Нэа
Нэа (neo) — праект штучнай (планавай) міжнароднай мовы, створанай бельгійскім дыпламатам і лінгвістам Артура Алфандары. Нэа з’яўляецца апастэрыёрнай, аўтаномнай мовай і аб’ядноўвае ў сабе рысы эсперанта, іда, навіяля, акцыдэнталя, валапюка. Слоўнік і граматыка мовы набліжаны (у параўнанні з эсперанта і іда) да англійскай мовы.
Гісторыя правіць
Упершыню праект мовы быў прапанаваны аўтарам у 1937 годзе, але не прыцягнуў шырокай увагі. У 1961 годзе у Брусэлі Алфандары выдаў сваю галоўную працу пад назвай «Cours pratique de Neo deuxieme langue». Праца ўтрымлівала: кароткую і поўную граматыку, навучальны курс з 44 лекцый, пераклады літаратурных твораў (паэзія і проза), арыгінальную нэа літаратуру, навуковыя і тэхнічныя тэксты, ідыёмы, дэталёвыя французска-нэа і нэа-французскі слоўнікі. Агульны аб’ём выдання 1304 старонкі і каля 60000 слоўнікавых артыкулаў. Ступень дэталізацыі праекта была непараўнальнай у гісторыі інтэрлінгвістыкі. Нэа прыцягнуў увагу рэдакцыі і чытачоў «International Language Review» (Далас, ЗША) спецыяльнага выдання прысвечанага штучным мовам. У 1962 годзе было створана таварыства прыхільнікаў праекта «Friends of Neo». Дзеля распаўсюджання мовы і забеспячэння адзінства ў працэсе яго развіцця была створана «Акадэмія нэа». У перыяд паміж 1961 і 1968 гадамі у Брусэлі пры ўдзеле Алфандары выдавалася перыядычнае выданне на мове нэа «Neo-bulten», былі апублікаваны французскі[1], англійскі[2] і нямецкі[3] падручнікі нэа. Але, актыўнай працы па распаўсюджанню мовы перашкодзілі цяжкая хвароба і стары ўзрост Артура Алфандары (на момант выдання сваёй асноўнай працы ў 1961 годзе яму было 72 гады). Пасля смерці Алфандары ў 1969 годзе Акадэмія і Сябры нэа спынілі сваё існаванне.
Граматыка правіць
Алфавіт правіць
| № | Літара нэа | Гук нэа | Беларускі гук |
|---|---|---|---|
| 1 | a | a | а |
| 2 | b | be | б |
| 3 | c | ce | ч |
| 4 | d | de | д |
| 5 | e | e | э |
| 6 | f | fe | ф |
| 7 | g | ge | г |
| 8 | h | he | х |
| 9 | i | i | і |
| 10 | j | je | дж (jet) |
| 11 | k | ke | к |
| 12 | l | el | л |
| 13 | m | em | м |
| 14 | n | en | н |
| 15 | o | o | о |
| 16 | p | pe | п |
| 17 | q | ku | ку (кв) |
| 18 | r | er | к |
| 19 | s | es | ы |
| 20 | t | te | т |
| 21 | u | u | у |
| 22 | v | ve | в |
| 23 | w | we | ў |
| 24 | x | xe | кс |
| 25 | y | ye | й |
| 26 | z | ze | з |
Алфавіт нэа складаецца з 26 гукаў сучаснай лацінскай графікі. Падчас пісьма дапускаецца замена «q» — «kw», «x» — «ks». Для літары «с» таксама дапушчальнае чытанне як «ц». Усе літары чытаюцца так, як пішуцца. Невымаўляемыя гукі адсутнічаюць. Наступныя камбінацыі вымаўляюцца так, як у англійскай мове: «sh» — ш, «zh» — ж, «ts» — ц.
Націск правіць
- Націск заўсёды прыпадае на перадапошні склад, у словах, якія заканчваюцца на галосную
- Націск прыпадае на апошні склад у словах, якія заканчваюцца на зычную
- Канчатак множнага ліку «s» не ўплывае на націск
- Літара «у» з’яўляецца зычнай і не ўплывае на націск
- Націск ніколі не прыпадае на «u» у злучэнні «guo», пасля «a» і «e»
- У складаных словах кожны з кампанентаў захоўвае свой націск.
Артыкль правіць
- Вызначаны артыкль lo. Перад словам якое пачынаецца на галосную «о» магчыма апусціць і абазначыць апострафам. Ва множным ліку дабаўляецца канчатак множнага ліка «-s». Таксама «-s» можа дабаўляцца дзеля дадатковага сэнсавага выдзялення, ці дзеля больш добрага вымаўлення.
- Нявызначаны артыкль un.
- Вызначаны і нявызначаны артыклі могуць апускацца.
Назоўнікі правіць
- усе назоўнікі маюць канчатак -o, -os. Часта канчатак -о назоўнікаў адзінага ліку апускаецца, калі гэта вядзе да спрашчэння вымаўлення.
- Канчатак множнага ліку -os ніколі не апускаецца
- для указання жаночага роду ўжываецца канчатак -in.
Прыметнікі правіць
- Прыметнікі маюць канчатак -а і не дапасоўваюцца ў ліку з назоўнікамі.
- калі прыметнік ужываецца як назоўнік, то дзеля указання множнага ліку ўжываецца канчатак -s
- Канчатак -а магчыма апусціць, калі прыметнік знаходзіцца перад назоўнікам, да якога адносіцца, але ніколі, калі стаіць пасля яго.
Прыслоўе правіць
Прыслоўі ўтвараюцца, пры дапамозе канчатка -е.
Зноскі правіць
Спасылкі правіць
- Рассылка «Friends of Neo» Архівавана 5 лістапада 2012.
- Блог аб нэа Ігара Васілеўскага
- Старонка аб нэа Грэхама Хоўкера(недаступная спасылка)
- Старонка аб нэа на Auxillaria Proyekt(недаступная спасылка)
- 15 урокаў з практычнага курса Neo на рускай мове(недаступная спасылка)