупацыю беларускіх заходніх зямель Польшчай шляхам стварэння супольнай беларуска-літоўскай дзяржавы.
З канца 1918 года ішоў вывад нямецкіх войск з тэрыторыі былой Расійскай імперыі. Таксама распачалася польска-савецкая вайна і з-за набліжэння Чырвонай Арміі 27 снежня 1918 года пачалася эвакуацыя міністэрства з Вільні ў Гродна, хаця літоўская частка ўрада эвакуявалася ў Коўна.
У пачатку 1919 года быў створаны аддзел друку. За кошт гэтага аддзела была выдадзена брашура М. Доўнар-Запольскага «Асновы дзяржаўнасці Беларусі» ў перакладзе А. Луцкевіча[2]. Пазней гэтая брашура стала прычынай канфлікту паміж літоўскім урадам і міністрам Варонкам, бо ў гэтай брашуры сцвярджалася, што Віленшчына і Гродзеншчына з’яўляюцца неад’емнымі часткамі Беларусі.
Па загадзе нямецкага кіраўніцтва нямецкія жаўнеры былі павінны здаваць усе беларускія выданні, знойдзеныя на кватэрах, у міністэрства беларускіх спраў. Дзякуючы гэтаму пры аддзеле друку была створана бібліятэка, дзе было сабрана некалькі тысяч старых кніг і іншыя беларускія матэрыялы[3]. У пачатку сакавіка 1919 года пачалася эвакуацыя міністэрства з Гродна ў Коўна. Увесь збор быў пакінуты ў Гродне і пасля знішчаны[1].
У красавіку 1919 года Варонка спрабаваў пратэставаць супраць вываду нямецкіх войск з Гродзеншчыны. Ён абгрунтоўваў гэта тым, што з’яўленне там польскіх войск можа прывесці да непажаданага праліцця крыві. Нямецкая камандаванне адказала, што вывад адбываецца з вайсковых меркаванняў, а наяўнасць польскіх войск патрэбна для стрымлівання бальшавікоў на ўсходзе[4].
У другой палове 1919 года агульная колькасць персаналу міністэрства складала 20-25 чалавек. Дзейнасць міністэрства была моцна абмежавана і ў асноўным была сканцэнтравана на выдавецкай дзейнасці палітычна-прапагандысцкай літаратуры. Міністэрства пачала выдаваць штомесячнік «Часопісь Міністэрства Беларускіх Спраў». Было створана «Таварыства імя Францішка Скарыны». Таксама працягвалася дзейнасць Варонкі па прасоўванні ідэй беларускай аўтаноміі, а таксама стварэнні беларускіх часцей у літоўскім войску, але не выклікала адпаведнай рэакцыі ў літоўскім урадзе. З’явіліся праблемы з фінансаваннем і выплатай заробкаў[5]. У канцы 1919 года былі затрыманы кур’еры БНР, якія накіроўваліся з Берліна ў Рыгу. У іх знайшлі карты БНР і кніжкі аб праектаванні беларускай дзяржавы. Частка гэтых матэрыялаў прызначалася Варонку, і міністр разам з супрацоўнікамі міністэрства былі абвінавачаны ў працы на замежныя краіны. У будынку міністэрства адбыўся вобшук і быў складзены пратакол, у якім адзначалася, што нічога, пацвярджаючага абвінавачванні, знойдзена не было[5].
У 1923 годзе, пасля канчатковага далучэння Віленшчыны да Польшчы, адносіны з літоўскім урадам пагоршыліся і міністэрства спыніла сваю дзейнасць.
Зноскі
- ↑ а б Томаш Блашчак. Беларусы ў Літоўскай Рэспубліцы (1918—1940) пераклад з польскай мовы Андрэя Вашкевіча. — Смаленск, Інбелкульт, 2022. — С. 126—127, 132.ISBN 978-5-00076-059-8
- ↑ Дзённік Антона Луцкевіча // Полымя. 1991. № 4. С. 215—224.; № 5. С. 168—192.
- ↑ Багалейша, С. В. Дзейнасць Міністэрства беларускіх спраў пры Літоўскім урадзе ў 1918—1924 гг. / С. В. Багалейша // Сборник научных трудов сотрудников кафедры «История, мировая и отечественная культура» БНТУ / под ред. В. А. Божанова, Д. Н. Хромченко. — Минск : БНТУ, 2015. — С. 22.
- ↑ Воронко, И. Я. Белорусский вопрос к моменту Версальской мирной конференции. Историко-политический очерк / И. Я. Воронко. — Ковно, 1919. — С. 39 — 40
- ↑ а б Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі. Т. 1, кн. 1. Архівавана 13 лютага 2023. Фонд № 582 Дзяржаўнага архіву Літвы («Рада Міністраў Беларускай Народнай Рэспублікі») / укладанне, падрыхтоўка тэксту, уступны артыкул, каментарыі, пераклады, паказальнікі: Сяргей Шупа. — Вільня — Нью-Ёрк — Мінск — Прага: Беларускі інстытут навукі і мастацтва, Таварыства беларускага пісьменства, Наша ніва, 1998. — С. 505. 576—577. — ISBN 9986-9219-2-9.
Літаратура правіць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 387—388. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Міністэрства беларускіх спраў Літвы
